อรญฺญฏฺฐกถาวณฺณนา

[107] อรญฺญฏฺฐกถายํ อรญฺญํ นามาติ อิทํ ปน น เกวลํ ปุพฺเพ วุตฺตอรญฺญลกฺขณปฺปตฺติมตฺเตน อรญฺญํ อิธาธิปฺเปตํ, กินฺตุ ยํ อตฺตโน อรญฺญลกฺขเณน อรญฺญํ ปรปริคฺคหิตญฺจ โหติ, ตํ อรญฺญํ อิธาธิปฺเปตนฺติ ทสฺเสตุํ วุตฺตํฯ เตนาติ ปุน อรญฺญวจเนนฯ น ปริคฺคหิตภาโว อรญฺญสฺส ลกฺขณนฺติ ยทิ หิ ปริคฺคหิตภาโว อรญฺญลกฺขณํ สิยา, ‘‘อรญฺญํ นาม ยํ มนุสฺสานํ ปริคฺคหิต’’นฺติ เอตฺตกเมว วเทยฺยาติ อธิปฺปาโยฯ ยนฺติ อิมินา ปุพฺเพ วุตฺตลกฺขณเมว อรญฺญํ ปรามฏฺฐนฺติ อาห ‘‘ยํ ปน อตฺตโน อรญฺญลกฺขเณน อรญฺญ’’นฺติฯ

วินิวิชฺฌิตฺวาติ อุชุกเมว วินิวิชฺฌิตฺวาฯ ปณฺณํ วาติ ตาลปณฺณาทิ ปณฺณํ วาฯ อทฺธคโตปีติ จิรกาลํ ตตฺเถว ฐิโตปิฯ น คเหตพฺโพติ เอตฺถ ปน โย ปเรหิ อรญฺญสามิกานํ หตฺถโต กิณิตฺวา ตจฺเฉตฺวา ตตฺเถว ฐปิโต, โส อรญฺญสามิเกน อนุญฺญาโตปิ น คเหตพฺโพฯ สามิเกหิ ฉฑฺฑิโตติ คเหตุํ วฏฺฏตีติ ปํสุกูลสญฺญาย คหณํ วุตฺตํฯ ลกฺขณจฺฉินฺนสฺสาปีติ อรญฺญสามิกานํ หตฺถโต กิณิตฺวา คณฺหนฺเตหิ กตสญฺญาณสฺสฯ ฉลฺลิยา ปริโยนทฺธํ โหตีติ อิมินา สามิกานํ นิรเปกฺขตํ ทีเปติฯ เตน วุตฺตํ ‘‘คเหตุํ วฏฺฏตี’’ติฯ ยทิ สามิกานํ สาเปกฺขตา อตฺถิ, น วฏฺฏติฯ ตานิ กตานิ อชฺฌาวุตฺถานิ จ โหนฺตีติ ตานิ เคหาทีนิ กตานิ ปรินิฏฺฐิตานิ มนุสฺเสหิ จ อชฺฌาวุตฺถานิ โหนฺติฯ ทารูนิปีติ เคหาทีนํ กตตฺตา ตโต อวสิฏฺฐทารูนิปิฯ เอเตสนฺติ เอเตสํ ยถาวุตฺตทารูนํฯ

เตสํ อารกฺขฏฺฐานนฺติ เตสํ อรญฺญปาลานํ ฐิตฏฺฐานํฯ เทหีติ วุตฺเต ทาตพฺพเมวาติ เอตฺถ ‘‘เทหี’’ติ วุตฺเต ‘‘ทสฺสามี’’ติ อาโภคสพฺภาวโต ‘‘เทหี’’ติ อวุตฺเต อทตฺวาปิ คนฺตุํ วฏฺฏติเยวฯ คนฺตุํ เทถาติ คมนํ เทถฯ อทิสฺวา คจฺฉติ, ภณฺฑเทยฺยนฺติ ปริสุทฺธจิตฺเตน คจฺฉติ, ภณฺฑเทยฺยํฯ ยตฺถ กตฺถจิ นีตานมฺปิ ทารูนํ อรญฺญสามิกานํเยว สนฺตกตฺตา สุทฺธจิตฺเตน นิกฺขนฺโตปิ ปุน เถยฺยจิตฺตํ อุปฺปาเทตฺวา คจฺฉติ, ปาราชิกเมวาติ วทนฺติฯ

อรญฺญฏฺฐกถาวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

อุทกกถาวณฺณนา

[108] อุทกกถายํ มหากุจฺฉิกา อุทกจาฏิ อุทกมณิโกฯ ‘‘สเมขลา จาฏิ อุทกมณิโก’’ติปิ วทนฺติฯ ตตฺถาติ เตสุ ภาชเนสุฯ นิพฺพหนอุทกนฺติ ‘‘มโหทกํ อาคนฺตฺวา ตฬากมริยาทํ มา ฉินฺที’’ติ ตฬากรกฺขณตฺถํ ตสฺส เอกปสฺเสน วิสฺสชฺชิตอุทกํฯ นิทฺธมนตุมฺพนฺติ สสฺสาทีนํ อตฺถาย อุทกนิกฺขมนมคฺคํฯ มริยาทํ ทุพฺพลํ กตฺวาติ อิทํ อวสฺสํ ฉินฺนสภาวทสฺสนตฺถํ ภณฺฑเทยฺยวิสยทสฺสนตฺถญฺจ วุตฺตํฯ มริยาทํ ทุพฺพลํ อกตฺวาปิ ยถาวุตฺตปฺปโยเค กเต มริยาทํ ฉินฺทิตฺวา นิกฺขนฺตอุทกคฺฆานุรูเปน อวหาเรน กาเรตพฺพเมวฯ

อนิคฺคเตติ อนิกฺขมิตฺวา ตฬากสฺมิํเยว อุทเก ฐิเตฯ อสมฺปตฺเตวาติ ตฬากโต นิกฺขมิตฺวา มหามาติกาย เอว ฐิเตฯ อนิกฺขนฺเตติ ตฬากโต อนิกฺขนฺเต อุทเกฯ สุพทฺธาติ ภณฺฑเทยฺยมฺปิ น โหตีติ อธิปฺปาโยฯ เตนาห ‘‘นิกฺขนฺเต พทฺธา ภณฺฑเทยฺย’’นฺติ, ตฬากโต นิกฺขมิตฺวา ปเรสํ ขุทฺทกมาติกามุขํ อปาปุณิตฺวา มหามาติกายํเยว ฐิเต พทฺธา เจ, ภณฺฑเทยฺยนฺติ อตฺโถฯ ‘‘อนิกฺขนฺเต พทฺธา สุพทฺธา, นิกฺขนฺเต พทฺธา ภณฺฑเทยฺย’’นฺติ หิ อิทํ ทฺวยํ เหฏฺฐา วุตฺตวิกปฺปทฺวยสฺส ยถากฺกเมน วุตฺตํฯ นตฺถิ อวหาโรติ เอตฺถ ‘‘อวหาโร นตฺถิ, ภณฺฑเทยฺยํ ปน โหตี’’ติ เกจิ วทนฺติ, ตฬากคตอุทกสฺส สพฺพสาธารณตฺตา ตํ อยุตฺตํ วิย ทิสฺสติ, ‘‘อนิกฺขนฺเต พทฺธา สุพทฺธา’’ติ อิมินา จ อฏฺฐกถาวจเนน น สเมติฯ วตฺถุํ…เป.… น สเมตีติ เอตฺถ ตฬากคตอุทกสฺส สพฺพสาธารณตฺตา อปริคฺคหิตํ อิธ วตฺถุนฺติ อธิปฺปาโยฯ

อุทกกถาวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