ปาฬิมุตฺตกวินิจฺฉยวณฺณนา

ปาฬิมุตฺตกวินิจฺฉเยสุ ตญฺจ โข…เป.… น วณฺณมฏฺฐตฺถายาติ อิทํ ฉตฺตทณฺฑคฺคาหกสลากปญฺชรวินนฺธนํ สนฺธายาติ วทนฺติฯ สพฺพตฺถาติ ฉตฺตทณฺเฑ สพฺพตฺถฯ อารคฺเคนาติ นิขาทนมุเขนฯ ฆฏกมฺปิ วาฬรูปมฺปิ ภินฺทิตฺวา ธาเรตพฺพนฺติ สเจ ตาทิสํ อกปฺปิยฉตฺตํ ลภติ, ฆฏกมฺปิ วาฬรูปมฺปิ ภินฺทิตฺวา ตจฺเฉตฺวา ธาเรตพฺพํฯ สุตฺตเกน วา ทณฺโฑ เวเฐตพฺโพติ ยถา ฉตฺตทณฺเฑ เลขา น ปญฺญายติ, ตถา เวเฐตพฺโพฯ ทณฺฑพุนฺเทติ ทณฺฑมูเล, ฉตฺตทณฺฑสฺส เหฏฺฐิมตเลติ อตฺโถฯ ฉตฺตมณฺฑลิกนฺติ ฉตฺตสฺส อนฺโต ขุทฺทกมณฺฑลํฯ อุกฺกิริตฺวาติ อุฏฺฐเปตฺวาฯ สา วฏฺฏตีติ ยทิปิ รชฺชุเกหิ น พนฺธนฺติ, พนฺธิตุํ ปน ยุตฺตฏฺฐานตฺตา วฏฺฏติฯ

นานาสุตฺตเกหีติ นานาวณฺเณหิ สุตฺเตหิฯ อิทญฺจ ตถา กโรนฺตานํ กรณปฺปการทสฺสนตฺถํ วุตฺตํ, เอกวณฺณสุตฺตเกนปิ วุตฺตปฺปกาเรน สิพฺพิตุํ น วฏฺฏติเยวฯ ปฏฺฏมุเขติ ปฏฺฏโกฏิยํฯ ทฺวินฺนํ ปฏฺฏานํ สงฺฆฏฺฏิตฏฺฐานํ สนฺธาเยตํ วุตฺตํฯ ปริยนฺเตติ จีวรปริยนฺเตฯ จีวรอนุวาตํ สนฺธาเยตํ วุตฺตํฯ เวณินฺติ วรกสีสากาเรน สิพฺพนํฯ สงฺขลิกนฺติ พิฬาลพนฺธนากาเรน สิพฺพนํฯ ‘‘เวณิํ สงฺขลิก’’นฺติ เจตฺถ อุปโยควจนํ ‘‘กโรนฺตี’’ติ กรณกิริยาเปกฺขํฯ อคฺฆิยคยมุคฺคราทีนีติ เอตฺถ อคฺฆิยํ นาม เจติยสณฺฐาเนน สิพฺพนํ, มูเล ตนุกํ อคฺเค มหนฺตํ กตฺวา คทากาเรน สิพฺพนํ คยา, มูเล จ อคฺเค จ เอกสทิสํ กตฺวา มุคฺครากาเรน สิพฺพนํ มุคฺคโรฯ กกฺกฏกฺขีนิ อุกฺกิรนฺตีติ คณฺฐิกปฏฺฏปาสกปฏฺฏานํ อนฺเต ปาฬิพทฺธํ กตฺวา กกฺกฏกานํ อกฺขิสณฺฐานํ อุฏฺฐเปนฺติ, กโรนฺตีติ อตฺโถฯ ‘‘โกณสุตฺตปิฬกาติ คณฺฐิกปาสกปฏฺฏานํ โกเณหิ นีหฏสุตฺตานํ โกฏิโย’’ติ ตีสุปิ คณฺฐิปเทสุ วุตฺตํฯ กถํ ปน ตา ปิฬกา ทุวิญฺเญยฺยรูปา กาตพฺพาติ? โกเณหิ นีหฏสุตฺตานํ อนฺเตสุ เอกวารํ คณฺฐิกกรเณน วา ปุน นิวตฺเตตฺวา สิพฺพเนน วา ทุวิญฺเญยฺยสภาวํ กตฺวา สุตฺตโกฏิโย รสฺสํ กตฺวา ฉินฺทิตพฺพาฯ ธมฺมสิริตฺเถเรน ปน –

