เมนู

อุมฺมาทวเสน ปิณฺฑาย จรนฺโต ปน อุมฺมาทา จิตฺตวิกฺเขปา ปิณฺฑปาติโก นาม โหติฯ วณฺณิตนฺติ อิทํ ปิณฺฑปาติกงฺคํ นาม พุทฺเธหิ จ พุทฺธสาวเกหิ จ วณฺณิตํ ปสตฺถนฺติ ปิณฺฑปาติโก โหติฯ อปฺปิจฺฉตํเยว นิสฺสายาติอาทีสุ – ‘‘อิติ อปฺปิจฺโฉ ภวิสฺสามิ, อิทํ เม ปิณฺฑปาติกงฺคํ อปฺปิจฺฉตาย สํวตฺติสฺสติ; ‘อิติ สนฺตุฏฺโฐ ภวิสฺสามิ อิทํ เม ปิณฺฑปาติกงฺคํ สนฺตุฏฺฐิยา สํวตฺติสฺสติ’; ‘อิติ กิเลเส สํลิขิสฺสามิ’, อิทํ เม ปิณฺฑปาติกงฺคํ กิเลสสลฺเลขนตฺถาย สํวตฺติสฺสตี’’ติ ปิณฺฑปาติโก โหติฯ อิทมตฺถิตนฺติ อิมาย กลฺยาณาย ปฏิปตฺติยา อตฺถิกภาวํ, อิมินา วา ปิณฺฑปาตมตฺเตน อตฺถิกภาวํฯ ยํ ยํ ลทฺธํ เตน เตเนว ยาปนภาวํ นิสฺสายาติ อตฺโถฯ อคฺโคติ เชฏฺฐโกฯ เสสานิ ตสฺเสว เววจนานิฯ

ควา ขีรนฺติ คาวิโต ขีรํ นาม โหติ, น วินา คาวิยาฯ ขีรมฺหา ทธีติอาทีสุปิ เอเสว นโยฯ เอวเมวนฺติ ยถา เอเตสุ ปญฺจสุ โครเสสุ สปฺปิมณฺโฑ อคฺโค; เอวเมวํ อิเมสุ ปญฺจสุ ปิณฺฑปาติเกสุ ยฺวายํ อปฺปิจฺฉตาทีนิ นิสฺสาย ปิณฺฑปาติโก โหติฯ อยํ อคฺโค จ เสฏฺโฐ จ ปาโมกฺโข จ อุตฺตโม จ ปวโร จฯ อิเมสุ ปน ปญฺจสุ ปิณฺฑปาติเกสุ ทฺเวว ชนา ปิณฺฑปาติกา , ตโย น ปิณฺฑปาติกาฯ นามมตฺเตน ปน ปิณฺฑปาติกาติ เวทิตพฺพาฯ ขลุปจฺฉาภตฺติกาทีสุปิ เอเสว นโยติฯ

ปญฺจกนิทฺเทสวณฺณนาฯ

6. ฉกฺกนิทฺเทสวณฺณนา

[202] ฉกฺเก ตตฺราติ เตสุ ฉสุ ปุคฺคเลสุฯ สมฺมาสมฺพุทฺโธ เตน ทฏฺฐพฺโพติ โส ปุคฺคโล เตน อนาจริยเกน อตฺตนา อุปฺปาทิเตน สพฺพญฺญุตญฺญาเณน สพฺพญฺญุพุทฺโธ ทฏฺฐพฺโพฯ

ปจฺเจกสมฺพุทฺโธ เตนาติอาทีสุปิ เตน ปจฺเจกสมฺโพธิญาเณน โส ปุคฺคโล ปจฺเจกสมฺพุทฺโธฯ เตน สาวกปารมีญาเณน เต ปุคฺคลา สาริปุตฺตโมคฺคลฺลานาฯ เตน ทุกฺขสฺส อนฺตกรเณน เต ปุคฺคลา อวเสสา อรหนฺโตฯ เตน อิตฺถตฺตํ อนาคมเนน โส ปุคฺคโล อนาคามีฯ เตน อิตฺถตฺตํ อาคมเนน เต ปุคฺคลา โสตาปนฺนสกทาคามิโน ทฏฺฐพฺพาติฯ

