ปกิณฺณกกถาวณฺณนา

โทมนสฺสจิตฺเตเนว ภณตีติ อิมินา สนฺนิฏฺฐาปกเจตนา ทุกฺขเวทนาย สมฺปยุตฺตา เอวาติ ทสฺเสติฯ สุขพหุลตาย หิ ราชาโน หสมานาปิ ‘‘ฆาเตถา’’ติ วทนฺติ, หาโส ปน เนสํ อนตฺถวูปสมาทิอญฺญวิสโยติ สนฺนิฏฺฐาปกเจตนา ทุกฺขเวทนาย สมฺปยุตฺตา เอวฯ สติ ปน โทมนสฺเส กถํ ตํ นปฺปกาสตีติ อาห ‘‘สุขโวกิณฺณตฺตา’’ติอาทิ, ปุพฺพาปริยวเสน อุโภสุ ปสฺเสสุ อุปฺปชฺชนกสุเขหิ อากิณฺณตฺตา อุปฺปนฺนสฺส จ โทมนสฺสสฺส อนุปฺปพนฺธเนน ปวตฺติยา อภาวโต ตทา อุปฺปนฺนมฺปิ โทมนสฺสํ นปฺปกาสตีติ อตฺโถฯ

วินีตวตฺถุวณฺณนา

[180] มรณตฺถิกาว หุตฺวาติ อิมสฺส กายสฺส เภเทน สคฺคปาปนาธิปฺปายตฺตา อตฺถโต มรณตฺถิกาว หุตฺวาฯ มรณตฺถิกภาวํ อชานนฺตาติ เอวํ อธิปฺปายิโน มรณตฺถิกา นาม โหนฺตีติ อตฺตโน มรณตฺถิกภาวํ อชานนฺตาฯ น หิ เต อตฺตโน จิตฺตปฺปวตฺติํ น ชานนฺติฯ โวหารวเสนาติ ปุพฺพภาคโวหารวเสน, มรณาธิปฺปายสฺส สนฺนิฏฺฐาปกเจตนากฺขเณ กรุณาย อภาวโต การุญฺเญน ปาเส พทฺธสูกรโมจนํ วิย น โหตีติ อธิปฺปาโยฯ ยถายุนาติ วุตฺตเมวตฺถํ ยถานุสนฺธินาติ ปริยายนฺตเรน วุตฺตํ, ยถานุสนฺธินา ยถายุปริจฺเฉเทนาติ วุตฺตํ โหติฯ อถ วา ยถานุสนฺธินาติ ยถานุปฺปพนฺเธน, ยาว ตสฺมิํ ภเว สนฺตานสฺส อนุปฺปพนฺโธ อวิจฺฉินฺนปฺปวตฺติ โหติ, ตาว ฐตฺวาติ วุตฺตํ โหติฯ

อปฺปฏิเวกฺขิตฺวาติ อนุปปริกฺขิตฺวาฯ อุทฺธํ วา อโธ วา สงฺกมนฺตีติ ปจฺฉา อาคตานํ โอกาสทานตฺถํ นิสินฺนปาฬิยา อุทฺธํ วา อโธ วา คจฺฉนฺติฯ ปจฺจเวกฺขณกิจฺจํ นตฺถีติ ปจฺฉา อาคเตหิ อุปปริกฺขณกิจฺจํ นตฺถิฯ เหฏฺฐา กิสฺมิญฺจิ วิชฺชมาเน สาฏกํ วลิ น คณฺหาตีติ อาห ‘‘ตสฺมิํ วลิ น ปญฺญายตี’’ติฯ ปฏิเวกฺขณญฺเจทํ คิหีนํ สนฺตเกเยวาติ ทฏฺฐพฺพํฯ

ปาฬิยํ มุสเล อุสฺสิเตติ อญฺญมญฺญํ อุปตฺถมฺเภตฺวา ทฺวีสุ มุสเลสุ อุสฺสิเตสูติ อตฺโถฯ อุทุกฺขลภณฺฑิกนฺติ อุทุกฺขลตฺถาย อานีตํ ทารุภณฺฑํฯ ปฏิพทฺธนฺติ โภชนปฏิพทฺธํ, โภชนนฺตรายนฺติ วุตฺตํ โหติฯ

