ปาณกถาวณฺณนา

[114] ปาณกถายํ ติรจฺฉานคตสฺส เอกนฺเตน ปาทคฺฆนกตา น สมฺภวตีติ อาห – ‘‘เอกํเสน อวหารกปฺปโหนกปาณํ ทสฺเสนฺโต’’ติฯ ภุชิสฺสํ หรนฺตสฺส อวหาโร นตฺถีติ ปรปริคฺคหิตาภาวโตฯ ภุชิสฺโสติ อทาโสฯ อาฐปิโตติ มาตาปิตูหิ อิณํ คณฺหนฺเตหิ ‘‘ยาว อิณทานา อยํ ตุมฺหากํ สนฺติเก โหตู’’ติ อิณทายกานํ นิยฺยาติโตฯ ยสฺมา มาตาปิตโร ทาสานํ วิย ปุตฺตานํ น สามิโนฯ เยสญฺจ สนฺติเก อาฐปิโต, เตปิ ตสฺส หตฺถกมฺเม สามิโน, น ตสฺสาติ อาห ‘‘อวหาโร นตฺถี’’ติฯ ธนํ ปน คตฏฺฐาเน วฑฺฒตีติ เอตฺถ ‘‘อาฐเปตฺวา คหิตธนํ วฑฺฒิยา สห อวหารกสฺส คีวา’’ติ ตีสุปิ คณฺฐิปเทสุ วุตฺตํฯ

อนฺโตชาต…เป.… อวหาโร โหตีติ เอตฺถ ปเทสจาริตฺตวเสน อตฺตนาว อตฺตานํ นิยฺยาเตตฺวา ทาสพฺยํ อุปคตํ อวหรนฺตสฺสปิ ปาราชิกเมวาติ เวทิตพฺพํฯ เคหทาสิยา กุจฺฉิมฺหิ ทาสสฺส ชาโตติ เอวมฺปิ สมฺภวตีติ สมฺภวนฺตํ คเหตฺวา วุตฺตํฯ เคหทาสิยา กุจฺฉิสฺมิํ ปน อญฺญสฺส ชาโตปิ เอตฺเถว สงฺคหิโตฯ กรมรานีโต นาม พนฺธคาหคหิโตฯ เตนาห ‘‘ปรเทสโต ปหริตฺวา’’ติอาทิฯ ตตฺถ ปรเทสโต ปหริตฺวาติ ปรเทสํ วิลุมฺปเกหิ ราชราชมหามตฺตาทีหิ มหาโจเรหิ ปรเทสโต ปหริตฺวาฯ อนาปตฺติ ปาราชิกสฺสาติ ยทิ ตสฺส วจเนน ตโต อธิกํ เวคํ น วฑฺเฒติ, อนาปตฺติฯ ปริยาเยนาติ ปริยายวจเนนฯ มนุสฺสวิคฺคเห ‘‘มรณวณฺณํ วา สํวณฺเณยฺยา’’ติ วุตฺตตฺตา ปริยายกถายปิ น มุจฺจติ, อิธ ปน ‘‘อทินฺนํ เถยฺยสงฺขาตํ อาทิเยยฺยา’’ติ อาทานสฺเสว วุตฺตตฺตา ปริยายกถาย มุจฺจติฯ

ปาณกถาวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

อปทกถาวณฺณนา

อปทกถายํ นาเมนาติ สปฺปนาเมน วา สามิเกน กตนาเมน วาฯ กรณฺฑปุฏนฺติ เปฬาย ปิธานํฯ อาหจฺจาติ ปหริตฺวาฯ

