ปทภาชนียวณฺณนา

[92] ‘‘อภินวนิวิฏฺโฐ เอกกุฏิกาทิคาโม ยาว มนุสฺสา ปวิสิตฺวา วาสํ น กปฺเปนฺติ, ตาว คามสงฺขฺยํ น คจฺฉตี’’ติ วทนฺติ, ตสฺมา ตตฺถ คามปฺปเวสนาปุจฺฉาทิกิจฺจมฺปิ นตฺถิฯ ยกฺขปริคฺคหภูโตติ สอุปทฺทววเสน วุตฺตํ, ยกฺขนคราทิํ วา สงฺคณฺหาติฯ ยกฺขนครมฺปิ อาปณาทีสุ ทิสฺสมาเนสุ คามสงฺขฺยํ คจฺฉติ, อทิสฺสมาเนสุ น คจฺฉติ, ตสฺมา ยกฺขนครมฺปิ ปวิสนฺเตน อาปณาทีสุ ทิสฺสมาเนสุ สพฺพํ คามปฺปเวสนวตฺตํ กาตพฺพํ, อทิสฺสมาเนสุ น กาตพฺพนฺติ วทนฺติฯ ปุนปิ อาคนฺตุกามาติ อิมินา เตสํ ตตฺถ สาเปกฺขภาวํ ทสฺเสติฯ ยโต ปน นิรเปกฺขาว หุตฺวา ปกฺกมนฺติ, โส คามสงฺขฺยํ น คจฺฉติ, ตสฺมา ตตฺถ คามปฺปเวสนาปุจฺฉาทิกิจฺจมฺปิ นตฺถิฯ

นนุ จ ‘‘คามา วา อรญฺญา วา’’ติ เอตฺตกเมว มาติกายํ วุตฺตํ, ตสฺมา คามลกฺขณํ ทสฺเสตฺวา อรญฺญเมว ทสฺเสตพฺพํ สิยา, คามูปจาโร นามาติอาทิ ปน กสฺมา วุตฺตนฺติ อาห – ‘‘คามูปจาโรติอาทิ อรญฺญปริจฺเฉททสฺสนตฺถํ วุตฺต’’นฺติฯ คามูปจาเร หิ ทสฺสิเต ฐเปตฺวา คามญฺจ คามูปจารญฺจ อวเสสํ อรญฺญํ นามาติ อรญฺญปริจฺเฉโท สกฺกา ทสฺเสตุํ, อิทญฺจ คามคามูปจาเร อสงฺกรโต ทสฺเสตุํ วุตฺตํฯ มาติกายํ ปน คามคฺคหเณเนว คามูปจาโรปิ สงฺคหิโตติ ทฏฺฐพฺพํฯ คามูปจาโร หิ โลเก คามสงฺขฺยเมว คจฺฉติฯ เอวญฺจ กตฺวา มาติกาย อนวเสสอวหรณฏฺฐานปริคฺคโห สิทฺโธ โหติฯ อินฺทขีเลติ อุมฺมาเรฯ อรญฺญสงฺเขปํ คจฺฉตีติ ‘‘นิกฺขมิตฺวา พหิ อินฺทขีลา สพฺพเมตํ อรญฺญ’’นฺติ (วิภ. 529) อภิธมฺเม วุตฺตตฺตาฯ เวมชฺฌเมว อินฺทขีโลติ วุจฺจตีติ อินฺทขีลฏฺฐานิยตฺตา อสติปิ อินฺทขีเล เวมชฺฌเมว ตถา วุจฺจติฯ ยตฺถ ปน ทฺวารพาหาปิ นตฺถิ, ตตฺถ อุโภสุ ปสฺเสสุ วติยา วา ปาการสฺส วา โกฏิเวมชฺฌเมว อินฺทขีลฏฺฐานิยตฺตา ‘‘อินฺทขีโล’’ติ คเหตพฺพํฯ อุฑฺฑาเปนฺโตติ ปลาเปนฺโตฯ ลุฐิตฺวาติ ปริวตฺเตตฺวาฯ

มชฺฌิมสฺส ปุริสสฺสาติ ถามมชฺฌิมสฺส ปุริสสฺสฯ อิมินา ปน วจเนน สุปฺปมุสลปาโตปิ พลทสฺสนวเสเนว กโตติ ทฏฺฐพฺพํฯ กุรุนฺทฏฺฐกถายํ มหาปจฺจริยญฺจ ฆรูปจาโร คาโมติ อธิปฺปาเยน ‘‘ฆรูปจาเร ฐิตสฺส เลฑฺฑุปาโต คามูปจาโร’’ติ วุตฺตํฯ ทฺวาเรติ นิพฺพโกสสฺส อุทกปตนฏฺฐานโต อพฺภนฺตรํ สนฺธาย วุตฺตํฯ อนฺโตเคเหติ จ ปมุขสฺส อพฺภนฺตรเมว สนฺธาย วุตฺตํฯ กตปริกฺเขโปติ อิมินาว ฆรสฺส สมนฺตโต ตตฺตโก ปริจฺเฉโท ฆรูปจาโร นามาติ วุตฺตํ โหติฯ