จตุปฺปทกถาวณฺณนา

[116] จตุปฺปทกถายํ ภิงฺกจฺฉาปนฺติ ภิงฺกภิงฺกาติ สทฺทายนโต เอวํลทฺธนามํ หตฺถิโปตกํฯ อนฺโตวตฺถุมฺหีติ ปริกฺขิตฺเต อนฺโตวตฺถุมฺหิฯ ราชงฺคเณติ ปริกฺขิตฺเต นคเร วตฺถุทฺวารโต พหิราชงฺคเณฯ หตฺถิสาลา ฐานนฺติ นิพฺพโกสโต อุทกปาตพฺภนฺตรํ ฐานํฯ พหินคเร ฐิตสฺสาติ ปริกฺขิตฺตนครํ สนฺธาย วุตฺตํ, อปริกฺขิตฺตนคเร ปน อนฺโตนคเร ฐิตสฺสปิ ฐิตฏฺฐานเมว ฐานํฯ ขณฺฑทฺวารนฺติ อตฺตนา ขณฺฑิตทฺวารํฯ สาขาภงฺคนฺติ ภญฺชิตสาขํฯ นิปนฺนสฺส ทฺเวติ พนฺธเนน สทฺธิํ ทฺเวฯ ฆาเตตีติ เอตฺถ ‘‘เถยฺยจิตฺเตน วินาเสนฺตสฺส สหปโยคตฺตา ทุกฺกฏเมว, น ปาจิตฺติย’’นฺติ อาจริยา วทนฺติฯ

จตุปฺปทกถาวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

โอณิรกฺขกถาวณฺณนา

โอณิรกฺขกถายํ โอณินฺติ โอณีตํ, อานีตนฺติ อตฺโถฯ ‘‘โอณิรกฺขสฺส สนฺติเก ฐปิตํ ภณฺฑํ อุปนิธิ วิย สงฺโคปนตฺถาย อนิกฺขิปิตฺวา มุหุตฺตํ โอโลกนตฺถาย ฐปิตตฺตา ตสฺส ฐานาจาวนมตฺเตน ปาราชิกํ ชเนตี’’ติ วทนฺติฯ

สํวิทาวหารกถาวณฺณนา

สํวิทาวหารกถายํ ‘‘สมฺพหุลา สํวิทหิตฺวา เอโก ภณฺฑํ อวหรติ, อาปตฺติ สพฺเพสํ ปาราชิกสฺสา’’ติ ปาฬิยํ อวิเสเสน วุตฺตตฺตา อาณาปกานํ อาณตฺติกฺขเณ อาปตฺติ, อวหารกสฺส อุทฺธาเรติ ยถาสมฺภวํ โยเชตฺวา อตฺโถ คเหตพฺโพ อาณตฺติกถายํ ‘‘โส ตํ ภณฺฑํ อวหรติ, อาปตฺติ สพฺเพสํ ปาราชิกสฺสา’’ติอาทีสุ วิยฯ เอตฺถาปิ หิ อาณาปกสฺส อาณตฺติกฺขเณเยว อาปตฺติ วุตฺตาฯ ตถา จ วกฺขติ ‘‘อถ ตํ ภณฺฑํ อวสฺสํ หาริยํ โหติ, ยํ ปรโต สพฺเพสํ อาปตฺติ ปาราชิกสฺสาติ วุตฺตํ, ตโต อิมสฺส ตงฺขเณเยว ปาราชิกํ โหตีติ อยํ ยุตฺติ สพฺพตฺถ เวทิตพฺพา’’ติ (ปารา. อฏฺฐ. 1.121)ฯ สํวิทาวหาเร จ ‘‘อาณตฺติ นตฺถี’’ติ น วตฺตพฺพา ‘‘อนฺเตวาสิเกสุ เอกเมกสฺส เอเกโก มาสโก สาหตฺถิโก โหติ, ปญฺจ อาณตฺติกา’’ติ วจนโตฯ อาณตฺติยา จ สติ อาณาปกสฺส อาณตฺติกฺขเณเยว อาปตฺติ อิจฺฉิตพฺพา, น อุทฺธาเรฯ

