[266] กายตฺถมฺภนวตฺถุสฺมิํ จลนวเสน ยถา องฺคชาเตปิ อุปกฺกโม สมฺภวติ, ตถาปิ วิชมฺภิตตฺตา อาปตฺติ วุตฺตาฯ ‘‘ปจฺฉโต วา’’ติ วจนโต อุโภสุ ปสฺเสสุ กฏิยํ อูรุปฺปเทโสปิ คหิโตเยวาติ ทฏฺฐพฺพํ, ตสฺมา อุโภสุปิ ปสฺเสสุ ฐตฺวา อิมสฺมิํ โอกาเส นิมิตฺตนฺติ อุปนิชฺฌายนฺตสฺสปิ อาปตฺติเยวฯ ‘‘องฺคชาต’’นฺติ วจนโต นิมิตฺตนฺติ ปสฺสาวมคฺโคว วุตฺโตฯ อุมฺมีลนนิมีลนวเสน ปน น กาเรตพฺโพติ อุมฺมีลนนิมีลนปฺปโยควสเอน อาปตฺติเภโท น กาเรตพฺโพติ อตฺโถฯ อเนกกฺขตฺตุมฺปิ อุมฺมีเลตฺวา นิมีเลตฺวา อุปนิชฺฌายนฺตสฺส เอกเมว ทุกฺกฏนฺติ วุตฺตํ โหติฯ อกฺขีนิ อวิปฺผนฺเทตฺวา อภิมุขํ สมฺปตฺตสฺส มาตุคามสฺส นิมิตฺโตโลกเนปิ อาปตฺติเยวาติ ทฏฺฐพฺพํฯ ‘‘ทารุธีตลิกเลปจิตฺตานํ องฺคชาตุปนิชฺฌาเนปิ ทุกฺกฏ’’นฺติ วทนฺติฯ

[267] ปุปฺผาวลีติ กีฬาวิเสสสฺสาธิวจนํฯ ตํ กีฬนฺตา นทีอาทีสุ ฉินฺนตฏํ อุทเกน จิกฺขลฺลํ กตฺวา ตตฺถ อุโภ ปาเท ปสาเรตฺวา นิสินฺนา ปปตนฺติฯ ‘‘ปุปฺผาวลิย’’นฺติปิ ปาโฐฯ ปเวเสนฺตสฺสาติ ทฺวิกมฺมกตฺตา วาลิกํ องฺคชาตนฺติ อุภยตฺถาปิ อุปโยควจนํ กตํฯ วาลิกนฺติ วาลิกายาติ อตฺโถฯ เจตนา, อุปกฺกโม, มุจฺจนนฺติ อิมาเนตฺถ ตีณิ องฺคานิ เวทิตพฺพานิฯ

สุกฺกวิสฺสฏฺฐิสิกฺขาปทวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

2. กายสํสคฺคสิกฺขาปทวณฺณนา

[269] ทุติเย เยสุ วิวเฏสุ อนฺธกาโร โหติ, ตานิ วิวรนฺโตติ พฺราหฺมณิยา สทฺธิํ กายสํสคฺคํ สมาปชฺชิตุกาโม เอวมกาสิฯ เตน กตสฺสปิ วิปฺปการสฺส อตฺตนิ กตตฺตา ‘‘อตฺตโน วิปฺปการ’’นฺติ วุตฺตํฯ อุฬารตฺตตาติ อุฬารจิตฺตตา, ปณีตาธิมุตฺตตาติ วุตฺตํ โหติฯ

[270] โอติณฺโณติ อิทํ กมฺมสาธนํ กตฺตุสาธนํ วา โหตีติ ตทุภยวเสน อตฺถํ ทสฺเสนฺโต ‘‘ยกฺขาทีหิ วิย สตฺตา’’ติอาทิมาหฯ

อสมเปกฺขิตฺวาติ ยถาสภาวํ อนุปปริกฺขิตฺวา, ยถา เต รติชนกา รูปาทโย วิสยา อนิจฺจทุกฺขาสุภานตฺตากาเรน อวตฺถิตา, ตถา อปสฺสิตฺวาติ วุตฺตํ โหติฯ

[271] สญฺญมเวลนฺติ สีลมริยาทํฯ อาจาโรติ อาจรณํ หตฺถคหณาทิกิริยาฯ อสฺสาติ ‘‘กายสํสคฺคํ สมาปชฺเชยฺยา’’ติ ปทสฺสฯ