[181] อคฺคการิกนฺติ เอตฺถ การิกา-สทฺทสฺส ภาววจนตฺตา ‘‘อคฺคกิริย’’นฺติ อตฺถํ วตฺวาปิ ยสฺมา กิริยํ ทาตุํ น สกฺกา, ตสฺมา ทานสงฺขาตาย อคฺคกิริยาย ยุตฺตํ ปิณฺฑปาตเมว อิธ อุปจารวุตฺติยา ‘‘อคฺคกิริยา’’ติ คเหตพฺพนฺติ อาห ‘‘ปฐมํ ลทฺธปิณฺฑปาต’’นฺติอาทิฯ

[182-183] ทณฺฑมุคฺครนฺติ นิขาทนมุคฺครํฯ วิภตฺติพฺยตฺตเยนาติ วิภตฺติวิปริณาเมนฯ วิเสสาธิคโมติ สมาธิ วิปสฺสนา จ อติวิย ปากฏตฺตา ‘‘หตฺถปฺปตฺโต วิย ทิสฺสตี’’ติ วุตฺตํฯ อุปจฺฉินฺทตีติ ‘‘วิเสสาธิคมสฺส วิกฺเขโป มา โหตู’’ติ อาหารํ อุปจฺฉินฺทติฯ วิเสสาธิคมนฺติ โลกุตฺตรธมฺมปฏิลาภํฯ พฺยากริตฺวาติ อาโรเจตฺวาฯ อุปจฺฉินฺทติ, น วฏฺฏตีติ ยสฺมา สภาคานํ ลชฺชิภิกฺขูนํเยว อริยา อตฺตนา อธิคตวิเสสํ ตาทิเส การเณ สติ อาโรเจนฺติ, เต จ ภิกฺขู อปฺปติรูปาย อเนสนาย ปจฺจยํ น ปริเยสนฺติ, ตสฺมา เตหิ ปริเยสิตปจฺจเย กุกฺกุจฺจํ อุปฺปาเทตฺวา อาหารํ อุปจฺฉินฺทิตุํ น วฏฺฏตีติ อตฺโถฯ สภาคานญฺหิ พฺยากตตฺตา อุปจฺฉินฺทิตุํ น ลภติฯ เต หิ กปฺปิยเขตฺตํฯ เตเนว ‘‘สภาคานญฺหิ ลชฺชิภิกฺขูนํ กเถตุํ วฏฺฏตี’’ติ อิทํ ‘‘อุปจฺฉินฺทติ, น วฏฺฏตี’’ติ อิมสฺส การณํ ทสฺเสนฺเตน วุตฺตนฺติ ตีสุปิ คณฺฐิปเทสุ วุตฺตํฯ

อถ วา วิเสสาธิคมํ พฺยากริตฺวาติ อิทํ วิเสสสฺส อธิคตภาวทสฺสนตฺถํ วุตฺตํฯ อธิคมนฺตรายํ อสงฺกนฺเตเนว จ อาหารุปจฺเฉโท กาตพฺโพติ อนุญฺญาตตฺตา อธิคเตน น กาตพฺโพติ ทสฺเสตุํ ‘‘วิเสสาธิคมํ พฺยากริตฺวา อาหารํ อุปจฺฉินฺทติ, น วฏฺฏตี’’ติ วุตฺตํฯ กิํ ปน อริยา อตฺตนา อธิคตวิเสสํ อญฺเญสํ อาโรเจนฺตีติ อิมิสฺสา โจทนาย ‘‘สภาคานญฺหิ ลชฺชิภิกฺขูนํ กเถตุํ วฏฺฏตี’’ติ วุตฺตํฯ อยเมตฺถ ยุตฺตตโรติ อมฺหากํ ขนฺติ, คณฺฐิปเทปิ อยมตฺโถ ทสฺสิโตเยวาติฯ ภณฺฑกํ โธวนฺตาติ จีวรํ โธวนฺตาฯ โธวนทณฺฑกนฺติ ภณฺฑโธวนทณฺฑํฯ

[184] อหํ กุกฺกุจฺจโกติ ‘‘มม กิริยาย มเรยฺย นุ โข, โน วา’’ติ เอวํ ชาตกุกฺกุจฺจโกฯ สพฺพตฺถาปิ ปเนตฺถ เอวรูเปสุ วตฺถูสุ อมเต ถุลฺลจฺจยสฺส วุตฺตตฺตา เตน กตปฺปโยเคน ทุกฺขเวทนา อุปฺปชฺชตุ วา มา วา, ปาราชิกาย อภาวโต ภควโต วจเนน ถุลฺลจฺจยเมวาติ วทนฺติฯ