‘‘โกณสุตฺตา จ ปิฬกา, ทุวิญฺเญยฺยาว กปฺปเร’’ติ –

วุตฺตํฯ ตถา อาจริยพุทฺธทตฺตตฺเถเรนปิ –

‘‘สุตฺตา จ ปิฬกา ตตฺถ, ทุวิญฺเญยฺยาว ทีปิตา’’ติ –

วุตฺตํ ฯ ตสฺมา เตสํ มเตน โกณสุตฺตา จ ปิฬกา จ โกณสุตฺตปิฬกาติ เอวเมตฺถ อตฺโถ ทฏฺฐพฺโพฯ

มณินาติ มสารคลฺลาทิปาสาเณนฯ น ฆฏฺเฏตพฺพนฺติ น ฆํสิตพฺพํ, อํสพทฺธกกายพนฺธนานิ ปน สงฺขาทีหิ ฆํสิตุํ วฏฺฏติฯ ปาสกํ กตฺวา พนฺธิตพฺพนฺติ รชนกาเล พนฺธิตพฺพํ, เสสกาเล โมเจตฺวา ฐเปตพฺพํฯ คณฺฐิเกติ ทนฺตมยาทิคณฺฐิเกฯ ปิฬกาติ พินฺทุํ พินฺทุํ กตฺวา อุฏฺฐาเปตพฺพปิฬกาฯ

‘‘เตลวณฺโณติ สมณสารุปฺปวณฺณํ สนฺธาย วุตฺตํ, มณิวณฺณํ ปน ปตฺตํ อญฺเญน กตํ ลภิตฺวา ปริภุญฺชิตุํ วฏฺฏตี’’ติ วทนฺติฯ ปตฺตมณฺฑเลติ ติปุสีสาทิมเย ปตฺตมณฺฑเลฯ ‘‘น, ภิกฺขเว, จิตฺรานิ ปตฺตมณฺฑลานิ ธาเรตพฺพานิ รูปกากิณฺณานิ ภิตฺติกมฺมกตานี’’ติ (จูฬว. 253) วุตฺตตฺตา ‘‘ภิตฺติกมฺมํ น วฏฺฏตี’’ติ วุตฺตํฯ ‘‘อนุชานามิ, ภิกฺขเว, มกรทนฺตกํ ฉินฺทิตุ’’นฺติ วจนโต ‘‘มกรทนฺตกํ ปน วฏฺฏตี’’ติ วุตฺตํฯ

มกรมุขนฺติ มกรมุขสณฺฐานํฯ เทฑฺฒุภสีสนฺติ อุทกสปฺปสีสสณฺฐานํฯ อจฺฉีนีติ กุญฺชรจฺฉิสณฺฐานานิฯ รชฺชุกกายพนฺธนํ เอกเมว วฏฺฏตีติ รชฺชุกํ พนฺธนฺเตน เอกคุณเมว กตฺวา พนฺธิตุํ วฏฺฏติ, มชฺเฌ ภินฺทิตฺวา ทิคุณํ กตฺวา พนฺธิตุํ น วฏฺฏติ, ทิคุณํ ปน อกตฺวา เอกรชฺชุกเมว สตวารมฺปิ ปุนปฺปุนํ อาวิชฺชิตฺวา พนฺธิตุํ วฏฺฏติฯ เอกมฺปิ น วฏฺฏตีติ เอกคุณมฺปิ กตฺวา พนฺธิตุํ น วฏฺฏติฯ พหุรชฺชุเก…เป... วฏฺฏตีติ อิทํ กายพนฺธนํ สนฺธาย วุตฺตํ, น ทสา สนฺธายฯ อีทิสญฺหิ กายพนฺธนํ พนฺธิตุํ วฏฺฏติฯ เตเนว อาจริยพุทฺธทตฺตตฺเถเรน วุตฺตํ –

‘‘เอกรชฺชุมยํ วุตฺตํ, มุนินา กายพนฺธนํ;

ปญฺจปามงฺคสณฺฐานํ, เอกมฺปิ จ น วฏฺฏติฯ

‘‘รชฺชุเก เอกโต กตฺวา, พหู เอกาย รชฺชุยา;