[273] เอเตสํ ปทานํ วเสนาติ อามสนาทิปทานํ วเสนฯ อิโต จิโต จ…เป.… สญฺโจเปตีติ อตฺตโน หตฺถํ วา กายํ วา ติริยํ อิโต จิโต จ สญฺจาเรติฯ ‘‘กายโต อโมเจตฺวาวาติ วจนโต มตฺถกโต ปฏฺฐาย หตฺถํ โอตาเรนฺตสฺส กายโต โมเจตฺวา นิวตฺถสาฏกูปริ โอมสนฺตสฺส ถุลฺลจฺจยํ, สาฏกโต โอตาเรตฺวา ชงฺฆโต ปฏฺฐาย กายํ โอมสนฺตสฺส ปุน สงฺฆาทิเสโส’’ติ วทนฺติฯ

ทฺวาทสสุปิ อามสนาทิปฺปโยเคสุ เอเกกสฺมิํ ปโยเค กายโต อโมจิเต เอเกกาว อาปตฺติ โหตีติ อาห ‘‘มูลคฺคหณเมว ปมาณ’’นฺติฯ อิทญฺจ เอเกน หตฺเถน กายํ คเหตฺวา อิตเรน หตฺเถน กายปรามสนํ สนฺธาย วุตฺตํฯ เอเกน ปน หตฺเถน กายปฏิพทฺธํ คเหตฺวา อิตเรน ตตฺถ ตตฺถ กายํ ปรามสโต ปโยคคณนาย อาปตฺติฯ อยํ ปน สงฺฆาทิเสโส น เกวลํ วตฺถุวเสเนว, อปิจ สญฺญาวเสนปีติ อาห ‘‘อิตฺถิยา อิตฺถิสญฺญิสฺส สงฺฆาทิเสโส’’ติฯ ปาฬิยํ ติรจฺฉานคโต จ โหตีติ เอตฺถ ติรจฺฉานคติตฺถิยา ติรจฺฉานคตปุริสสฺส จ คหณํ เวทิตพฺพํฯ

สมสาราโคติ กายสํสคฺคราเคน เอกสทิสราโคฯ ปุริมนเยเนวาติ รชฺชุวตฺถาทีหิ ปริกฺขิปิตฺวา คหเณ วุตฺตนเยนฯ ปุน ปุริมนเยเนวาติ สมสาราโค วุตฺโตฯ อนนฺตรนเยเนวาติ กายปฏิพทฺธอามสนนเยน ฯ เวณิคฺคหเณน โลมานมฺปิ สงฺคหิตตฺตา โลมานํ ผุสเนปิ สงฺฆาทิเสโส วุตฺโตฯ อิทานิ วุตฺตเมวตฺถํ ปกาเสตุกาโม ‘‘อุปาทินฺนเกน หี’’ติอาทิมาหฯ

ยถานิทฺทิฏฺฐนิทฺเทเสติ ยถาวุตฺตกายสํสคฺคนิทฺเทเสฯ เตนาติ เตน ยถาวุตฺตการเณนฯ สญฺญาย วิราคิตมฺหีติ สญฺญาย วิรทฺธายฯ ลิงฺคพฺยตฺตเยน ‘‘วิราคิตมฺหี’’ติ วุตฺตํฯ

อิมํ นาม วตฺถุนฺติ อิมสฺมิํ สิกฺขาปเท อาคตํ สนฺธาย วทติฯ อญฺญมฺปิ ยํ กิญฺจิ วตฺถุํ สนฺธาย วทตีติปิ เกจิฯ สารตฺตนฺติ กายสํสคฺคราเคน สารตฺตํฯ วิรตฺตนฺติ กายสํสคฺคราครหิตํ มาตุภคินีอาทิํ สนฺธาย วทติฯ ‘‘วิรตฺตํ คณฺหิสฺสามี’’ติ วิรตฺตํ คณฺหิ, ทุกฺกฏนฺติ มาตุเปมาทิวเสน คหเณ ทุกฺกฏํ วุตฺตํฯ