[185] คพฺโภ ปตติ เอเตนาติ คพฺภปาตนํ, ตาทิสํ เภสชฺชํฯ เตนาห ‘‘เยน ปริภุตฺเตนา’’ติอาทิ ฯ ‘‘มรณวณฺณํ วา สํวณฺเณยฺยา’’ติ วุตฺตตฺตา ปริยายโต อาปตฺติโมกฺโข น โหตีติ อาห ‘‘ปริยาโย นาม นตฺถี’’ติฯ

คพฺภํ น คณฺหาตีติ คพฺภํ น ธาเรติฯ วาเตน ปาณเกหิ วา คพฺโภ วินสฺสนฺโต กมฺมํ วินา น นสฺสตีติ อธิปฺปาเยน ‘‘ทฺวีหากาเรหี’’ติ วุตฺตํฯ ทีฆนิกายฏฺฐกถายํ (ที. นิ. อฏฺฐ. 1.26) ปน ‘‘คพฺโภ หิ วาเตน ปาณเกหิ กมฺมุนา จาติ ตีหิ การเณหิ วินสฺสตี’’ติ วตฺวา ‘‘กมฺมุนา วินสฺสนฺเต ปน พุทฺธาปิ ปฏิพาหิตุํ น สกฺโกนฺตี’’ติ วุตฺตํฯ ตตฺถ วาเตน ปาณเกหิ วา คพฺเภ วินสฺสนฺเต น ปุริมกมฺมุนา โอกาโส กโต, อปิจ ตปฺปจฺจยา กมฺมํ วิปจฺจติ, สยเมว ปน กมฺมุนา โอกาเส กเต น เอกนฺเตน วาโต ปาณกา วา อเปกฺขิตพฺพาติ อิมินา อธิปฺปาเยน กมฺมสฺส วิสุํ การณภาโว วุตฺโตติ ทฏฺฐพฺพํฯ ปาณกา ขาทิตฺวา อนฺตรธาเปนฺตีติ โยเชตพฺพํฯ อวิชายนตฺถาย เภสชฺชํ เทนฺตสฺส กุจฺฉิยํ อุปฺปชฺชิตฺวา วินสฺสิสฺสนฺตีติ อิมินา อธิปฺปาเยน ทินฺเน โอปาตกฺขณนาทีสุ วิย กมฺมพทฺโธ, กุจฺฉิยํ น อุปฺปชฺชิสฺสนฺตีติ อิมินา ปน อธิปฺปาเยน ทินฺเน เนวตฺถิ กมฺมพทฺโธฯ

สหธมฺมิกานนฺติ เอกสฺส สตฺถุโน สาสเน สหสิกฺขมานธมฺมานํฯ ปญฺจนฺนมฺปิ วิวฏฺฏนิสฺสิตสีลตฺตา ‘‘สมสีลสทฺธาปญฺญาน’’นฺติ วุตฺตํฯ ญาตกปวาริตฏฺฐานโตติ อตฺตโน เตสํ วา ญาตกปวาริตฏฺฐานโตฯ คิลานสฺสตฺถาย อปฺปวาริตฏฺฐานโตปิ วิญฺญตฺติยา อนุญฺญาตตฺตา กตาปิ อกตา วิยาติ อกตวิญฺญตฺติ, ‘‘วท, ภนฺเต, ปจฺจเยนา’’ติ เอวํ อกตปวารณฏฺฐาเน จ วิญฺญตฺติ อกตวิญฺญตฺติฯ

ปฏิยาทิยตีติ สมฺปาเทติฯ อกาตุํ น วฏฺฏตีติ เอตฺถ ทุกฺกฏํ วทนฺติฯ สหธมฺมิเกสุ วุตฺตนเยเนวาติ ‘‘อิเมสมฺปิ ปญฺจนฺนํ อกตวิญฺญตฺติยาปิ เภสชฺชํ กาตุํ วฏฺฏตี’’ติ กุรุนฺทฏฺฐกถายํ วุตฺตตฺตา กถิตํฯ ยาว ญาตกา ปสฺสนฺตีติ ยาว ตสฺส ญาตกา ปสฺสนฺติฯ ปิตุ ภคินี ปิตุจฺฉาฯ มาตุ ภาตา มาตุโลฯ นปฺปโหนฺตีติ กาตุํ น สกฺโกนฺติฯ สเจปิ น ยาจนฺตีติ ‘‘ยาจิตุํ ทุกฺข’’นฺติ อธิปฺปาเยน ยทิ น ยาจนฺติฯ