นิรนฺตรญฺหิ เวเฐตฺวา, กตํ วฏฺฏติ พนฺธิตุ’’นฺติฯ

มุรชํ ปน กายพนฺธนํ น วฏฺฏติ ‘‘น, ภิกฺขเว, อุจฺจาวจานิ กายพนฺธนานิ ธาเรตพฺพานิ กลาพุกํ เทฑฺฒุภกํ มุรชํ มทฺทวีณํ, โย ธาเรยฺย, อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺสา’’ติ (จูฬว. 278) วุตฺตตฺตาฯ

กิํ ปน พหุรชฺชุเก เอกโต กตฺวา เอเกน นิรนฺตรํ เวเฐตฺวา กตํ มุรชสงฺขฺยํ น คจฺฉตีติ? อาม น คจฺฉติฯ มุรชญฺหิ นาม นานาวณฺเณหิ สุตฺเตหิ มุรชวฏฺฏิสณฺฐานํ เวเฐตฺวา กตํฯ เกจิ ปน ‘‘มุรชนฺติ พหุรชฺชุเก เอกโต สงฺกฑฺฒิตฺวา เอกาย รชฺชุยา ปลิเวเฐตฺวา กตรชฺชู’’ติ วทนฺติ, ตํ น คเหตพฺพํฯ ยทิ เจตํ มุรชํ สิยา, ‘‘พหุรชฺชุเก เอกโต กตฺวา เอเกน นิรนฺตรํ เวเฐตฺวา กตํ พหุรชฺชุก’’นฺติ น วตฺตพฺพํ, ‘‘ตํ วฏฺฏตี’’ติ อิทํ วิรุชฺเฌยฺยฯ มุรชํ ปน ปามงฺคสณฺฐานญฺจ ทสาสุ วฏฺฏติ ‘‘กายพนฺธนสฺส ทสา ชีรนฺติฯ อนุชานามิ, ภิกฺขเว, มุรชํ มทฺทวีณ’’นฺติ (จูฬว. 278) วุตฺตตฺตาฯ เตเนว วกฺขติ ‘‘อนุชานามิ, ภิกฺขเว, มุรชํ มทฺทวีณนฺติ อิทํ ทสาสุเยว อนุญฺญาต’’นฺติฯ

กายพนฺธนวิเธติ ‘‘กายพนฺธนสฺส ปวนนฺโต ชีรติฯ อนุชานามิ, ภิกฺขเว, วิธ’’นฺติ วุตฺตตฺตา กายพนฺธนสฺส ปาสนฺเต ทสามูเล ตสฺส ถิรภาวตฺถํ กตฺตพฺเพ ทนฺตวิสาณาทิมเย วิเธฯ ‘‘อฏฺฐ มงฺคลานิ นาม สงฺโข จกฺกํ ปุณฺณกุมฺโภ คยา สิรีวจฺโฉ องฺกุโส ธชํ โสวตฺถิก’’นฺติ วทนฺติฯ ปริจฺเฉทเลขามตฺตนฺติ อุโภสุ โกฏีสุ กาตพฺพปริจฺเฉทราชิมตฺตํฯ ‘‘อุชุกเมวา’’ติ วุตฺตตฺตา จตุรสฺสาทิวงฺกคติกํ น วฏฺฏติฯ ‘‘ฉตฺตทณฺฑธมฺมกรณอญฺชนนาฬิกา นานาวณฺณเลขาปอกมฺมกตา น วฏฺฏนฺตี’’ติ วทนฺติฯ

อารกณฺฏเกติ โปตฺถกาทิอภิสงฺขรณตฺถํ กเต ทีฆมุขสตฺถเกฯ วฏฺฏมณิกนฺติ วฏฺฏํ กตฺวา อคฺคโกฏิยํ อุฏฺฐาเปตพฺพปุพฺพุฬํฯ อญฺญํ วา วณฺณมฏฺฐนฺติ อิมินา ปิฬกาทิํ สงฺคณฺหาติฯ มณิกนฺติ เอกาวฏฺฏมณิฯ ปิฬกนฺติ สาสปมตฺติกา มุตฺตราชิสทิสา พหุวฏฺฏเลขาฯ ‘‘อิมสฺมิํ อธิกาเร อวุตฺตตฺตา เลขนิยํ ยํ กิญฺจิ วณฺณมฏฺฐํ วฏฺฏตี’’ติ วทนฺติฯ วลิตกนฺติ มชฺเฌ วลิํ อุฏฺฐาเปตฺวาฯ มณฺฑลํ โหตีติ อุตฺตรารณิยา ปเวสนตฺถํ อาหฏมณฺฑลํ โหติฯ

