[282] สงฺกมาทิ ภูมิคติกตฺตา น กายปฏิพทฺธฏฺฐานิยนฺติ ทุกฺกฏํ วุตฺตํฯ เอกปทิกสงฺกโมติ ขุทฺทกเสตุฯ สกฏมคฺคสงฺกโมติ สกฏมคฺคภูโต มหาเสตุฯ ฐานา จาเลตุนฺติ รชฺชุํ ฐานา จาเลตุํฯ ปฏิจฺฉาเทตพฺพาติ อปเนตพฺพาฯ มนุสฺสิตฺถี, อิตฺถิสญฺญิตา, กายสํสคฺคราโค, เตน ราเคน วายาโม, หตฺถคฺคาหาทิสมาปชฺชนนฺติ อิมาเนตฺถ ปญฺจ องฺคานิฯ

กายสํสคฺคสิกฺขาปทวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

3. ทุฏฺฐุลฺลวาจาสิกฺขาปทวณฺณนา

[283] ตติเย อุตฺตรปทโลเปน ฉินฺนโอตฺตปฺปา ‘‘ฉินฺนิกา’’ติ วุตฺตาติ อาห ‘‘ฉินฺนิกาติ ฉินฺนโอตปฺปา’’ติฯ

[285] ยถา ยุวา ยุวตินฺติ เอเตน โอภาสเน นิราสงฺกภาวํ ทสฺเสติฯ เมถุนุปสญฺหิตาหีติ อิทํ ทุฏฺฐุลฺลวาจาย สิขาปฺปตฺตลกฺขณทสฺสนํฯ อิตฺถิลกฺขเณนาติ วุตฺตมตฺถํ วิวริตุํ ‘‘สุภลกฺขเณนา’’ติ วุตฺตํฯ น ตาว สีสํ เอตีติ ‘‘อิตฺถิลกฺขเณน สมนฺนาคตาสี’’ติอาทินา วณฺณภณนํ สงฺฆาทิเสสาปตฺติชนกํ หุตฺวา มตฺถกํ น ปาปุณาติฯ วณฺณภณนญฺหิ เยนากาเรน ภณนฺตสฺส สงฺฆาทิเสโส โหติ, เตนากาเรน ภณนฺตสฺส สิขาปฺปตฺตํ นาม โหติฯ ‘‘อิตฺถิลกฺขเณน สมนฺนาคตาสีติอาทิกํ ปน ทุฏฺฐุลฺลวาจสฺสาทราควเสน ภณนฺตสฺส ทุกฺกฏ’’นฺติ คณฺฐิปเทสุ วุตฺตํฯ

เอกาทสหิ ปเทหิ อฆฏิเต สีสํ น เอตีติ ‘‘อนิมิตฺตาสี’’ติอาทีหิ เอกาทสหิ ปเทหิ อฆฏิเต อวณฺณภณนํ สีสํ น เอติ, อวณฺณภณนํ นาม น โหตีติ วุตฺตํ โหติฯ ฆฏิเตปีติ เอกาทสหิ ปเทหิ อวณฺณภณเน ฆฏิเตปิฯ อิเมหิ ตีหิ ฆฏิเตเยว สงฺฆาทิเสโสติ ‘‘สิขรณี’’ติอาทีหิ ตีหิเยว ปเทหิ อวณฺณภณเน ฆฏิเตเยว สงฺฆาทิเสโส ปสฺสาวมคฺคสฺส นิยตวจนตฺตา อจฺโจฬาริกตฺตา จฯ

อนิมิตฺตาสีติอาทีหิ ปน อฏฺฐหิ ปเทหิ ฆฏิเต เกวลํ อวณฺณภณนเมว สมฺปชฺชติ, น สงฺฆาทิเสโส, ตสฺมา ตานิ ถุลฺลจฺจยวตฺถูนีติ เกจิฯ อกฺโกสนมตฺตตฺตา ทุกฺกฏวตฺถูนีติ อปเรฯ ปริพฺพาชิกาวตฺถุสฺมิํ วิย ถุลฺลจฺจยเมเวตฺถ ยุตฺตตรํ ทิสฺสติฯ กุญฺจิกปณาลิมตฺตนฺติ กุญฺจิกาฉิทฺทมตฺตํฯ