ฉกฺกนิทฺเทสวณฺณนาฯ

7. สตฺตกนิทฺเทสวณฺณนา

[203] สตฺตเก สกิํ นิมุคฺโคติ เอกวารํ นิมุคฺโคฯ เอกนฺตกาฬเกหีติ เอกนฺเตเนว กาฬเกหิ นตฺถิกวาทอเหตุกวาทอกิริยวาทสงฺขาเตหิ นิยตมิจฺฉาทิฏฺฐิธมฺเมหิฯ เอวํ ปุคฺคโลติ อิมินา การเณน ปุคฺคโล เอกวารํ นิมุคฺโค ตถา นิมุคฺโคว โหติฯ เอตสฺส หิ ปุน ภวโต วุฏฺฐานํ นาม นตฺถีติ วทนฺติฯ มกฺขลิโคสาลาทโย วิย เหฏฺฐา นรกคฺคีนํเยว อาหาโร โหติฯ

สาหุ สทฺธา กุสเลสุ ธมฺเมสูติ กุสลธมฺเมสุ สทฺธา นาม สาธุลทฺธิกาติ อุมฺมุชฺชติฯ โส ตาวตเกเนว กุสเลน อุมฺมุชฺชติ นามฯ สาธุ หิรีติอาทีสุปิ เอเสว นโยฯ หายติเยวาติ จงฺกวาเร อาสิตฺตอุทกํ วิย เอกนฺเตน ปริหายเตวฯ เอวํ ปุคฺคโลติ เอวํ สาหุ สทฺธาติฯ อิเมสํ สทฺธาทีนํ วเสน เอกวารํ อุมฺมุชฺชิตฺวา เตสํ ปริหานิยา ปุน นิมุชฺชติเยว, เทวทตฺตาทโย วิยฯ เทวทตฺโต หิ อฏฺฐ สมาปตฺติโย, ปญฺจ จ อภิญฺญาโย นิพฺพตฺเตตฺวาปิ ปุน พุทฺธานํ ปฏิกณฺฏกตาย เตหิ คุเณหิ ปริหีโน รุหิรุปฺปาทกมฺมํ สงฺฆเภทกมฺมญฺจ กตฺวา กายสฺส เภทา ทุติยจิตฺตวาเรน นิรเย นิพฺพตฺติฯ โกกาลิโก ทฺเว อคฺคสาวเก อุปวทิตฺวา ปทุมนิรเย นิพฺพตฺโตฯ

เนว หายติ โน วฑฺฒตีติ อปฺปโหนกกาเลปิ น หายติ, ปโหนกกาเลปิ น วฑฺฒติฯ อุภยมฺปิ ปเนตํ อคาริเกนปิ อนคาริเกนปิ ทีเปตพฺพํฯ เอกจฺโจ หิ อคาริโก อปฺปโหนกกาเล ปกฺขิกภตฺตํ วา สลากภตฺตํ วา วสฺสาวาสิกํ วา อุปนิพนฺธาเปติฯ โส ปจฺฉา ปโหนกกาเลปิ ปกฺขิกภตฺตาทิมตฺตเมว ปวตฺเตติฯ อนคาริโกปิ อาทิมฺหิ อปฺปโหนกกาเล อุทฺเทสํ วา ธุตงฺคํ วา คณฺหาติ, เมธาพลวีริยสมฺปตฺติยา ปโหนกกาเลปิ ตโต อุตฺตริํ น กโรติฯ เอวํ ปุคฺคโลติ เอวํ อิมาย สทฺธาทีนํ ฐิติยา ปุคฺคโล อุมฺมุชฺชิตฺวา ฐิโต นาม โหติฯ

อุมฺมุชฺชิตฺวา วิปสฺสติ วิโลเกตีติ โสตาปนฺโน ปุคฺคโล อุฏฺฐหิตฺวา คมนมคฺคํ คนฺตพฺพํ ทิสํ วา อาโลเกติ นามฯ

อุมฺมุชฺชิตฺวา ปตรตีติ สกทาคามิปุคฺคโล กิเลสตนุตาย อุฏฺฐหิตฺวา คนฺตพฺพทิสาภิมุโข ปตรติ นามฯ