กิญฺจาปิ เอตฺถ ทนฺตกฏฺฐจฺเฉทนวาสิเยว วุตฺตา, มหาวาสิยมฺปิ ปน น วฏฺฏติเยวฯ อุชุกเมว พนฺธิตุนฺติ สมฺพนฺโธฯ ‘‘อุโภสุ วา ปสฺเสสุ เอกปสฺเสวา’’ติ วจนเสโสฯ กตฺตรยฏฺฐิโกฏิยํ กตอโยวลยานิปิ วฏฺฏนฺติ, เยสํ อญฺญมญฺญสงฺฆฏฺฏเนน สทฺโท นิจฺฉรติฯ

อามณฺฑสารเกติ อามลเกหิ กตภาชเนฯ ภูมตฺถรเณติ จิตฺตกฏสารกจิตฺตตฺถรณาทิเก ปริกมฺมกตาย ภูมิยา อตฺถริตพฺพอตฺถรเณฯ ปานียฆเฏติ อิมินา กุณฺฑิกสรเกปิ สงฺคณฺหาติฯ พีชเนติ จตุรสฺสพีชเนฯ สพฺพํ…เป.… วฏฺฏตีติ ยถาวุตฺเตสุ มญฺจปีฐาทีสุ อิตฺถิรูปํ วินา สพฺพํ มาลากมฺมลตากมฺมาทิ วณฺณมฏฺฐํ ภิกฺขุโน วฏฺฏติฯ เสนาสเน กิญฺจิ ปฏิเสเธตพฺพํ นตฺถิ อญฺญตฺร วิรุทฺธเสนาสนาติ เอตฺถายมธิปฺปาโย – เสนาสนปริกฺขาเรสุ ปฏิเสเธตพฺพํ นาม กิญฺจิ นตฺถิ, วิรุทฺธเสนาสนํ ปน สยเมว ปฏิกฺขิปิตพฺพนฺติฯ อญฺเญสนฺติ สีมสามิโน วุตฺตาฯ ราชวลฺลภา ปรนิกายิกาปิ เอกนิกายิกาปิ อุโปสถปวารณานํ อนฺตรายกรา อลชฺชิโน ราชกุลูปคา วุจฺจนฺติฯ เตสํ ลชฺชิปริสาติ เตสํ สีมสามิกานํ ปกฺขา หุตฺวา อนุพลํ ทาตุํ สมตฺถา ลชฺชิปริสาฯ สุกตเมวาติ อญฺเญสํ สนฺตเกปิ อตฺตโน สีมาย อนฺโตวุตฺตวิธินา กตํ สุกตเมวฯ

ปาฬิมุตฺตกวินิจฺฉยวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

[86] เทเวน คหิตทารูนีติ รญฺญา ปริคฺคหิตทารูนิ, รญฺโญ สนฺตกานีติ วุตฺตํ โหติฯ ขณฺฑาขณฺฑํ กโรนฺโตติ ขุทฺทกํ มหนฺตญฺจ ขณฺฑํ กโรนฺโตฯ

[87] กุลโภคอิสฺสริยาทีหิ มหตี มตฺตา ปมาณํ เอตสฺสาติ มหามตฺโตฯ เตนาห – ‘‘มหติยา อิสฺสริยมตฺตาย สมนฺนาคโต’’ติฯ

[88] อวชฺฌายนฺตีติ เหฏฺฐา กตฺวา โอโลเกนฺติ, จินฺเตนฺติ วาฯ เตนาห ‘‘อวชานนฺตา’’ติอาทิฯ ลามกโต วา จินฺเตนฺตีติ นิหีนโต จินฺเตนฺติฯ กเถนฺตีติ ‘‘กิํ นาเมตํ กิํ นาเมต’’นฺติ อญฺญมญฺญํ กเถนฺติฯ

กถํ ปเนตฺถ ‘‘ทารูนี’’ติ พหุวจนํ ‘‘อทินฺน’’นฺติ เอกวจเนน สทฺธิํ สมฺพนฺธมุปคจฺฉตีติ อาห – ‘‘อทินฺนํ อาทิยิสฺสตีติ อยํ อุชฺฌายนตฺโถ’’ติอาทิฯ อุชฺฌายนสฺส อทินฺนาทานวิสยตฺตา อทินฺนาทานํ อุชฺฌายนตฺโถติ วุตฺตํฯ สติปิ ปเนตฺถ โคปเกน ทินฺนทารูนํ คหเณ อุชุกํ อวตฺวา เลเสน คหิตตฺตา เถโร ‘‘อทินฺนํ อาทิยี’’ติ เวทิตพฺโพฯ วจนเภเทติ เอกวจนพหุวจนานํ เภเทฯ

