เอตฺถ หิ สพฺเพสํเยว อาปตฺติทสฺสนตฺถํ อวหารกสฺสปิ อาปตฺติสมฺภวฏฺฐานํ ทสฺเสนฺโต ‘‘ตสฺสุทฺธาเร สพฺเพสํ ปาราชิก’’นฺติ อาห, น ปน อาณาปกานมฺปิ อุทฺธาเรเยว อาปตฺติทสฺสนตฺถนฺติ เอวมตฺโถ คเหตพฺโพฯ ‘‘สมฺพหุลา เอกํ อาณาเปนฺติ ‘คจฺเฉตํ อาหรา’ติ, ตสฺสุทฺธาเร สพฺเพสํ ปาราชิก’’นฺติอาทีสุปิ เอวเมว อตฺโถ คเหตพฺโพฯ อถ วา สํวิทาวหาเร อาณาปกานมฺปิ อุทฺธาเรเยว อาปตฺติ, น อาณตฺติกฺขเณติ อาเวณิกมิทํ ลกฺขณนฺติ อฏฺฐกถาจริยปฺปมาเณน คเหตพฺพํ, อิโต วา อญฺเญน ปกาเรน ยถา อฏฺฐกถายํ ปุพฺเพนาปรํ น วิรุชฺฌติ, ตถา วีมํสิตฺวา คเหตพฺพํฯ

สํวิธายาติ สํวิทหิตฺวาฯ เตน เนสํ ทุกฺกฏาปตฺติโยติ อาณตฺติวเสน ปาราชิกาปตฺติยา อสมฺภเว สติ วุตฺตํฯ ยทิ หิ เต อาณตฺตา อวสฺสํ ตํ หรนฺติ, ปาราชิกาปตฺติเยว เนสํ ทฏฺฐพฺพา, น ทุกฺกฏาปตฺติฯ สาหตฺถิกํ วา อาณตฺติกสฺส อาณตฺติกํ วา สาหตฺถิกสฺส องฺคํ น โหตีติ ภินฺนกาลวิสยตฺตา อญฺญมญฺญสฺส องฺคํ น โหติฯ ตถา หิ สหตฺถา อวหรนฺตสฺส ฐานาจาวเน อาปตฺติ, อาณตฺติยา ปน อาณตฺติกฺขเณเยวาติ ภินฺนกาลวิสยา สาหตฺถิกาณตฺติเกหิ อาปชฺชิตพฺพาปตฺติโยฯ

สํวิทาวหารกถาวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

สงฺเกตกมฺมกถาวณฺณนา

[119] สงฺเกตกมฺมกถายํ โอจรเก วุตฺตนเยเนวาติ ‘‘อวสฺสํ หาริเย ภณฺเฑ’’ติอาทินา วุตฺตนเยนฯ ปาฬิยํ ตํ สงฺเกตํ ปุเร วา ปจฺฉา วาติ เอตฺถ ตํ สงฺเกตนฺติ สามิอตฺเถ อุปโยควจนนฺติ ทฏฺฐพฺพํ, ตสฺส สงฺเกตสฺสาติ อตฺโถฯ อถ วา ตํ สงฺเกตํ อสมฺปตฺวา ปุเร วา ตํ สงฺเกตํ อติกฺกมฺม ปจฺฉา วาติ เอวเมตฺถ โยชนา เวทิตพฺพาฯ เตเนวาห – ‘‘อชฺชาติ นิยามิตํ ตํ สงฺเกตํ อติกฺกมฺมา’’ติอาทิฯ ตํ นิมิตฺตํ ปุเร วา ปจฺฉา วาติ เอตฺถาปิ อิมินาว นเยน อตฺโถ เวทิตพฺโพฯ

สงฺเกตกมฺมกถาวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

นิมิตฺตกมฺมกถาวณฺณนา

[120] นิมิตฺตกมฺมกถายํ อกฺขินิขณาทินิมิตฺตกมฺมํ ปน ลหุกํ อิตฺตรกาลํ, ตสฺมา ตงฺขเณเยว ตํ ภณฺฑํ อวหริตุํ น สกฺกาฯ ตถา หิ กิญฺจิ ภณฺฑํ ทูเร โหติ กิญฺจิ ภาริยํ, ตํ คเหตุํ ยาว คจฺฉติ, ยาว อุกฺขิปิตุํ วายมติ, ตาว นิมิตฺตกมฺมสฺส ปจฺฉา โหติฯ เอวํ สนฺเตปิ นิมิตฺตกมฺมโต ปฏฺฐาย คณฺหิตุํ อารทฺธตฺตา เตเนว นิมิตฺเตน อวหรตีติ วุจฺจติฯ ยทิ เอวํ ‘‘ปุเรภตฺตปโยโคว เอโส’’ติ วาโท ปมาณภาวํ อาปชฺชตีติ? นาปชฺชติฯ น หิ สงฺเกตกมฺมํ วิย นิมิตฺตกมฺมํ ทฏฺฐพฺพํฯ ตตฺถ หิ กาลปริจฺเฉโท อตฺถิ, อิธ นตฺถิฯ กาลวเสน หิ สงฺเกตกมฺมํ วุตฺตํ, กิริยาวเสน นิมิตฺตกมฺมนฺติ อยเมเตสํ วิเสโสฯ ‘‘ตํ นิมิตฺตํ ปุเร วา ปจฺฉา วา ตํ ภณฺฑํ อวหรติ, มูลฏฺฐสฺส อนาปตฺตี’’ติ อิทํ ปน เตน นิมิตฺตกมฺเม กเต คณฺหิตุํ อนารภิตฺวา สยเมว คณฺหนฺตสฺส วเสน วุตฺตํฯ

นิมิตฺตกมฺมกถาวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

อาณตฺติกถาวณฺณนา

[121] อาณตฺติกถายํ อสมฺโมหตฺถนฺติ ยสฺมา สงฺเกตกมฺมนิมิตฺตกมฺมานิ กโรนฺโต เอโก ปุเรภตฺตาทีสุ วา อกฺขินิขณนาทีนิ วา ทิสฺวา ‘‘คณฺหา’’ติ วทติ, เอโก คเหตพฺพภณฺฑนิสฺสิตํ กตฺวา ‘‘ปุเรภตฺตํ เอวํวณฺณสณฺฐานํ ภณฺฑํ คณฺหา’’ติ วทติ, เอโก ‘‘ตฺวํ อิตฺถนฺนามสฺส ปาวท, โส อญฺญสฺส ปาวทตู’’ติอาทินา ปุคฺคลปฏิปาฏิยา จ อาณาเปติ, ตสฺมา กาลวเสน กิริยาวเสน ภณฺฑวเสน ปุคฺคลวเสน จ อาณตฺเต วิสงฺเกตาวิสงฺเกตวเสน เอเตสุ สงฺเกตกมฺมนิมิตฺตกมฺเมสุ อสมฺโมหตฺถํฯ นิมิตฺตสญฺญํ กตฺวาติ ‘‘อีทิสํ นาม ภณฺฑ’’นฺติ วณฺณสณฺฐานาทิวเสน คหณสฺส นิมิตฺตภูตํ สญฺญาณํ กตฺวาฯ

ยถาธิปฺปายํ คจฺฉตีติ ทุติโย ตติยสฺส, ตติโย จตุตฺถสฺสาติ เอวํ ปฏิปาฏิยา เจ วทนฺตีติ วุตฺตํ โหติฯ สเจ ปน ทุติโย จตุตฺถสฺส อาโรเจติ, น ยถาธิปฺปายํ อาณตฺติ คตาติ เนวตฺถิ ถุลฺลจฺจยํ, ปฐมํ วุตฺตทุกฺกฏเมว โหติฯ