[286-287] ครุกาปตฺตินฺติ ภิกฺขุนิยา กายสํสคฺเค ปาราชิกาปตฺติํ สนฺธาย วทติฯ หสนฺโต หสนฺโตติ สภาวทสฺสนตฺถํ วุตฺตํฯ อหสนฺโตปิ วาจสฺสาทราเคน ปุนปฺปุนํ วทติ, อาปตฺติเยวฯ กายจิตฺตโตติ หตฺถมุทฺทาย โอภาสนฺตสฺส กายจิตฺตโต สมุฏฺฐาติฯ

[288] ตสฺมา ทุกฺกฏนฺติ อปฺปฏิวิชานนเหตุ ทุกฺกฏํ, ปฏิวิชานนฺติยา ปน อเขตฺตปทตฺตา ถุลฺลจฺจเยน ภวิตพฺพํฯ เตเนว ปริพฺพาชิกาวตฺถุสฺมิํ ปฏิวิชานนฺติยา ถุลฺลจฺจยํ วกฺขติฯ

[289] อสทฺธมฺมํ สนฺธายาหาติ ‘‘วาปิต’’นฺติ อิมสฺส พีชนิกฺเขปวจนตฺตา วุตฺตํฯ สํสีทตีติ วหติ ปวตฺตติฯ อถ วา สํสีทตีติ สํสีทิสฺสติฯ มนุสฺสิตฺถี, อิตฺถิสญฺญิตา, ทุฏฺฐุลฺลวาจสฺสาทราโค, เตน ราเคน โอภาสนํ, ตงฺขณวิชานนนฺติ อิมาเนตฺถ ปญฺจ องฺคานิฯ