อาโภคํ กตฺวาติ อิทํ กตฺตพฺพตาทสฺสนวเสน วุตฺตํ, ‘‘อาโภคํ ปน อกตฺวาปิ ทาตุํ วฏฺฏตี’’ติ ตีสุปิ คณฺฐิปเทสุ ลิขิตํฯ เอเต ทส ญาตเก ฐเปตฺวาติ เตสํ ปุตฺตนตฺตาทโยปิ ตปฺปฏิพทฺธตฺตา ญาตกา เอวาติ เตปิ เอตฺเถว สงฺคหิตาฯ เตน อญฺเญสนฺติ อิมินา อญฺญาตกานํ คหณํ เวทิตพฺพํฯ เตเนวาห ‘‘เอเตสํ ปุตฺตปรมฺปรายา’’ติอาทิฯ กุลปริวฏฺโฏติ กุลานํ ปฏิปาฏิ, กุลปรมฺปราติ วุตฺตํ โหติฯ ‘‘มยฺหํ ทสฺสนฺติ กริสฺสนฺตี’’ติ ปจฺจาสาย กโรนฺตสฺสปิ ยาจิตฺวาปิ คเหตพฺพฏฺฐานตาย ญาตเกสุ เวชฺชกมฺมํ วา กุลทูสกาปตฺติ วา น โหตีติ วทนฺติฯ สพฺพปเทสุปิ วินิจฺฉโย เวทิตพฺโพติ จูฬมาตุยาติอาทีสุ สพฺพปเทสุ ‘‘จูฬมาตุยา สามิโก’’ติอาทินา โยเชตฺวา เหฏฺฐา วุตฺตนเยน วินิจฺฉโย เวทิตพฺโพฯ

วุตฺตนเยน ปริเยสิตฺวาติ อิมินา ‘‘ญาติสามเณเรหิ วา’’ติอาทินา วุตฺตมตฺถํ อติทิสฺสติฯ อปจฺจาสีสนฺเตนาติ ‘‘มยฺหํ ทสฺสนฺติ กริสฺสนฺตี’’ติ เอวํ อตฺตโน อตฺถาย อปจฺจาสีสนฺเตนฯ ภิกฺขุสงฺฆสฺส ปน อุปการกตฺตํ ปจฺจาสีสนฺเตน กาตุํ วฏฺฏติฯ ‘‘เภสชฺชํ อาจิกฺขถา’’ติ วุตฺเตปิ ยถา ‘‘อญฺญมญฺญํ ปน กถา กาตพฺพา’’ติ อิทํ ปริยายตฺตา วฏฺฏติ, เอวํ เหฏฺฐา วุตฺตนเยน ‘‘อิทญฺจิทญฺจ คเหตฺวา กโรนฺตี’’ติ อิมินา ปริยาเยน กเถนฺตสฺสปิ เนวตฺถิ โทโสติ อาจริยาฯ

วินยลกฺขณํ อชานนฺตสฺส อนาจริยสฺส ตทนุรูปโวหาราสมฺภวโต อีทิสสฺส ลาภสฺส อุปฺปตฺติ นาม นตฺถีติ ‘‘อาจริยภาโค นามาย’’นฺติ วุตฺตํ, วินเย ปกตญฺญุนา อาจริเยน ลภิตพฺพภาโค อยนฺติ วุตฺตํ โหติฯ ปุปฺผปูชนตฺถาย ทินฺเนปิ อกปฺปิยโวหาเรน วิธานสฺส อยุตฺตตฺตา ‘‘กปฺปิยวเสนา’’ติ วุตฺตํ, ‘‘ปุปฺผํ อาหรถา’’ติอาทินา กปฺปิยโวหารวเสนาติ อตฺโถฯ