อิมาย ปาฬิยา สเมตีติ สมฺพนฺโธฯ กถํ สเมตีติ เจ? ยทิ หิ ‘‘อิตฺถิยา กายปฏิพทฺธํ คณฺหิสฺสามี’’ติ จิตฺเต อุปฺปนฺเน อิตฺถิสญฺญา วิราคิตา ภเวยฺย, กายปฏิพทฺธคฺคหเณ ถุลฺลจฺจยํ วทนฺเตน ภควตา ‘‘อิตฺถี จ โหติ อิตฺถิสญฺญี จา’’ติ น วตฺตพฺพํ สิยา, วุตฺตญฺจ, ตสฺมา ‘‘อิตฺถิยา กายปฏิพทฺธํ คณฺหิสฺสามี’’ติ กายํ คณฺหนฺตสฺส อิตฺถิสญฺญา วิราคิตา นาม น โหตีติ ‘‘กายปฏิพทฺธํ คณฺหิสฺสามีติ กายํ คณฺหนฺโต ยถาวตฺถุกเมว อาปชฺชตี’’ติ มหาสุมตฺเถเรน วุตฺตวาโท อิมาย ปาฬิยา สเมติฯ โย ปเนตฺถ ‘‘สติปิ อิตฺถิสญฺญาย กายปฏิพทฺธํ คณฺหนฺตสฺส คหณสมเย ‘กายปฏิพทฺธํ คณฺหิสฺสามี’ติ สญฺญํ ฐเปตฺวา ‘อิตฺถิํ คณฺหามี’ติ สญฺญาย อภาวโต วตฺถุสญฺญานํ ภินฺนตฺตา อยุตฺต’’นฺติ วเทยฺย, โส ปุจฺฉิตพฺโพ ‘‘กิํ กายปฏิพทฺธํ วตฺถาทิํ คณฺหนฺโต อิตฺถิยา ราเคน คณฺหาติ, อุทาหุ วตฺถาทีสุ ราเคนา’’ติฯ ยทิ ‘‘วตฺถาทีสุ ราเคน คณฺหาตี’’ติ วเทยฺย, อิตฺถิยา กายปฏิพทฺธํ อหุตฺวา อญฺญตฺถ ฐิตํ วตฺถาทิํ คณฺหนฺตสฺสปิ ถุลฺลจฺจยํ สิยา, ตสฺมา อิตฺถี อิตฺถิสญฺญา สารตฺตภาโว คหณญฺจาติ องฺคปาริปูริสพฺภาวโต มหาสุมตฺเถรวาโทว ยุตฺตวาโทฯ อฏฺฐกถาวินิจฺฉเยหิ จ สเมตีติ เอตฺถาปิ อยมธิปฺปาโย – ยทิ สญฺญาวิราเคน วิราคิตํ นาม สิยา, ‘‘สมฺพหุลา อิตฺถิโย พาหาหิ ปริกฺขิปิตฺวา คณฺหามี’’ติ เอวํสญฺญิสฺส ‘‘มชฺฌคติตฺถิโย กายปฏิพทฺเธน คณฺหามี’’ติ เอวรูปาย สญฺญาย อภาวโต มชฺฌคตานํ วเสน ถุลฺลจฺจยํ น สิยา, เอวํ สนฺเตปิ อฏฺฐกถาย ถุลฺลจฺจยสฺส วุตฺตตฺตา สญฺญาวิราเคน วิราคิตํ นาม น โหตีติ อยมตฺโถ สิทฺโธเยวาติฯ นีเลน ทุวิญฺเญยฺยสภาวโต กาฬิตฺถี วุตฺตาฯ

[279] เสวนาธิปฺปาโยติ ผสฺสสุขเสวนาธิปฺปาโยฯ อิตฺถิยา กาเยน ภิกฺขุสฺส กายปฏิพทฺธามสนวาเรปิ ผสฺสํ ปฏิวิชานาตีติ อิทํ อตฺตโน กายปฏิพทฺธามสเนปิ กายสมฺพนฺธสภาวโต วุตฺตํฯ เอตฺถาติ นิสฺสคฺคิเยน นิสฺสคฺคิยวาเรฯ โมกฺขาธิปฺปาโยติ เอตฺถ ปฐมํ กายสํสคฺคราเค สติปิ ปจฺฉา โมกฺขาธิปฺปายสฺส อนาปตฺติฯ

