อรญฺญฏฺฐกถาวณฺณนา

[107] อรญฺญฏฺฐกถายํ อรญฺญํ นามาติ อิทํ ปน น เกวลํ ปุพฺเพ วุตฺตอรญฺญลกฺขณปฺปตฺติมตฺเตน อรญฺญํ อิธาธิปฺเปตํ, กินฺตุ ยํ อตฺตโน อรญฺญลกฺขเณน อรญฺญํ ปรปริคฺคหิตญฺจ โหติ, ตํ อรญฺญํ อิธาธิปฺเปตนฺติ ทสฺเสตุํ วุตฺตํฯ เตนาติ ปุน อรญฺญวจเนนฯ น ปริคฺคหิตภาโว อรญฺญสฺส ลกฺขณนฺติ ยทิ หิ ปริคฺคหิตภาโว อรญฺญลกฺขณํ สิยา, ‘‘อรญฺญํ นาม ยํ มนุสฺสานํ ปริคฺคหิต’’นฺติ เอตฺตกเมว วเทยฺยาติ อธิปฺปาโยฯ ยนฺติ อิมินา ปุพฺเพ วุตฺตลกฺขณเมว อรญฺญํ ปรามฏฺฐนฺติ อาห ‘‘ยํ ปน อตฺตโน อรญฺญลกฺขเณน อรญฺญ’’นฺติฯ

วินิวิชฺฌิตฺวาติ อุชุกเมว วินิวิชฺฌิตฺวาฯ ปณฺณํ วาติ ตาลปณฺณาทิ ปณฺณํ วาฯ อทฺธคโตปีติ จิรกาลํ ตตฺเถว ฐิโตปิฯ น คเหตพฺโพติ เอตฺถ ปน โย ปเรหิ อรญฺญสามิกานํ หตฺถโต กิณิตฺวา ตจฺเฉตฺวา ตตฺเถว ฐปิโต, โส อรญฺญสามิเกน อนุญฺญาโตปิ น คเหตพฺโพฯ สามิเกหิ ฉฑฺฑิโตติ คเหตุํ วฏฺฏตีติ ปํสุกูลสญฺญาย คหณํ วุตฺตํฯ ลกฺขณจฺฉินฺนสฺสาปีติ อรญฺญสามิกานํ หตฺถโต กิณิตฺวา คณฺหนฺเตหิ กตสญฺญาณสฺสฯ ฉลฺลิยา ปริโยนทฺธํ โหตีติ อิมินา สามิกานํ นิรเปกฺขตํ ทีเปติฯ เตน วุตฺตํ ‘‘คเหตุํ วฏฺฏตี’’ติฯ ยทิ สามิกานํ สาเปกฺขตา อตฺถิ, น วฏฺฏติฯ ตานิ กตานิ อชฺฌาวุตฺถานิ จ โหนฺตีติ ตานิ เคหาทีนิ กตานิ ปรินิฏฺฐิตานิ มนุสฺเสหิ จ อชฺฌาวุตฺถานิ โหนฺติฯ ทารูนิปีติ เคหาทีนํ กตตฺตา ตโต อวสิฏฺฐทารูนิปิฯ เอเตสนฺติ เอเตสํ ยถาวุตฺตทารูนํฯ

เตสํ อารกฺขฏฺฐานนฺติ เตสํ อรญฺญปาลานํ ฐิตฏฺฐานํฯ เทหีติ วุตฺเต ทาตพฺพเมวาติ เอตฺถ ‘‘เทหี’’ติ วุตฺเต ‘‘ทสฺสามี’’ติ อาโภคสพฺภาวโต ‘‘เทหี’’ติ อวุตฺเต อทตฺวาปิ คนฺตุํ วฏฺฏติเยวฯ คนฺตุํ เทถาติ คมนํ เทถฯ อทิสฺวา คจฺฉติ, ภณฺฑเทยฺยนฺติ ปริสุทฺธจิตฺเตน คจฺฉติ, ภณฺฑเทยฺยํฯ ยตฺถ กตฺถจิ นีตานมฺปิ ทารูนํ อรญฺญสามิกานํเยว สนฺตกตฺตา สุทฺธจิตฺเตน นิกฺขนฺโตปิ ปุน เถยฺยจิตฺตํ อุปฺปาเทตฺวา คจฺฉติ, ปาราชิกเมวาติ วทนฺติฯ

อรญฺญฏฺฐกถาวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