อสหายสฺส วา อตฺตทุติยสฺส วาติ อิมสฺมิํ ปน ปาเฐ เอเกน อานีตํ ทฺวินฺนํ นปฺปโหตีติ อตฺตทุติยสฺสปิ วาโร นิวาริโตติ วทนฺติ, ตํ ‘‘ยสฺส สภาโค ภิกฺขุ ภตฺตํ อาเนตฺวา ทาตา นตฺถี’’ติ อิมินา น สเมตีติ วีมํสิตพฺพํฯ อุปชีวนฺเตน ฐาตพฺพนฺติ อพฺโภกาสิเกน รุกฺขมูลิเกนปิ ปากวฏฺฏํ อุปนิสฺสาย ชีวนฺเตน ปตฺตจีวรรกฺขณตฺถาย วิหารวาเร สมฺปตฺเต ฐาตพฺพํฯ ปริปุจฺฉนฺติ ปุจฺฉิตปญฺหวิสฺสชฺชนํ อฏฺฐกถํ วาฯ ทิคุณนฺติ วสฺสคฺเคน ปาปิตํ วินาว ทฺเว โกฏฺฐาเสติ วทนฺติฯ ปกฺขวาเรนาติ อฑฺฒมาสวาเรนฯ

อุปนิธิกถาวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

สุงฺกฆาตกถาวณฺณนา

[113] สุงฺกฆาตกถายํ ตโต หนนฺตีติ ตโต นีหรนฺตา หนนฺติฯ ตนฺติ สุงฺกฏฺฐานํฯ ยโตติ ยโต นีหริยมานภณฺฑโตฯ ราชกนฺติ ราชายตฺตํฯ ตมฺปิ ราชารหเมวาติ อาห ‘‘อยเมวตฺโถ’’ติฯ อิโตติ อิโต ภณฺฑโตฯ ทุติยํ ปาทํ อติกฺกาเมตีติ เอตฺถ ‘‘ปฐมํ ปาทํ ปริจฺเฉทโต พหิ ฐเปตฺวา ทุติเย ปาเท อุทฺธฏมตฺเต ปาราชิก’’นฺติ วทนฺติ อุทฺธริตฺวา พหิ อฏฺฐปิโตปิ พหิ ฐิโตเยว นาม โหตีติ กตฺวาฯ ยตฺถ ยตฺถ ปทวาเรน อาปตฺติ กาเรตพฺพา, ตตฺถ ตตฺถ สพฺพตฺถาปิ เอเสว นโยติ วทนฺติฯ สุงฺกฆาตโต พหิ พหิสุงฺกฆาตํฯ อวสฺสํ ปตนกนฺติ อวสฺสํ สุงฺกฆาตโต พหิ ปตนกํฯ ปุพฺเพ วุตฺตนเยเนวาติ อวสฺสํ ปตนเก หตฺถโต มุตฺตมตฺเตติ วุตฺตํ โหติฯ วฏฺฏนฺตํ ปุน อนฺโต ปวิสตีติ มหาอฏฺฐกถาวจนสฺส กุรุนฺทิสงฺเขปฏฺฐกถาหิ อธิปฺปาโย ปกาสิโตฯ อนฺโต ฐตฺวา พหิ คจฺฉนฺตํ รกฺขตีติ ภิกฺขุโน ปโยเคน คมนเวคสฺส อนฺโตเยว วูปสนฺตตฺตาฯ ปริวตฺเตตฺวา อพฺภนฺตริมํ พหิ ฐเปตีติ อพฺภนฺตเร ฐิตํ ปุฏกํ ปริวตฺเตตฺวา พหิ ฐเปติฯ เอตฺถ จ ‘‘อพฺภนฺตริเม ปุฏเก ภูมิโต โมจิตมตฺเต ปาราชิก’’นฺติ วทนฺติฯ