สพฺพาวนฺตํ ปริสนฺติ ภิกฺขุภิกฺขุนีอาทิสพฺพาวยววนฺตํ ปริสํฯ สพฺพา จตุปริสสงฺขอาตา ปชา เอตฺถ อตฺถีติ สพฺพาวนฺตา, ปริสาฯ เสนา เอตสฺส อตฺถีติ เสนิโก, เสนิโก เอว เสนิโยฯ พิมฺพิสาโรติ ตสฺส นามนฺติ เอตฺถ พิมฺพีติ สุวณฺณํ, ตสฺมา สารสุวณฺณสทิสวณฺณตาย พิมฺพิสาโรติ วุจฺจตีติ เวทิตพฺโพฯ จตุตฺโถ ภาโค ปาโทติ เวทิตพฺโพติ อิมินาว สพฺพชนปเทสุ กหาปณสฺส วีสติโม ภาโค มาสโกติ อิทญฺจ วุตฺตเมว โหตีติ ทฏฺฐพฺพํฯ โปราณสตฺถานุรูปํ ลกฺขณสมฺปนฺนา อุปฺปาทิตา นีลกหาปณาติ เวทิตพฺพาฯ รุทฺรทาเมน อุปฺปาทิโต รุทฺรทามโกฯ โส กิร นีลกหาปณสฺส ติภาคํ อคฺฆติฯ ยสฺมิํ ปเทเส นีลกหาปณา น สนฺติ, ตตฺถาปิ นีลกหาปณานํ วฬญฺชนฏฺฐาเน จ อวฬญฺชนฏฺฐาเน จ สมานอคฺฆวเสน ปวตฺตมานํ ภณฺฑํ คเหตฺวา นีลกหาปณวเสเนว ปริจฺเฉโท กาตพฺโพติ วทนฺติฯ

ธนิยวตฺถุวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

ตสฺสตฺโถ…เป.… วุตฺตนเยเนว เวทิตพฺโพติ อิมินา ‘‘ภควตา ภิกฺขูนํ อิทํ สิกฺขาปทํ เอวํ ปญฺญตฺตํ โหติ จ, อิทญฺจ อญฺญํ วตฺถุ อุทปาที’’ติ เอวํ ปฐมปาราชิกวณฺณนายํ (ปารา. อฏฺฐ. 1.39) วุตฺตนเยน ตสฺสตฺโถ เวทิตพฺโพฯ ‘‘อิทานิ ยํ ตํ อญฺญํ วตฺถุ อุปฺปนฺนํ, ตํ ทสฺเสตุํ ‘เตน โข ปน สมเยนา’ติอาทิมาหา’’ติ เอวํ อนุปญฺญตฺติสมฺพนฺโธ จ ตตฺถ วุตฺตนเยเนว เวทิตพฺโพติ ทสฺเสติฯ

[90-91] รชกา อตฺถรนฺติ เอตฺถาติ รชกตฺถรณํ, รชกตฺถรณนฺติ รชกติตฺถํ วุจฺจตีติ อาห ‘‘รชกติตฺถํ คนฺตฺวา’’ติฯ วุตฺตเมวตฺถํ วิภาเวนฺโต อาห ‘‘ตญฺหี’’ติอาทิฯ