[281] ปาริปนฺถิกาติ วิลุมฺปนิกา, อนฺตรายิกาติ วุตฺตํ โหติฯ นทีโสเตน วุยฺหมานํ มาตรนฺติ อุกฺกฏฺฐปริจฺเฉททสฺสนตฺถํ วุตฺตํ, อญฺญาสุปิ ปน อิตฺถีสุ การุญฺญาธิปฺปาเยน มาตริ วุตฺตนเยน ปฏิปชฺชนฺตสฺส เนวตฺถิ โทโสติ วทนฺติฯ ‘‘มาตร’’นฺติ วุตฺตตฺตา อญฺญาสํ น วฏฺฏตีติ วทนฺตาปิ อตฺถิฯ ติณณฺฑุปกนฺติ หิรีเวราทิมูเลหิ กตจุมฺพฏกํฯ ตาลปณฺณมุทฺทิกนฺติ ตาลปณฺเณหิ กตองฺคุลิมุทฺทิกํฯ ปริวตฺเตตฺวาติ อตฺตโน นิวาสนปารุปนภาวโต อปเนตฺวา, จีวรตฺถาย อปนาเมตฺวาติ วุตฺตํ โหติฯ จีวรตฺถาย ปาทมูเล ฐเปติ, วฏฺฏตีติ อิทํ นิทสฺสนมตฺตํ, ปจฺจตฺถรณวิตานาทิอตฺถมฺปิ วฏฺฏติเยว, ปูชาทิอตฺถํ ตาวกาลิกมฺปิ คเหตุํ วฏฺฏติฯ

อิตฺถิสณฺฐาเนน กตนฺติ เอตฺถ เหฏฺฐิมปริจฺเฉทโต ปาราชิกวตฺถุภูตติรจฺฉานคติตฺถีนมฺปิ อนามาสภาวโต ตาทิสํ อิตฺถิสณฺฐาเนน กตํ ติรจฺฉานคตรูปมฺปิ อนามาสนฺติ ทฏฺฐพฺพํฯ ‘‘ภิกฺขุนีหิ ปฏิมารูปํ อามสิตุํ วฏฺฏตี’’ติ วทนฺติ อาจริยาฯ อิตฺถิรูปานิ ทสฺเสตฺวา กตํ วตฺถญฺจ ปจฺจตฺถรณญฺจ ภิตฺติญฺจ อิตฺถิรูปํ อนามสิตฺวา คณฺหิตุํ วฏฺฏติฯ ภินฺทิตฺวาติ เอตฺถ หตฺเถน อคฺคเหตฺวาว เกนจิเทว ทณฺฑาทินา ภินฺทิตพฺพํฯ เอตฺถ จ ‘‘อนามาสมฺปิ หตฺเถน อปรามสิตฺวา ทณฺฑาทินา เกนจิ ภินฺทิตุํ วฏฺฏตี’’ติ อิธ วุตฺตตฺตา ‘‘ปํสุกูลํ คณฺหนฺเตน มาตุคามสรีเรปิ สตฺถาทีหิ วณํ กตฺวา คเหตพฺพ’’นฺติ วุตฺตตฺตา จ คหิตมณฺฑูกสปฺปินิํ ทณฺฑาทีหิ นิปฺปีเฬตฺวา มณฺฑูกํ วิสฺสชฺชาเปตุํ วฏฺฏติฯ

มคฺคํ อธิฏฺฐายาติ มคฺเค คจฺฉามีติ เอวํ มคฺคสญฺญี หุตฺวาติ อตฺโถฯ กีฬนฺเตนาติ อิทํ คิหิสนฺตกํ สนฺธาย วุตฺตํ, ภิกฺขุสนฺตกํ ปน เยน เกนจิ อธิปฺปาเยน อนามสิตพฺพเมว ทุรุปจิณฺณภาวโตฯ ตาลปนสาทีนีติ เจตฺถ อาทิ-สทฺเทน นาฬิเกรลพุชติปุสอลาพุกุมฺภณฺฑปุสฺสผลเอฬาลุกผลานํ สงฺคโห ทฏฺฐพฺโพฯ ‘‘ยถาวุตฺตผลานํเยว เจตฺถ กีฬาธิปฺปาเยน อามสนํ น วฏฺฏตี’’ติ วุตฺตตฺตา ปาสาณสกฺขราทีนิ กีฬาธิปฺปาเยนปิ อามสิตุํ วฏฺฏติฯ