ยทิ ‘‘ปริตฺตํ กโรถา’’ติ วุตฺเต กโรนฺติ, คิหิเวยฺยาวจฺจกรณฏฺฐาเน ติฏฺฐตีติ ‘‘ปริตฺตํ กโรถ, ภนฺเตติ วุตฺเต น กาตพฺพ’’นฺติ วุตฺตํ, ‘‘ภณถา’’ติ วุตฺเต ปน ธมฺมกถาย อชฺเฌสนฏฺฐาเน ฐิตตฺตา ‘‘กาตพฺพ’’นฺติ วุตฺตํฯ ธมฺมญฺหิ อนชฺฌิฏฺเฐนปิ กเถตุํ วฏฺฏติ, ปเคว อชฺฌิฏฺเฐนฯ จาเลตฺวา สุตฺตํ ปริมชฺชิตฺวาติ ปริตฺตํ กโรนฺเตน กาตพฺพวิธิํ ทสฺเสติฯ วิหารโต…เป.… ทุกฺกฏนฺติ อญฺญาตกานํเยว ททโต ทุกฺกฏํฯ โน เจ ชานนฺตีติ ยทิ เอวํ วตฺตุํ น ชานนฺติฯ อุทกนฺติ ทกฺขิโณทกํฯ

ปาเทสุ อปนีเตสุ อวมงฺคลสญฺญิโน โหนฺตีติ อาห ‘‘น ปาทา อปเนตพฺพา’’ติ ฯ คนฺตุํ วฏฺฏตีติ ‘‘ปริวารตฺถาย อาคจฺฉนฺตู’’ติ วุตฺเตปิ เอวํ สลฺลกฺเขตฺวา คนฺตุํ วฏฺฏติฯ

อนามฏฺฐปิณฺฑปาโตติ อปพฺพชิตสฺส หตฺถโต ลทฺโธ อตฺตนา อญฺเญน วา ปพฺพชิเตน อคฺคหิตอคฺโค ปิณฺฑปาโตฯ ถาลเกติ อิมินา ปตฺโตปิ คหิโตเยวาติ ทฏฺฐพฺพํฯ ทามริกโจรสฺสาติ รชฺชํ ปตฺถยมานสฺส ปากฏโจรสฺสฯ โจรนาควตฺถูติ เอตฺถ ‘‘โจรนาคสฺส กิร อามฏฺฐํ เทนฺโต กุชฺฌิสฺสติ, อนามฏฺฐํ น วฏฺฏตีติ เถโร ปตฺตคฺคหณหตฺเถเนว อคฺคํ คเหตฺวา ปตฺเต ภตฺตํ สพฺพมทาสิ, โส เตน ตุสฺสิฯ ‘เอตฺตกํ มยฺห’นฺติ ภตฺตสฺส เอกปสฺเสเยว โถกํ ฐเปตฺวาปิ ปุน เตน สทฺธิํ สพฺพมฺปิ ทาตุํ วฏฺฏตี’’ติ จูฬคณฺฐิปเท วุตฺตํฯ

อามิสสฺส ธมฺมสฺส จ อลาเภน อตฺตโน ปรสฺส จ อนฺตเร สมฺภวนฺตสฺส ฉิทฺทสฺส วิวรสฺส เภทสฺส ปฏิสนฺถรณํ ปิทหนํ คณฺหนํ ปฏิสนฺถาโรฯ อยญฺหิ โลกสนฺนิวาโส อลพฺภมาเนน อามิเสน จ ธมฺเมน จาติ ทฺวีหิ ฉิทฺโท, ตสฺส ตํ ฉิทฺทํ ยถา น ปญฺญายติ, เอวํ ปีฐสฺส วิย ปจฺจตฺถรเณน อามิเสน จ ธมฺเมน จ ปฏิสนฺถรณํ อามิสปฏิสนฺถาโร ธมฺมปฏิสนฺถาโร จาติ วุจฺจติฯ ตตฺถ ธมฺมปฏิสนฺถาโร กสฺสจิ น กาตพฺโพ นตฺถิฯ ยสฺส กสฺสจิ หิ คหฏฺฐสฺส วา ปพฺพชิตสฺส วา ธมฺเมน สงฺคโห กาตพฺโพเยวฯ ‘‘ปฏิสนฺถาโร ปน กสฺส กาตพฺโพ, กสฺส น กาตพฺโพ’’ติ อิทํ ปน อามิสปฏิสนฺถารํ สนฺธาย วุตฺตํฯ อุพฺพาเสตฺวาติ สมนฺตโต ติโยชนํ วิลุมฺปนฺโต มนุสฺเส ปลาเปตฺวา อญฺเญสํ อวาสํ กตฺวาฯ สงฺฆสฺสตฺถาย อาหฏาติ ปากวฏฺฏโต ตํทิวสสฺสตฺถาย อาหฏาฯ วรโปตฺถจิตฺตตฺถรณนฺติ อเนกปฺปการอุตฺตมรูปวิจิตฺตตฺถรณํฯ

