เมนู

ภูมฏฺฐกถาวณฺณนา

[94] ผนฺทาเปติ, สพฺพตฺถ ทุกฺกฏเมวาติ เอตฺถ ‘‘อุฏฺฐหิสฺสามี’’ติ ผนฺทาเปตฺวา ปุน อนุฏฺฐหิตฺวา ตตฺเถว สยนฺตสฺสปิ องฺคปจฺจงฺคํ อผนฺทาเปตฺวา เอกปโยเคน อุฏฺฐหนฺตสฺสปิ ทุกฺกฏเมวาติ ทฏฺฐพฺพํฯ อญฺญสฺมิํ วา คมนสฺส อนุปกาเรติ ยถา ทฺวารปิทหเน กุมฺภิฏฺฐานคมนสฺส อนุปการตฺตา อนาปตฺติ, เอวํ อญฺญสฺมิํ วา คมนสฺส อนุปกาเร กายวจีกมฺเม อนาปตฺติฯ วาจาย วาจายาติ เอเกกตฺถทีปิกาย วาจาย วาจายฯ อุปลทฺโธติ ญาโตฯ ปุญฺญานิ จ กริสฺสามาติ เอตฺถ ‘‘มุสาวาทํ กตฺวา ปุญฺญานิ กริสฺสามาติ วทนฺตสฺส ทุกฺกฏเมวา’’ติ ตีสุปิ คณฺฐิปเทสุ วุตฺตํ, ตํ อิมสฺมิํเยว ปเทเส อฏฺฐกถาวจเนน วิรุชฺฌติฯ ตถา หิ ‘‘ยํ ยํ วจนํ มุสา, ตตฺถ ตตฺถ ปาจิตฺติย’’นฺติ จ ‘‘น หิ อทินฺนาทานสฺส ปุพฺพปโยเค ปาจิตฺติยฏฺฐาเน ทุกฺกฏํ นาม อตฺถี’’ติ จ วกฺขติฯ เอวํ ปน วุตฺเต น วิรุชฺฌติ ‘‘มุสาวาทํ กตฺวา ปุญฺญานิ จ กริสฺสามาติ วทนฺตสฺส ปาจิตฺติเยน สทฺธิํ ทุกฺกฏ’’นฺติฯ ตถา หิ ‘‘อกปฺปิยปถวิํ ขณนฺตานํ ทุกฺกเฏหิ สทฺธิํ ปาจิตฺติยานีติ มหาปจฺจริยํ วุตฺต’’นฺติ จ ‘‘ยถา จ อิธ, เอวํ สพฺพตฺถ ปาจิตฺติยฏฺฐาเน ทุกฺกฏา น มุจฺจตี’’ติ จ วกฺขติฯ สเจ ปน กุสลจิตฺโต ‘‘ปุญฺญานิ กริสฺสามา’’ติ วทติ, อนาปตฺติ ‘‘พุทฺธปูชํ วา ธมฺมปูชํ วา สงฺฆภตฺตํ วา กริสฺสามาติ กุสลํ อุปฺปาเทติ, กุสลจิตฺเตน คมเน อนาปตฺตี’’ติ จ ‘‘ยถา จ อิธ, เอวํ สพฺพตฺถ อเถยฺยจิตฺตสฺส อนาปตฺตี’’ติ จ วกฺขมานตฺตาฯ

ปมาทลิขิตนฺติ เวทิตพฺพนฺติ อปรภาเค โปตฺถการุฬฺหกาเล ปมชฺชิตฺวา ลิขิตนฺติ เวทิตพฺพํฯ ปาฬิยํ เสสอฏฺฐกถาสุ จ ‘‘กุทาลํ วา ปิฏกํ วา’’ติ อิทเมว ทฺวยํ วตฺวา วาสิผรสูนํ อวุตฺตตฺตา เตสมฺปิ สงฺเขปฏฺฐกถาทีสุ อาคตภาวํ ทสฺเสตุํ ‘‘สงฺเขปฏฺฐกถายํ ปน มหาปจฺจริยญฺจา’’ติอาทิ วุตฺตํฯ เถยฺยจิตฺเตน กตตฺตา ‘‘ทุกฺกเฏหิ สทฺธิํ ปาจิตฺติยานี’’ติ วุตฺตํฯ ตโต ปรํ สพฺพกิริยาสูติ พีชคฺคหณโต ปรํ กตฺตพฺพกิริยาสุฯ สพฺพํ ปุริมนเยเนวาติ ยาว ปิฏกปริโยสานา หตฺถวารปทวาเรสุ ทุกฺกฏํฯ

เถเรหิ ทสฺสิตนฺติ ปุพฺพปโยคสหปโยคทุกฺกเฏสุ อสมฺโมหตฺถํ สโมธาเนตฺวา ธมฺมสงฺคาหกตฺเถเรหิ ทสฺสิตํฯ ‘‘สพฺเพสมฺปิ ทุกฺกฏานํ อิเมสุเยว อฏฺฐสุ สงฺคเหตพฺพภาวโต อิตเรหิ สตฺตหิ ทุกฺกเฏหิ วินิมุตฺตํ วินยทุกฺกเฏเยว สงฺคเหตพฺพ’’นฺติ วทนฺติฯ ทสวิธํ รตนนฺติ ‘‘มุตฺตา มณิ เวฬุริโย สงฺโข สิลา ปวาฬํ รชตํ ชาตรูปํ โลหิตงฺโค มสารคลฺล’’นฺติ เอวมาคตํ ทสวิธํ รตนํฯ