ปทภาชนียวณฺณนา

[92] ‘‘อภินวนิวิฏฺโฐ เอกกุฏิกาทิคาโม ยาว มนุสฺสา ปวิสิตฺวา วาสํ น กปฺเปนฺติ, ตาว คามสงฺขฺยํ น คจฺฉตี’’ติ วทนฺติ, ตสฺมา ตตฺถ คามปฺปเวสนาปุจฺฉาทิกิจฺจมฺปิ นตฺถิฯ ยกฺขปริคฺคหภูโตติ สอุปทฺทววเสน วุตฺตํ, ยกฺขนคราทิํ วา สงฺคณฺหาติฯ ยกฺขนครมฺปิ อาปณาทีสุ ทิสฺสมาเนสุ คามสงฺขฺยํ คจฺฉติ, อทิสฺสมาเนสุ น คจฺฉติ, ตสฺมา ยกฺขนครมฺปิ ปวิสนฺเตน อาปณาทีสุ ทิสฺสมาเนสุ สพฺพํ คามปฺปเวสนวตฺตํ กาตพฺพํ, อทิสฺสมาเนสุ น กาตพฺพนฺติ วทนฺติฯ ปุนปิ อาคนฺตุกามาติ อิมินา เตสํ ตตฺถ สาเปกฺขภาวํ ทสฺเสติฯ ยโต ปน นิรเปกฺขาว หุตฺวา ปกฺกมนฺติ, โส คามสงฺขฺยํ น คจฺฉติ, ตสฺมา ตตฺถ คามปฺปเวสนาปุจฺฉาทิกิจฺจมฺปิ นตฺถิฯ

นนุ จ ‘‘คามา วา อรญฺญา วา’’ติ เอตฺตกเมว มาติกายํ วุตฺตํ, ตสฺมา คามลกฺขณํ ทสฺเสตฺวา อรญฺญเมว ทสฺเสตพฺพํ สิยา, คามูปจาโร นามาติอาทิ ปน กสฺมา วุตฺตนฺติ อาห – ‘‘คามูปจาโรติอาทิ อรญฺญปริจฺเฉททสฺสนตฺถํ วุตฺต’’นฺติฯ คามูปจาเร หิ ทสฺสิเต ฐเปตฺวา คามญฺจ คามูปจารญฺจ อวเสสํ อรญฺญํ นามาติ อรญฺญปริจฺเฉโท สกฺกา ทสฺเสตุํ, อิทญฺจ คามคามูปจาเร อสงฺกรโต ทสฺเสตุํ วุตฺตํฯ มาติกายํ ปน คามคฺคหเณเนว คามูปจาโรปิ สงฺคหิโตติ ทฏฺฐพฺพํฯ คามูปจาโร หิ โลเก คามสงฺขฺยเมว คจฺฉติฯ เอวญฺจ กตฺวา มาติกาย อนวเสสอวหรณฏฺฐานปริคฺคโห สิทฺโธ โหติฯ อินฺทขีเลติ อุมฺมาเรฯ อรญฺญสงฺเขปํ คจฺฉตีติ ‘‘นิกฺขมิตฺวา พหิ อินฺทขีลา สพฺพเมตํ อรญฺญ’’นฺติ (วิภ. 529) อภิธมฺเม วุตฺตตฺตาฯ เวมชฺฌเมว อินฺทขีโลติ วุจฺจตีติ อินฺทขีลฏฺฐานิยตฺตา อสติปิ อินฺทขีเล เวมชฺฌเมว ตถา วุจฺจติฯ ยตฺถ ปน ทฺวารพาหาปิ นตฺถิ, ตตฺถ อุโภสุ ปสฺเสสุ วติยา วา ปาการสฺส วา โกฏิเวมชฺฌเมว อินฺทขีลฏฺฐานิยตฺตา ‘‘อินฺทขีโล’’ติ คเหตพฺพํฯ อุฑฺฑาเปนฺโตติ ปลาเปนฺโตฯ ลุฐิตฺวาติ ปริวตฺเตตฺวาฯ

มชฺฌิมสฺส ปุริสสฺสาติ ถามมชฺฌิมสฺส ปุริสสฺสฯ อิมินา ปน วจเนน สุปฺปมุสลปาโตปิ พลทสฺสนวเสเนว กโตติ ทฏฺฐพฺพํฯ กุรุนฺทฏฺฐกถายํ มหาปจฺจริยญฺจ ฆรูปจาโร คาโมติ อธิปฺปาเยน ‘‘ฆรูปจาเร ฐิตสฺส เลฑฺฑุปาโต คามูปจาโร’’ติ วุตฺตํฯ ทฺวาเรติ นิพฺพโกสสฺส อุทกปตนฏฺฐานโต อพฺภนฺตรํ สนฺธาย วุตฺตํฯ อนฺโตเคเหติ จ ปมุขสฺส อพฺภนฺตรเมว สนฺธาย วุตฺตํฯ กตปริกฺเขโปติ อิมินาว ฆรสฺส สมนฺตโต ตตฺตโก ปริจฺเฉโท ฆรูปจาโร นามาติ วุตฺตํ โหติฯ