จตุปฺปทกถาวณฺณนา

[116] จตุปฺปทกถายํ ภิงฺกจฺฉาปนฺติ ภิงฺกภิงฺกาติ สทฺทายนโต เอวํลทฺธนามํ หตฺถิโปตกํฯ อนฺโตวตฺถุมฺหีติ ปริกฺขิตฺเต อนฺโตวตฺถุมฺหิฯ ราชงฺคเณติ ปริกฺขิตฺเต นคเร วตฺถุทฺวารโต พหิราชงฺคเณฯ หตฺถิสาลา ฐานนฺติ นิพฺพโกสโต อุทกปาตพฺภนฺตรํ ฐานํฯ พหินคเร ฐิตสฺสาติ ปริกฺขิตฺตนครํ สนฺธาย วุตฺตํ, อปริกฺขิตฺตนคเร ปน อนฺโตนคเร ฐิตสฺสปิ ฐิตฏฺฐานเมว ฐานํฯ ขณฺฑทฺวารนฺติ อตฺตนา ขณฺฑิตทฺวารํฯ สาขาภงฺคนฺติ ภญฺชิตสาขํฯ นิปนฺนสฺส ทฺเวติ พนฺธเนน สทฺธิํ ทฺเวฯ ฆาเตตีติ เอตฺถ ‘‘เถยฺยจิตฺเตน วินาเสนฺตสฺส สหปโยคตฺตา ทุกฺกฏเมว, น ปาจิตฺติย’’นฺติ อาจริยา วทนฺติฯ

จตุปฺปทกถาวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

โอณิรกฺขกถาวณฺณนา

โอณิรกฺขกถายํ โอณินฺติ โอณีตํ, อานีตนฺติ อตฺโถฯ ‘‘โอณิรกฺขสฺส สนฺติเก ฐปิตํ ภณฺฑํ อุปนิธิ วิย สงฺโคปนตฺถาย อนิกฺขิปิตฺวา มุหุตฺตํ โอโลกนตฺถาย ฐปิตตฺตา ตสฺส ฐานาจาวนมตฺเตน ปาราชิกํ ชเนตี’’ติ วทนฺติฯ

สํวิทาวหารกถาวณฺณนา

สํวิทาวหารกถายํ ‘‘สมฺพหุลา สํวิทหิตฺวา เอโก ภณฺฑํ อวหรติ, อาปตฺติ สพฺเพสํ ปาราชิกสฺสา’’ติ ปาฬิยํ อวิเสเสน วุตฺตตฺตา อาณาปกานํ อาณตฺติกฺขเณ อาปตฺติ, อวหารกสฺส อุทฺธาเรติ ยถาสมฺภวํ โยเชตฺวา อตฺโถ คเหตพฺโพ อาณตฺติกถายํ ‘‘โส ตํ ภณฺฑํ อวหรติ, อาปตฺติ สพฺเพสํ ปาราชิกสฺสา’’ติอาทีสุ วิยฯ เอตฺถาปิ หิ อาณาปกสฺส อาณตฺติกฺขเณเยว อาปตฺติ วุตฺตาฯ ตถา จ วกฺขติ ‘‘อถ ตํ ภณฺฑํ อวสฺสํ หาริยํ โหติ, ยํ ปรโต สพฺเพสํ อาปตฺติ ปาราชิกสฺสาติ วุตฺตํ, ตโต อิมสฺส ตงฺขเณเยว ปาราชิกํ โหตีติ อยํ ยุตฺติ สพฺพตฺถ เวทิตพฺพา’’ติ (ปารา. อฏฺฐ. 1.121)ฯ สํวิทาวหาเร จ ‘‘อาณตฺติ นตฺถี’’ติ น วตฺตพฺพา ‘‘อนฺเตวาสิเกสุ เอกเมกสฺส เอเกโก มาสโก สาหตฺถิโก โหติ, ปญฺจ อาณตฺติกา’’ติ วจนโตฯ อาณตฺติยา จ สติ อาณาปกสฺส อาณตฺติกฺขเณเยว อาปตฺติ อิจฺฉิตพฺพา, น อุทฺธาเรฯ

ยทิ เอวํ ‘‘เตสุ เอโก ภณฺฑํ อวหรติ, ตสฺสุทฺธาเร สพฺเพสํ ปาราชิก’’นฺติ กสฺมา วุตฺตนฺติ? นายํ โทโสฯ