[187] สตฺตรสวคฺคิเยสุ ปุพฺเพ เอกสฺส องฺคุลิปโตเทน มาริตตฺตา เสสโสฬสชเนสุ อุทรํ อารุหิตฺวา นิสินฺนเมกํ ฐเปตฺวา ‘‘เสสาปิ ปนฺนรส ชนา’’ติ วุตฺตํฯ อทูหลปาสาณา วิยาติ อทูหเล อาโรปิตปาสาณา วิยฯ กมฺมาธิปฺปายาติ ตชฺชนียาทิกมฺมกรณาธิปฺปายาฯ อาวาเหตฺวาติ อาวิสาเปตฺวาฯ วาฬวิหารนฺติ จณฺฑสตฺเตหิ อธิฏฺฐิตวิหารํฯ

[189] โย รุกฺเขน โอตฺถโตปิ น มรตีติอาทีสุ ยํ วตฺตพฺพํ, ตํ ภูตคามสิกฺขาปทฏฺฐกถายํ สยเมว วกฺขติฯ เอวญฺหิ ตตฺถ วุตฺตํ (ปาจิ. อฏฺฐ. 92) –

‘‘มนุสฺสวิคฺคหปาราชิกวณฺณนายํ ปน สพฺพอฏฺฐกถาสุ ‘สเจ ภิกฺขุ รุกฺเขน วา อชฺโฌตฺถโต โหติ โอปาเต วา ปติโต, สกฺกา จ โหติ เอเกน ปสฺเสน รุกฺขํ ฉินฺทิตฺวา ภูมิํ วา ขณิตฺวา นิกฺขมิตุํ, ชีวิตเหตุปิ อตฺตนา น กาตพฺพํ, อญฺเญน ปน ภิกฺขุนา ภูมิํ วา ขณิตฺวา รุกฺขํ วา ฉินฺทิตฺวา อลฺลรุกฺขโต วา ทณฺฑกํ ฉินฺทิตฺวา ตํ รุกฺขํ ปวฏฺเฏตฺวา นิกฺขมาเปตุํ วฏฺฏติ, อนาปตฺตี’ติ วุตฺตํฯ ตตฺถ การณํ น ทิสฺสติ, ‘อนุชานามิ, ภิกฺขเว, ทวฑาเห ฑยฺหมาเน ปฏคฺคิํ ทาตุํ ปริตฺตํ กาตุ’นฺติ (จูฬว. 283) อิทํ ปน เอกเมว สุตฺตํ ทิสฺสติฯ สเจ เอตสฺส อนุโลมํ, อตฺตโน น วฏฺฏติ, อญฺญสฺส วฏฺฏตีติ อิทํ นานากรณํ น สกฺกา ลทฺธุํฯ อตฺตโน อตฺถาย กโรนฺโต อตฺตสิเนเหน อกุสลจิตฺเตเนว กโรติ, ปโร ปน การุญฺเญนฯ ตสฺมา อนาปตฺตีติ เจ, เอตมฺปิ อการณํฯ กุสลจิตฺเตนปิ หิ อิมํ อาปตฺติํ อาปชฺชติ, สพฺพฏฺฐกถาสุ ปน วุตฺตตฺตา น สกฺกา ปฏิเสเธตุํ, คเวสิตพฺพา เอตฺถ ยุตฺติ, อฏฺฐกถาจริยานํ วา สทฺธาย คนฺตพฺพ’’นฺติฯ

ตสฺมา ยํ เอตฺถ อิโต อญฺญถา เกนจิ ปปญฺจิตํ, คณฺฐิปเทสุ จ การณํ วุตฺตํ, ตํ น สารโต ปจฺเจตพฺพํฯ

[190] อลฺล…เป.… ปาจิตฺติยนฺติ สุกฺขฏฺฐาเนปิ อคฺคิํ ปาเตตฺวา อิมินา อธิปฺปาเยน อาลิมฺเปนฺตสฺส ปาจิตฺติยเมวฯ ทุกฺกฏนฺติ สุกฺขฏฺฐาเน วา สุกฺขํ ‘‘อสุกฺข’’นฺติ อววตฺถเปตฺวา วา อคฺคิํ ปาเตนฺตสฺส ทุกฺกฏํฯ กีฬาธิปฺปาเยปิ เอเสว นโยฯ กีฬาธิปฺปาโย จ ปฏปฏายมานสทฺทสฺสาทวเสเนว เวทิตพฺโพฯ ปฏิปกฺขภูโต อคฺคิ ปฏคฺคิฯ ปริตฺตกรณนฺติ อารกฺขกรณํฯ สยํ วา อุฏฺฐิตนฺติ วาเตริตานํ เวฬุอาทีนํ อญฺญมญฺญสงฺฆฏฺฏเนน สมุฏฺฐิตํฯ นิรุปาทาโนติ อินฺธนรหิโตฯ

