เมนู

อนุปญฺญตฺติกถาวณฺณนา

[168] อิตฺถีสุ ปฏิพทฺธจิตฺตตา นาม ฉนฺทราเคน สารตฺตตา สาเปกฺขภาโวติ อาห ‘‘สารตฺตา อเปกฺขวนฺโต’’ติฯ มรณสฺส คุณกิตฺตนํ ชีวิเต อาทีนวทสฺสนปุพฺพงฺคมนฺติ อาห ‘‘ชีวิเต อาทีนวํ ทสฺเสตฺวา’’ติฯ ‘‘กิํ ตุยฺหิมินา ปาปเกน ทุชฺชีวิเตนา’’ติ อิทํ ชีวิเต อาทีนวทสฺสนํฯ ‘‘มตํ เต ชีวิตา เสยฺโย’’ติอาทิ ปน มรณคุณกิตฺตนนฺติ ทฏฺฐพฺพํฯ โลภาทีนํ อติวิย อุสฺสนฺนตฺตา อนุปปริกฺขิตฺวา กตํ สาหสิกกมฺมํ กิพฺพิสนฺติ วุจฺจตีติ อาห – ‘‘กิพฺพิสํ สาหสิกกมฺมํ โลภาทิกิเลสุสฺสท’’นฺติฯ กสฺมา อิทํ วุจฺจตีติ ฉพฺพคฺคิยานํเยเวทํ วจนํฯ มต-สทฺโท ‘‘คต’’นฺติอาทีสุ วิย ภาววจโนติ อาห ‘‘ตว มรณ’’นฺติฯ กตกาโลติ กตมรณกาโลฯ อถ วา กาโลติ มรณสฺเสตํ อธิวจนํ, ตสฺมา กตกาโลติ กตมรโณติ อตฺโถฯ เตเนวาห ‘‘กาลํ กตฺวา, มริตฺวา’’ติฯ ทิวิ ภวา ทิพฺพาติ อาห ‘‘เทวโลเก อุปฺปนฺเนหี’’ติฯ สมปฺปิโตติ ยุตฺโตฯ สมงฺคีภูโตติ สมฺมเทว เอกีภาวํ คโตฯ

ปทภาชนียวณฺณนา

[172] อุสฺสุกฺกวจนนฺติ ปุพฺพกาลกิริยาวจนํฯ อยญฺหิ สมานกตฺตุเกสุ ปุพฺพาปรกาลกิริยาวจเนสุ ปุพฺพกาลกิริยาวจนสฺส นิรุตฺติโวหาโรฯ สญฺจิจฺจาติ อิมสฺส ปทสฺส ‘‘ชานิตฺวา สญฺชานิตฺวา เจจฺจ อภิวิตริตฺวา’’ติ เอวํ ปุพฺพกาลกิริยาวเสน พฺยญฺชนานุรูปํ กตฺวา ปทภาชเน วตฺตพฺเพ ตถา อวตฺวา ‘‘ชานนฺโต สญฺชานนฺโต’’ติ ปุคฺคลาธิฏฺฐานํ กตฺวา ‘‘เจจฺจ อภิวิตริตฺวา วีติกฺกโม’’ติ ชีวิตา โวโรปนสฺส จ ตทตฺถวเสน นิทฺทิฏฺฐตฺตา วุตฺตํ ‘‘พฺยญฺชเน อาทรํ อกตฺวา’’ติฯ ‘‘ชานนฺโต’’ติ อวิเสเสน วุตฺเตปิ ‘‘สญฺจิจฺจ มนุสฺสวิคฺคหํ ชีวิตา โวโรเปยฺยา’’ติ วุตฺตตฺตา ปาณวิสยเมตฺถ ชานนนฺติ อาห ‘‘ปาโณติ ชานนฺโต’’ติ, สตฺโต อยนฺติ ชานนฺโตติ อตฺโถฯ ปาโณติ หิ โวหารโต สตฺโต, ปรมตฺถโต ชีวิตินฺทฺริยํ วุจฺจติฯ ‘‘มนุสฺสวิคฺคโหติ ชานนฺโต’’ติ อวตฺวา ‘‘ปาโณติ ชานนฺโต’’ติ วจนํ ‘‘มนุสฺโส อย’’นฺติ อชานิตฺวา เกวลํ สตฺตสญฺญาย ฆาเตนฺตสฺสปิ ปาราชิกภาวทสฺสนตฺถํ วุตฺตํฯ เตเนว เอฬกจตุกฺเก (ปารา. อฏฺฐ. 2.174) เอฬกสญฺญาย มนุสฺสปาณํ วธนฺตสฺส ปาราชิกาปตฺติ ทสฺสิตาฯ ตสฺมา ‘‘มนุสฺสวิคฺคโห’’ติ อวตฺวา ‘‘ปาโณติ ชานนฺโต’’ติ อวิเสเสน วุตฺตํฯ