‘‘คจฺฉนฺเต ยาเน วา…เป.… ฐเปตีติ สุงฺกฆาตํ อปวิสิตฺวา พหิเยว ฐเปตี’’ติ ตีสุปิ คณฺฐิปเทสุ วุตฺตํ สุงฺกฏฺฐานสฺส พหิ ฐปิตนฺติ วกฺขมานตฺตาฯ

อาจริยา ปน ‘‘สุงฺกฏฺฐานสฺส พหิ ฐิต’’นฺติ ปาฐํ วิกปฺเปตฺวา ‘‘ปฐมํ อนฺโตสุงฺกฆาตํ ปวิฏฺเฐสุเยว ยานาทีสุ ฐปิตํ ปจฺฉา ยาเนน สทฺธิํ นีหฏํ สุงฺกฆาตสฺส พหิ ฐิตํ, น จ เตน นีต’’นฺติ อตฺถํ วทนฺติฯ อยํ ปน เตสํ อธิปฺปาโย – สุงฺกฏฺฐานสฺส อนฺโต ปวิฏฺฐยานาทีสุ ฐปิเตปิ ภิกฺขุสฺส ปโยคํ วินา อญฺเญน นีหฏตฺตา เนวตฺถิ ปาราชิกํ, ‘‘อตฺร ปวิฏฺฐสฺส สุงฺกํ คณฺหนฺตู’’ติ วุตฺตตฺตา อญฺเญน นีหฏสฺส พหิ ฐิเต ภณฺฑเทยฺยมฺปิ น โหตีติฯ อยเมว จ นโย ‘‘วฏฺฏิตฺวา คมิสฺสตีติ วา อญฺโญ นํ วฏฺเฏสฺสตีติ วา อนฺโต ฐปิตํ ปจฺฉา สยํ วา วฏฺฏมานํ อญฺเญน วา วฏฺฏิตํ พหิ คจฺฉติ, รกฺขติเยวา’’ติ อิมินา วจเนน สเมตีติ ยุตฺตตโร วิย ทิสฺสติฯ สุงฺกฏฺฐานสฺส อนฺโต ปวิสิตฺวา ปุน ปจฺจาคจฺฉโตปิ เตน ปสฺเสน ปริจฺเฉทํ อติกฺกมนฺตสฺส ยทิ ตโตปิ คจฺฉนฺตานํ หตฺถโต สุงฺกํ คณฺหนฺติ, สีมาติกฺกเม ปาราชิกเมวฯ

หตฺถิสุตฺตาทีสูติ หตฺถิสิกฺขาทีสุฯ อิมสฺมิํ ฐาเนติ ยถาวุตฺตยานาทีหิ วุตฺตปฺปกาเรน นีหรเณฯ อนาปตฺตีติ ตตฺถ ‘‘สหตฺถา’’ติ วจนโต อญฺเญน นีหราเปนฺตสฺส อนาปตฺติฯ อิธาติ อิมสฺมิํ อทินฺนาทานสิกฺขาปเทฯ ตตฺราติ ตสฺมิํ เอฬกโลมสิกฺขาปเทฯ โหนฺตีติ เอตฺถ อิติ-สทฺโท เหตุอตฺโถ, ยสฺมา เอฬกโลมานิ นิสฺสคฺคิยานิ โหนฺติ, ตสฺมา ปาจิตฺติยนฺติ อตฺโถฯ อิธ อนาปตฺตีติ อิมสฺมิํ สิกฺขาปเท อวหาราภาวา อนาปตฺติฯ อุปจารนฺติ สุงฺกฆาตปริจฺเฉทโต พหิ สมนฺตา ทฺวินฺนํ เลฑฺฑุปาตานํ อพฺภนฺตรํ วติอาสนฺนปฺปเทสสงฺขาตํ อุปจารํฯ ตาทิสํ อุปจารํ โอกฺกมิตฺวา ปริหรเณ สาทีนวตฺตา ทุกฺกฏํ วุตฺตํฯ เอตฺถาติ สุงฺกฆาเตฯ ‘‘ทฺวีหิ เลฑฺฑุปาเตหีติ อยํ นิยโม อาจริยปรมฺปราภโต’’ติ มหาคณฺฐิปเท วุตฺตํฯ

สุงฺกฆาตกถาวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

ปาณกถาวณฺณนา

[114] ปาณกถายํ ติรจฺฉานคตสฺส เอกนฺเตน ปาทคฺฆนกตา น สมฺภวตีติ อาห – ‘‘เอกํเสน อวหารกปฺปโหนกปาณํ ทสฺเสนฺโต’’ติฯ ภุชิสฺสํ หรนฺตสฺส อวหาโร นตฺถีติ ปรปริคฺคหิตาภาวโตฯ ภุชิสฺโสติ อทาโสฯ อาฐปิโตติ มาตาปิตูหิ อิณํ คณฺหนฺเตหิ ‘‘ยาว อิณทานา อยํ ตุมฺหากํ สนฺติเก โหตู’’ติ อิณทายกานํ นิยฺยาติโตฯ ยสฺมา มาตาปิตโร ทาสานํ วิย ปุตฺตานํ น สามิโนฯ เยสญฺจ สนฺติเก อาฐปิโต, เตปิ ตสฺส หตฺถกมฺเม สามิโน, น ตสฺสาติ อาห ‘‘อวหาโร นตฺถี’’ติฯ ธนํ ปน คตฏฺฐาเน วฑฺฒตีติ เอตฺถ ‘‘อาฐเปตฺวา คหิตธนํ วฑฺฒิยา สห อวหารกสฺส คีวา’’ติ ตีสุปิ คณฺฐิปเทสุ วุตฺตํฯ

อนฺโตชาต…เป.… อวหาโร โหตีติ เอตฺถ ปเทสจาริตฺตวเสน อตฺตนาว อตฺตานํ นิยฺยาเตตฺวา ทาสพฺยํ อุปคตํ อวหรนฺตสฺสปิ ปาราชิกเมวาติ เวทิตพฺพํฯ เคหทาสิยา กุจฺฉิมฺหิ ทาสสฺส ชาโตติ เอวมฺปิ สมฺภวตีติ สมฺภวนฺตํ คเหตฺวา วุตฺตํฯ เคหทาสิยา กุจฺฉิสฺมิํ ปน อญฺญสฺส ชาโตปิ เอตฺเถว สงฺคหิโตฯ กรมรานีโต นาม พนฺธคาหคหิโตฯ เตนาห ‘‘ปรเทสโต ปหริตฺวา’’ติอาทิฯ ตตฺถ ปรเทสโต ปหริตฺวาติ ปรเทสํ วิลุมฺปเกหิ ราชราชมหามตฺตาทีหิ มหาโจเรหิ ปรเทสโต ปหริตฺวาฯ อนาปตฺติ ปาราชิกสฺสาติ ยทิ ตสฺส วจเนน ตโต อธิกํ เวคํ น วฑฺเฒติ, อนาปตฺติฯ ปริยาเยนาติ ปริยายวจเนนฯ มนุสฺสวิคฺคเห ‘‘มรณวณฺณํ วา สํวณฺเณยฺยา’’ติ วุตฺตตฺตา ปริยายกถายปิ น มุจฺจติ, อิธ ปน ‘‘อทินฺนํ เถยฺยสงฺขาตํ อาทิเยยฺยา’’ติ อาทานสฺเสว วุตฺตตฺตา ปริยายกถาย มุจฺจติฯ

ปาณกถาวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

อปทกถาวณฺณนา

อปทกถายํ นาเมนาติ สปฺปนาเมน วา สามิเกน กตนาเมน วาฯ กรณฺฑปุฏนฺติ เปฬาย ปิธานํฯ อาหจฺจาติ ปหริตฺวาฯ