ปกิณฺณกกถาวณฺณนา

โทมนสฺสจิตฺเตเนว ภณตีติ อิมินา สนฺนิฏฺฐาปกเจตนา ทุกฺขเวทนาย สมฺปยุตฺตา เอวาติ ทสฺเสติฯ สุขพหุลตาย หิ ราชาโน หสมานาปิ ‘‘ฆาเตถา’’ติ วทนฺติ, หาโส ปน เนสํ อนตฺถวูปสมาทิอญฺญวิสโยติ สนฺนิฏฺฐาปกเจตนา ทุกฺขเวทนาย สมฺปยุตฺตา เอวฯ สติ ปน โทมนสฺเส กถํ ตํ นปฺปกาสตีติ อาห ‘‘สุขโวกิณฺณตฺตา’’ติอาทิ, ปุพฺพาปริยวเสน อุโภสุ ปสฺเสสุ อุปฺปชฺชนกสุเขหิ อากิณฺณตฺตา อุปฺปนฺนสฺส จ โทมนสฺสสฺส อนุปฺปพนฺธเนน ปวตฺติยา อภาวโต ตทา อุปฺปนฺนมฺปิ โทมนสฺสํ นปฺปกาสตีติ อตฺโถฯ

วินีตวตฺถุวณฺณนา

[180] มรณตฺถิกาว หุตฺวาติ อิมสฺส กายสฺส เภเทน สคฺคปาปนาธิปฺปายตฺตา อตฺถโต มรณตฺถิกาว หุตฺวาฯ มรณตฺถิกภาวํ อชานนฺตาติ เอวํ อธิปฺปายิโน มรณตฺถิกา นาม โหนฺตีติ อตฺตโน มรณตฺถิกภาวํ อชานนฺตาฯ น หิ เต อตฺตโน จิตฺตปฺปวตฺติํ น ชานนฺติฯ โวหารวเสนาติ ปุพฺพภาคโวหารวเสน, มรณาธิปฺปายสฺส สนฺนิฏฺฐาปกเจตนากฺขเณ กรุณาย อภาวโต การุญฺเญน ปาเส พทฺธสูกรโมจนํ วิย น โหตีติ อธิปฺปาโยฯ ยถายุนาติ วุตฺตเมวตฺถํ ยถานุสนฺธินาติ ปริยายนฺตเรน วุตฺตํ, ยถานุสนฺธินา ยถายุปริจฺเฉเทนาติ วุตฺตํ โหติฯ อถ วา ยถานุสนฺธินาติ ยถานุปฺปพนฺเธน, ยาว ตสฺมิํ ภเว สนฺตานสฺส อนุปฺปพนฺโธ อวิจฺฉินฺนปฺปวตฺติ โหติ, ตาว ฐตฺวาติ วุตฺตํ โหติฯ

อปฺปฏิเวกฺขิตฺวาติ อนุปปริกฺขิตฺวาฯ อุทฺธํ วา อโธ วา สงฺกมนฺตีติ ปจฺฉา อาคตานํ โอกาสทานตฺถํ นิสินฺนปาฬิยา อุทฺธํ วา อโธ วา คจฺฉนฺติฯ ปจฺจเวกฺขณกิจฺจํ นตฺถีติ ปจฺฉา อาคเตหิ อุปปริกฺขณกิจฺจํ นตฺถิฯ เหฏฺฐา กิสฺมิญฺจิ วิชฺชมาเน สาฏกํ วลิ น คณฺหาตีติ อาห ‘‘ตสฺมิํ วลิ น ปญฺญายตี’’ติฯ ปฏิเวกฺขณญฺเจทํ คิหีนํ สนฺตเกเยวาติ ทฏฺฐพฺพํฯ

ปาฬิยํ มุสเล อุสฺสิเตติ อญฺญมญฺญํ อุปตฺถมฺเภตฺวา ทฺวีสุ มุสเลสุ อุสฺสิเตสูติ อตฺโถฯ อุทุกฺขลภณฺฑิกนฺติ อุทุกฺขลตฺถาย อานีตํ ทารุภณฺฑํฯ ปฏิพทฺธนฺติ โภชนปฏิพทฺธํ, โภชนนฺตรายนฺติ วุตฺตํ โหติฯ