มุตฺตาติ หตฺถิกุมฺภชาทิกา อฏฺฐวิธา มุตฺตาฯ ตถา หิ หตฺถิกุมฺภํ, วราหทาฐํ, ภุชงฺคสีสํ, วลาหกํ, เวฬุ, มจฺฉสิโร, สงฺโข, สิปฺปีติ อฏฺฐ มุตฺตาโยนิโยฯ ตตฺถ หตฺถิกุมฺภชา ปีตวณฺณา ปภาวิหีนาฯ

วราหทาฐชา วราหทาฐวณฺณาวฯ ภุชงฺคสีสชา นีลาทิวณฺณา สุวิสุทฺธา วฏฺฏลาฯ วลาหกชา อาภาสูรา ทุพฺพิภาครูปา รตฺติภาเค อนฺธการํ วิทฺธมนฺติโย ติฏฺฐนฺติ, เทวูปโภคา เอว จ โหนฺติฯ เวฬุชา กรกผลสมานวณฺณา น อาภาสูรา, เต จ เวฬู อมนุสฺสโคจเร เอว ปเทเส ชายนฺติฯ มจฺฉสิรชา ปาฐีนปิฏฺฐิสมอานวณฺณา วฏฺฏลา ลฆโว จ โหนฺติ ปภาวิหีนา จ, เต จ มจฺฉา สมุทฺทมชฺเฌเยว ชายนฺติฯ สงฺขชา สงฺขอุทรจฺฉวิวณฺณา โกลผลปฺปมาณาปิ โหนฺติ ปภาวิหีนาวฯ สิปฺปิชา ปภาวิเสสยุตฺตา โหนฺติ นานาสณฺฐานาฯ เอวํ ชาติโต อฏฺฐวิธาสุ มุตฺตาสุ ยา มจฺฉสงฺขสิปฺปิชา, ตา สามุทฺทิกาฯ ภุชงฺคชาปิ กาจิ สามุทฺทิกา โหนฺติ, อิตรา อสามุทฺทิกาฯ ยสฺมา พหุลํ สามุทฺทิกาว มุตฺตา โลเก ทิสฺสนฺติ, ตตฺถาปิ สปฺปิชาว, อิตรา กทาจิ กาจิ, ตสฺมา สมฺโมหวิโนทนิยํ ‘‘มุตฺตาติ สามุทฺทิกา มุตฺตา’’ติ วุตฺตํฯ

มณีติ ฐเปตฺวา เวฬุริยาทิเก เสโส โชติรสาทิเภโท สพฺโพปิ มณิฯ เวฬุริโยติ วํสวณฺณมณิฯ สงฺโขติ สามุทฺทิกสงฺโขฯ สิลาติ กาฬสิลาปณฺฑุสิลาเสตสิลาทิเภทา สพฺพาปิ สิลาฯ รชตนฺติ กหาปณาทิกํ วุตฺตาวเสสํ รตนสมฺมตํฯ ชาตรูปนฺติ สุวณฺณํฯ โลหิตงฺโกติ รตฺตมณิฯ มสารคลฺลนฺติ กพรมณิฯ ภณฺฑมูลตฺถายาติ ปตฺตจีวราทิภณฺฑมูลตฺถายฯ กุฏฺฐโรคสฺสาติ นิทสฺสนมตฺตํ, ตาย วูปสเมตพฺพสฺส ยสฺส กสฺสจิ โรคสฺสตฺถายปิ วฏฺฏติเยวฯ ‘‘เภสชฺชตฺถญฺจ อธิฏฺฐาเยว มุตฺตา วฏฺฏตี’’ติ ตีสุปิ คณฺฐิปเทสุ วุตฺตํฯ อากรมุตฺโตติ อากรโต มุตฺตมตฺโตฯ ‘‘ภณฺฑมูลตฺถาย สมฺปฏิจฺฉิตุํ วฏฺฏตี’’ติ อิมินา จ อามสิตุมฺปิ วฏฺฏตีติ ทสฺเสติฯ ปจิตฺวา กโตติ กาจกาเรหิ ปจิตฺวา กโตฯ