ยทิ เอวํ ‘‘เตสุ เอโก ภณฺฑํ อวหรติ, ตสฺสุทฺธาเร สพฺเพสํ ปาราชิก’’นฺติ กสฺมา วุตฺตนฺติ? นายํ โทโสฯ

เอตฺถ หิ สพฺเพสํเยว อาปตฺติทสฺสนตฺถํ อวหารกสฺสปิ อาปตฺติสมฺภวฏฺฐานํ ทสฺเสนฺโต ‘‘ตสฺสุทฺธาเร สพฺเพสํ ปาราชิก’’นฺติ อาห, น ปน อาณาปกานมฺปิ อุทฺธาเรเยว อาปตฺติทสฺสนตฺถนฺติ เอวมตฺโถ คเหตพฺโพฯ ‘‘สมฺพหุลา เอกํ อาณาเปนฺติ ‘คจฺเฉตํ อาหรา’ติ, ตสฺสุทฺธาเร สพฺเพสํ ปาราชิก’’นฺติอาทีสุปิ เอวเมว อตฺโถ คเหตพฺโพฯ อถ วา สํวิทาวหาเร อาณาปกานมฺปิ อุทฺธาเรเยว อาปตฺติ, น อาณตฺติกฺขเณติ อาเวณิกมิทํ ลกฺขณนฺติ อฏฺฐกถาจริยปฺปมาเณน คเหตพฺพํ, อิโต วา อญฺเญน ปกาเรน ยถา อฏฺฐกถายํ ปุพฺเพนาปรํ น วิรุชฺฌติ, ตถา วีมํสิตฺวา คเหตพฺพํฯ

สํวิธายาติ สํวิทหิตฺวาฯ เตน เนสํ ทุกฺกฏาปตฺติโยติ อาณตฺติวเสน ปาราชิกาปตฺติยา อสมฺภเว สติ วุตฺตํฯ ยทิ หิ เต อาณตฺตา อวสฺสํ ตํ หรนฺติ, ปาราชิกาปตฺติเยว เนสํ ทฏฺฐพฺพา, น ทุกฺกฏาปตฺติฯ สาหตฺถิกํ วา อาณตฺติกสฺส อาณตฺติกํ วา สาหตฺถิกสฺส องฺคํ น โหตีติ ภินฺนกาลวิสยตฺตา อญฺญมญฺญสฺส องฺคํ น โหติฯ ตถา หิ สหตฺถา อวหรนฺตสฺส ฐานาจาวเน อาปตฺติ, อาณตฺติยา ปน อาณตฺติกฺขเณเยวาติ ภินฺนกาลวิสยา สาหตฺถิกาณตฺติเกหิ อาปชฺชิตพฺพาปตฺติโยฯ

สํวิทาวหารกถาวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

สงฺเกตกมฺมกถาวณฺณนา

[119] สงฺเกตกมฺมกถายํ โอจรเก วุตฺตนเยเนวาติ ‘‘อวสฺสํ หาริเย ภณฺเฑ’’ติอาทินา วุตฺตนเยนฯ ปาฬิยํ ตํ สงฺเกตํ ปุเร วา ปจฺฉา วาติ เอตฺถ ตํ สงฺเกตนฺติ สามิอตฺเถ อุปโยควจนนฺติ ทฏฺฐพฺพํ, ตสฺส สงฺเกตสฺสาติ อตฺโถฯ อถ วา ตํ สงฺเกตํ อสมฺปตฺวา ปุเร วา ตํ สงฺเกตํ อติกฺกมฺม ปจฺฉา วาติ เอวเมตฺถ โยชนา เวทิตพฺพาฯ เตเนวาห – ‘‘อชฺชาติ นิยามิตํ ตํ สงฺเกตํ อติกฺกมฺมา’’ติอาทิฯ ตํ นิมิตฺตํ ปุเร วา ปจฺฉา วาติ เอตฺถาปิ อิมินาว นเยน อตฺโถ เวทิตพฺโพฯ

สงฺเกตกมฺมกถาวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