ทุพฺภิกฺขกถา

[16] สุสสฺสกาเลปีติ สมฺปนฺนสสฺสกาเลปิฯ อติสมคฺเฆปีติ อติสเยน อปฺปคฺเฆปิ, ยทา กิญฺจิเทว ทตฺวา พหุํ ปุพฺพณฺณาปรณฺณํ คณฺหนฺติ, ตาทิเส กาเลปีติ อตฺโถฯ สาลิอาทิ ธญฺญํ ปุพฺพณฺณํ, มุคฺคมาสาทิ อปรณฺณํฯ ทฺวิธา ปวตฺตํ อีหิตํ เอตฺถาติ ทฺวีหิติกาติ มชฺฌปทโลปีพาหิรตฺถสมาโสยมีติ ทสฺเสนฺโต อาห ‘‘ทฺวิธา ปวตฺตอีหิติกา’’ติฯ อีหนํ อีหิตนฺติ อีหิตสทฺโทยํ ภาวสาธโนติ อาห ‘‘อีหิตํ นาม อิริยา’’ติฯ ตตฺถ อิริยาติ กิริยาฯ กสฺส ปเนสา กิริยาติ อาห ‘‘จิตฺตอิริยา’’ติ, จิตฺตกิริยา จิตฺตปฺปโยโคติ อตฺโถฯ เตเนวาห ‘‘จิตฺตอีหา’’ติฯ กถํ ปเนตฺถ อีหิตสฺส ทฺวิธา ปวตฺตีติ อาห ‘‘ลจฺฉาม นุ โข’’ติอาทิฯ ตตฺถ ลจฺฉาม นุ โขติ อิทํ ทุคฺคตานํ วเสน วุตฺตํฯ ชีวิตุํ วา สกฺขิสฺสาม นุ โข, โนติ อิทํ ปน อิสฺสรานํ วเสน วุตฺตนฺติ เวทิตพฺพํฯ ภิกฺขมานาติ ยาจมานาฯ ‘‘ทุหิติกา’’ติปิ ปาโฐฯ ตตฺถาปิ วุตฺตนเยเนวตฺโถ เวทิตพฺโพฯ ทฺวิ-สทฺทสฺส หิ ทุ-สทฺทาเทเสนายํ นิทฺเทโส โหติฯ ทุกฺขํ วา อีหิตํ เอตฺถ น สกฺกา โกจิ ปโยโค สุเขน กาตุนฺติ ทุหิติกา, ทุกฺกรชีวิตปฺปโยคาติ อตฺโถฯ

ทุ-สทฺเท วา อุการสฺส วการํ กตฺวา ทฺวีหิติกาติ อยํ นิทฺเทโสติ อาห ‘‘อถ วา’’ติอาทิฯ พฺยาธิ โรโคติ เอตานิ ‘‘อาตุรตา’’ติ อิมสฺส เววจนานิฯ เตน เสตฏฺฏิกา นาม เอกา โรคชาตีติ ทสฺเสติฯ โส ปน โรโค ปาณกโทเสน สมฺภวติฯ เอโก กิร ปาณโก นาฬมชฺฌคตํ คณฺฐิํ วิชฺฌติ, เยน วิทฺธตฺตา นิกฺขนฺตมฺปิ สาลิสีสํ ขีรํ คเหตุํ น สกฺโกติฯ เตนาห ‘‘ปจฺฉินฺนขีร’’นฺติอาทิฯ

วุตฺตสสฺสนฺติ วปิตสสฺสํฯ ตตฺถาติ เวรญฺชายํฯ สลากามตฺตํ วุตฺตํ เอตฺถาติ สลากาวุตฺตา, ปุริมปเท อุตฺตรปทโลเปนายํ นิทฺเทโสฯ เตนาห ‘‘สลากา เอว สมฺปชฺชตี’’ติฯ ยํ ตตฺถ วุตฺตํ วาปิตํ, ตํ สลากามตฺตเมว อโหสิ, ผลํ น ชายตีติ อตฺโถฯ สมฺปชฺชตีติ จ อิมินา ‘‘สลากาวุตฺตา’’ติ เอตฺถายํ วุตฺตสทฺโท นิปฺผตฺติอตฺโถติ ทสฺเสติฯ สลากายาติ เวฬุวิลีวตาลปณฺณาทีหิ กตสลากายฯ ธญฺญวิกฺกยกานํ สนฺติกนฺติ ธญฺญํ วิกฺกิณนฺตีติ ธญฺญวิกฺกยกา, เตสํ สมีปนฺติ อตฺโถฯ กยเกสูติ ธญฺญคณฺหนเกสุฯ กิณิตฺวาติ คเหตฺวาฯ