[191-192] เขตฺตเมว โอติณฺณตฺตา ปาราชิกนฺติ ‘‘ทฺวีหี’’ติ วุตฺเต ทฺวีหิปิ ปหาเรหิ มรณสฺส ปจฺจาสีสนโต เอเกน วินา ทฺวินฺนํ อภาวโต จ ปาราชิกํฯ ‘‘ทฺวีหิเยวาติ นิยมิเต ปน เอเกน ปหาเรน มาริเต นตฺถิ ปาราชิก’’นฺติ วทนฺติฯ ปฐมํ อาหิตพลเวคสฺส ปุพฺพานุจิณฺณวเสน ธมฺมานํ เทสนฺตรุปฺปตฺติยา คมนมตฺตํ ฐเปตฺวา ชีวิตินฺทฺริยสฺส ตตฺถ อวิชฺชมานตฺตา ‘‘สีสจฺเฉทกสฺสา’’ติ วุตฺตํฯ อิมสฺส วตฺถุสฺสาติ อาฆาตนวตฺถุสฺสฯ ‘‘ปานปริโภเคนาติ วุตฺตตฺตา โลณโสวีรกํ ยามกาลิก’’นฺติ วทนฺติฯ

วินีตวตฺถุวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

อิติ สมนฺตปาสาทิกาย วินยฏฺฐกถาย สารตฺถทีปนิยํ

ตติยปาราชิกวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

4. จตุตฺถปาราชิกํ

จตุสจฺจวิทูติ จตฺตาริ สจฺจานิ สมาหฏานิ จตุสจฺจํ, ตํ อเวทิ ปฏิวิชฺฌีติ จตุสจฺจวิทูฯ สติปิ สาวกานํ ปจฺเจกพุทฺธานญฺจ จตุสจฺจวิทุภาเว อนญฺญปุพฺพกตฺตา ภควโต จตุสจฺจทสฺสนสฺส ตตฺถ จ สพฺพญฺญุตาย พเลสุ จ วสีภาวสฺส ปตฺติโต ปรสนฺตาเนสุ ปสาริตภาเวน ปากฏตฺตา จ ภควาว วิเสเสน ‘‘จตุสจฺจวิทู’’ติ โถมนํ อรหติฯ

วคฺคุมุทาตีริยภิกฺขุวตฺถุวณฺณนา

[193] อธิฏฺเฐมาติ สํวิทหามฯ ทูตกมฺมนฺติ คิหีนํ ปณฺณํ วา สาสนํ วา คเหตฺวา ตตฺถ ตตฺถ คมนํฯ อิริยาปถํ สณฺฐเปตฺวาติ ปธานานุรูปํ กตฺวาฯ ปุจฺฉนฺตานํ วาติ ‘‘อยฺยา สนฺตอิริยาปถา อติวิย อุปสนฺตา, กตรํ วิเสสมธิคจฺฉิํสู’’ติ ปุจฺฉนฺตานํฯ อนาคตสมฺพนฺเธ ปน อสตีติ ‘‘ภาสิโต ภวิสฺสตี’’ติ ปาฐเสสํ กตฺวา อนาคตสมฺพนฺเธ อสติฯ ‘‘ภาสิโต’’ติ อตีตวจนํ กถํ อนาคตวจเนน สมฺพนฺธมุปคจฺฉตีติ อาห ‘‘ลกฺขณํ ปน สทฺทสตฺถโต ปริเยสิตพฺพ’’นฺติฯ อีทิเส หิ ฐาเน ‘‘ธาตุสมฺพนฺเธ ปจฺจยา’’ติ อิมินา ลกฺขเณน ธาตฺวตฺถสมฺพนฺเธ สติ อยถากาลวิหิตาปิ ปจฺจยา สาธโว ภวนฺตีติ สทฺทสตฺถวิทู วทนฺติฯ