ทุฏฺฐุลฺลวาจาสิกฺขาปทวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

4. อตฺตกามปาริจริยสิกฺขาปทวณฺณนา

[290] จตุตฺเถ จีวรนฺติ นิวาสนาทิ ยํ กิญฺจิ จีวรํฯ ปิณฺฑปาตนฺติ โย โกจิ อาหาโรฯ โส หิ ปิณฺโฑลฺเยน ภิกฺขุโน ปตฺเต ปตนโต ตตฺถ ตตฺถ ลทฺธภิกฺขานํ ปิณฺฑานํ ปาโต สนฺนิปาโตติ วา ปิณฺฑปาโตติ วุจฺจติฯ เสนาสนนฺติ สยนญฺจ อาสนญฺจฯ ยตฺถ หิ วิหาราทิเก เสติ นิปชฺชติ อาสติ นิสีทติ, ตํ เสนาสนํฯ ปติ เอติ เอตสฺมาติ ปจฺจโยติ อาห ‘‘ปติกรณฏฺเฐน ปจฺจโย’’ติฯ โรคสฺส ปติอยนฏฺเฐน วา ปจฺจโย, ปจฺจนีกคมนฏฺเฐนาติ อตฺโถ, วูปสมนตฺเถนาติ วุตฺตํ โหติฯ ธาตุกฺโขภลกฺขณสฺส หิ ตํเหตุกทุกฺขเวทนาลกฺขณสฺส วา โรคสฺส ปฏิปกฺขภาโว ปติอยนฏฺโฐฯ ยสฺส กสฺสจีติ สปฺปิอาทีสุ ยสฺส กสฺสจิฯ สปฺปายสฺสาติ หิตสฺส วิการวูปสเมนาติ อธิปฺปาโยฯ ภิสกฺกสฺส กมฺมํ เตน วิธาตพฺพโต, เตนาห ‘‘อนุญฺญาตตฺตา’’ติฯ นครปริกฺขาเรหีติ นครํ ปริวาเรตฺวา รกฺขณเกหิฯ อาวาฏปริกฺเขโป ปริขา อุทฺทาโป ปากาโร เอสิกา ปลิโฆ ปาการมตฺถกมณฺฑลนฺติ สตฺต นครปริกฺขาราติ วทนฺติฯ เสตปริกฺขาโรติ สุวิสุทฺธสีลาลงฺกาโรฯ อริยมคฺโค หิ อิธ ‘‘รโถ’’ติ อธิปฺเปโตฯ ตสฺส จ สมฺมาวาจาทโย อลงฺการฏฺเฐน ‘‘ปริกฺขาโร’’ติ วุตฺตาฯ จกฺกวีริโยติ วีริยจกฺโกฯ ชีวิตปริกฺขาราติ ชีวิตสฺส ปวตฺติการณานิฯ สมุทาเนตพฺพาติ สมฺมา อุทฺธํ อุทฺธํ อาเนตพฺพา ปริเยสิตพฺพาฯ ปริวาโรปิ โหติ อนฺตรายานํ ปริโต วารณโต, เตนาห – ‘‘ชีวิต…เป.… รกฺขณโต’’ติฯ ตตฺถ อนฺตรนฺติ วิวรํ, โอกาโสติ อตฺโถฯ รกฺขณโตติ เวริกานํ อนฺตรํ อทตฺวา อตฺตโน สามีนํ ปริวาเรตฺวา ฐิตเสวกา วิย รกฺขณโตฯ อสฺสาติ ชีวิตสฺสฯ การณภาวโตติ จิรปฺปวตฺติยา การณภาวโตฯ รสายนภูตญฺหิ เภสชฺชํ สุจิรมฺปิ กาลํ ชีวิตํ ปวตฺเตติเยวฯ

[291] อุปจาเรติ ยตฺถ ฐิโต วิญฺญาเปตุํ สกฺโกติ, ตาทิเสฯ กาโม เจว เหตุ จ ปาริจริยา จ อตฺโถฯ เสสํ พฺยญฺชนนฺติอาทีสุ ปาฬิยํ ‘‘อตฺตกาม’’นฺติ ปทํ อุทฺธริตฺวา อตฺตโน กามํ, อตฺตโน เหตุํ, อตฺตโน อธิปฺปายํ, อตฺตโน ปาริจริยนฺติ จตฺตาโร อตฺถา ปทภาชเน วุตฺตาฯ เตสุ ปฐเม อตฺถวิกปฺเป กาโม จ เหตุ จ ปาริจริยา จ อตฺโถ, เสสํ อธิปฺปายปทเมกํ พฺยญฺชนํ ปฐมวิคฺคเห ตทตฺถสฺส อสมฺภวภาวโต นิรตฺถกตฺตาฯ ทุติเย ปน อตฺถวิกปฺเป อธิปฺปาโย จ ปาริจริยา จ อตฺโถ, กาโม จ เหตุ จาติ เสสํ ปททฺวยํ พฺยญฺชนํ เตสํ ตตฺถ อตฺถาภาวโตติ เอวํ จตฺตาริ ปทานิ ทฺวินฺนํ วิคฺคหานํ วเสน โยชิตานีติ เกจิ วทนฺติฯ คณฺฐิปเท จ อยเมวตฺโถ วุตฺโตฯ จูฬมชฺฌิมมหาคณฺฐิปเทสุ ปน ‘‘ปฐมสฺมิํ อตฺถวิกปฺเป กาโม จ เหตุ จ ปาริจริยา จ อธิปฺปายตฺโถ, เสสํ เมถุนธมฺมสงฺขาเตน กาเมนาติอาทิ วิคฺคหวากฺยํ อกฺขรวิวรณมตฺตโต พฺยญฺชนมตฺตํฯ