โธตวิทฺโธ จ รตนมิสฺโสติ อลงฺการตฺถํ กญฺจนลตาทิํ ทสฺเสตฺวา กโต รตนขจิโต โธตวิทฺโธ อนามาโสฯ โธตวิทฺโธ จ รตนมิสฺโส จาติ วิสุํ วา ปทํ สมฺพนฺธิตพฺพํฯ ปานียสงฺโขติ อิมินา จ สงฺเขน กตปานียภาชนปิธานาทิสมณปริกฺขาโรปิ อามสิตุํ วฏฺฏตีติ สิทฺธํฯ เสสนฺติ รตนมิสฺสํ ฐเปตฺวา อวเสสํฯ

มุคฺควณฺณํเยว รตนสมฺมิสฺสํ กโรนฺติ, น อญฺญนฺติ อาห ‘‘มุคฺควณฺณาวา’’ติ, มุคฺควณฺณา รตนมิสฺสาว น วฏฺฏตีติ วุตฺตํ โหติฯ เสสาติ รตนสมฺมิสฺสํ ฐเปตฺวา อวเสสา มุคฺควณฺณา นีลสิลาฯ

พีชโต ปฏฺฐายาติ ธาตุปาสาณโต ปฏฺฐายฯ สุวณฺณเจติยนฺติ ธาตุกรณฺฑกํฯ ปฏิกฺขิปีติ ‘‘ธาตุฏฺฐปนตฺถาย คณฺหถา’’ติ อวตฺวา ‘‘ตุมฺหากํ คณฺหถา’’ติ เปสิตตฺตา ปฏิกฺขิปิฯ สุวณฺณพุพฺพุฬกนฺติ สุวณฺณตารกํฯ ‘‘เกฬาปยิตุนฺติ อิโต จิโต จ สญฺจารนฺเตหิ อามสิตุํ วฏฺฏตี’’ติ มหาอฏฺฐกถายํ วุตฺตํฯ กจวรเมว หริตุํ วฏฺฏตีติ เจติยโคปกา วา ภิกฺขู โหนฺตุ อญฺเญ วา, หตฺเถนปิ ปุญฺฉิตฺวา กจวรํ อปเนตุํ วฏฺฏติ, มลมฺปิ ปมชฺชิตุํ วฏฺฏติเยวฯ

อารกูฏโลหนฺติ กิตฺติมโลหํฯ ตีณิ หิ กิตฺติมโลหานิ กํสโลหํ, วฏฺฏโลหํ, อารกูฏนฺติฯ ตตฺถ ติปุตมฺเพ มิสฺเสตฺวา กตํ กํสโลหํ, สีสตมฺเพ มิสฺเสตฺวา กตํ วฏฺฏโลหํ, ปกติรสตมฺเพ มิสฺเสตฺวา กตํ อารกูฏํฯ เตเนว ตํกรเณน นิพฺพตฺตตฺตา ‘‘กิตฺติมโลห’’นฺติ วุจฺจติฯ ‘‘ชาตรูปคติกเมวาติ วุตฺตตฺตา อารกูฏํ สุวณฺณสทิสเมว อามสิตุํ น วฏฺฏติ, อญฺญํ ปน วฏฺฏตี’’ติ ตีสุปิ คณฺฐิปเทสุ วุตฺตํฯ เกจิ ปน ‘‘อารกูฏํ อนามสิตพฺพโต ชาตรูปคติกเมวาติ วุตฺตํ, ตสฺมา อุภยมฺปิ ชาตรูปํ วิย อามสิตุํ น วฏฺฏตี’’ติ วทนฺติฯ ปฐมํ วุตฺโตเยว จ อตฺโถ คณฺฐิปทกาเรหิ อธิปฺเปโตฯ ปฏิชคฺคิตุํ วฏฺฏตีติ เสนาสนปฏิพทฺธตฺตา วุตฺตํฯ

สามิกานํ เปเสตพฺพนฺติ สามิกานํ สาสนํ เปเสตพฺพํฯ ภินฺทิตฺวาติ หตฺเถน อคฺคเหตฺวา อญฺเญน เยน เกนจิ ภินฺทิตฺวาฯ เภริสงฺฆาโฏติ สงฺฆฏิตจมฺมเภรีฯ วีณาสงฺฆาโฏติ สงฺฆฏิตจมฺมวีณาฯ จมฺมวินทฺธานํ เภริวีณานเมตํ อธิวจนํฯ ตุจฺฉโปกฺขรนฺติ อวินทฺธจมฺมํ เภริโปกฺขรํ วีณาโปกฺขรญฺจฯ อาโรปิตจมฺมนฺติ เภริอาทีนํ วินทฺธนตฺถาย มุขวฏฺฏิยํ อาโรปิตจมฺมํ ตโต อุทฺธริตฺวา วิสุํ ฐปิตจมฺมญฺจฯ โอนหิตุํ วาติ เภริโปกฺขราทีนิ จมฺมํ อาโรเปตฺวา วินนฺธิตุํฯ โอนหาเปตุํ วาติ ตเถว อญฺเญหิ วินนฺธาเปตุํฯ ปาราชิกปฺปโหนกกาเลติ อกุถิตกาเลฯ

[282] สงฺกมาทิ ภูมิคติกตฺตา น กายปฏิพทฺธฏฺฐานิยนฺติ ทุกฺกฏํ วุตฺตํฯ เอกปทิกสงฺกโมติ ขุทฺทกเสตุฯ สกฏมคฺคสงฺกโมติ สกฏมคฺคภูโต มหาเสตุฯ ฐานา จาเลตุนฺติ รชฺชุํ ฐานา จาเลตุํฯ ปฏิจฺฉาเทตพฺพาติ อปเนตพฺพาฯ มนุสฺสิตฺถี, อิตฺถิสญฺญิตา, กายสํสคฺคราโค, เตน ราเคน วายาโม, หตฺถคฺคาหาทิสมาปชฺชนนฺติ อิมาเนตฺถ ปญฺจ องฺคานิฯ

กายสํสคฺคสิกฺขาปทวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

3. ทุฏฺฐุลฺลวาจาสิกฺขาปทวณฺณนา

[283] ตติเย อุตฺตรปทโลเปน ฉินฺนโอตฺตปฺปา ‘‘ฉินฺนิกา’’ติ วุตฺตาติ อาห ‘‘ฉินฺนิกาติ ฉินฺนโอตปฺปา’’ติฯ

[285] ยถา ยุวา ยุวตินฺติ เอเตน โอภาสเน นิราสงฺกภาวํ ทสฺเสติฯ เมถุนุปสญฺหิตาหีติ อิทํ ทุฏฺฐุลฺลวาจาย สิขาปฺปตฺตลกฺขณทสฺสนํฯ อิตฺถิลกฺขเณนาติ วุตฺตมตฺถํ วิวริตุํ ‘‘สุภลกฺขเณนา’’ติ วุตฺตํฯ น ตาว สีสํ เอตีติ ‘‘อิตฺถิลกฺขเณน สมนฺนาคตาสี’’ติอาทินา วณฺณภณนํ สงฺฆาทิเสสาปตฺติชนกํ หุตฺวา มตฺถกํ น ปาปุณาติฯ วณฺณภณนญฺหิ เยนากาเรน ภณนฺตสฺส สงฺฆาทิเสโส โหติ, เตนากาเรน ภณนฺตสฺส สิขาปฺปตฺตํ นาม โหติฯ ‘‘อิตฺถิลกฺขเณน สมนฺนาคตาสีติอาทิกํ ปน ทุฏฺฐุลฺลวาจสฺสาทราควเสน ภณนฺตสฺส ทุกฺกฏ’’นฺติ คณฺฐิปเทสุ วุตฺตํฯ

เอกาทสหิ ปเทหิ อฆฏิเต สีสํ น เอตีติ ‘‘อนิมิตฺตาสี’’ติอาทีหิ เอกาทสหิ ปเทหิ อฆฏิเต อวณฺณภณนํ สีสํ น เอติ, อวณฺณภณนํ นาม น โหตีติ วุตฺตํ โหติฯ ฆฏิเตปีติ เอกาทสหิ ปเทหิ อวณฺณภณเน ฆฏิเตปิฯ อิเมหิ ตีหิ ฆฏิเตเยว สงฺฆาทิเสโสติ ‘‘สิขรณี’’ติอาทีหิ ตีหิเยว ปเทหิ อวณฺณภณเน ฆฏิเตเยว สงฺฆาทิเสโส ปสฺสาวมคฺคสฺส นิยตวจนตฺตา อจฺโจฬาริกตฺตา จฯ