ปติคาธปฺปตฺโต โหตีติ อนาคามิปุคฺคโล อุฏฺฐาย วิโลเกตฺวา ปตริตฺวา คนฺตฺวา เอกสฺมิํ ฐาเน ปติฏฺฐาปตฺโต นาม โหติ, ติฏฺฐติ, น ปุนาคจฺฉติฯ

ติณฺโณ ปารงฺคโต ถเล ติฏฺฐตีติ สพฺพกิเลโสฆํ ตริตฺวา ปรตีรํ คนฺตฺวา นิพฺพานถเล ฐิโต นาม โหติฯ อิเม ปน สตฺต ปุคฺคลา อุทโกปเมน ทีปิตาฯ

สตฺต กิร ชงฺฆวาณิชา อทฺธานมคฺคปฏิปนฺนา อนฺตรามคฺเค เอกํ ปุณฺณนทิํ ปาปุณิํสุฯ เตสุ ปฐมํ โอติณฺโณ อุทกภีรุโก ปุริโส โอติณฺณฏฺฐาเนเยว นิมุชฺชิตฺวา ปุน อุฏฺฐาตุํ นาสกฺขิ, อนฺโตเยว มจฺฉกจฺฉปภกฺโข ชาโตฯ ทุติโย โอติณฺณฏฺฐาเน นิมุชฺชิตฺวา สกิํ อุฏฺฐหิตฺวา ปุน นิมุคฺโค อุฏฺฐาตุํ นาสกฺขิ, อนฺโตเยว มจฺฉกจฺฉปภกฺโข ชาโตฯ ตติโย นิมุชฺชิตฺวา อุฏฺฐหิฯ โส มชฺเฌ นทิยา ฐตฺวา เนว โอรโต อาคนฺตุํ, น ปรโต คนฺตุํ อสกฺขิ ฯ จตุตฺโถ อุฏฺฐาย ฐิโต อุตฺตรณติตฺถํ โอโลเกสิฯ ปญฺจโม โอตรณติตฺถํ โอโลเกตฺวา ปตริฯ ฉฏฺโฐ ตริตฺวา ปาริมตีรํ คนฺตฺวา กฏิปฺปมาเณ อุทเก ฐิโตฯ สตฺตโม ปาริมตีรํ คนฺตฺวา คนฺธจุณฺณาทีหิ นฺหาตฺวา วรวตฺถานิ นิวาเสตฺวา สุรภิวิเลปนํ วิลิมฺปิตฺวา นีลุปฺปลาทีนิ ปิฬนฺธิตฺวา นานาลงฺการปฏิมณฺฑิโต มหานครํ ปวิสิตฺวา ปาสาทวรมารุยฺห อุตฺตมโภชนํ ภุญฺชิฯ

ตตฺถ สตฺต ชงฺฆวาณิชา วิย อิเม สตฺต ปุคฺคลาฯ นที วิย วฏฺฏํฯ ปฐมสฺส อุทกภีรุกสฺส ปุริสสฺส โอติณฺณฏฺฐาเนเยว นิมุชฺชนํ วิย มิจฺฉาทิฏฺฐิกสฺส วฏฺเฏ นิมุชฺชนํฯ อุมฺมุชฺชิตฺวา นิมุคฺคปุริโส วิย สทฺธาทีนํ อุปฺปตฺติมตฺตเกน อุมฺมุชฺชิตฺวา เตสํ ปริหานิยา นิมุคฺคปุคฺคโลฯ มชฺเฌ นทิยา ฐิโต วิย สทฺธาทีนํ ฐิติยา ฐิตปุคฺคโลฯ อุตฺตรณติตฺถํ โอโลเกนฺโต วิย คนฺตพฺพมคฺคํ คนฺตพฺพทิสํ วา โอโลเกนฺโต โสตาปนฺโนฯ ปตริตปุริโส วิย กิเลสตนุตาย ปตรนฺโต สกทาคามีฯ ตริตฺวา กฏิมตฺเต อุทเก ฐิตปุริโส วิย อนาวตฺติตธมฺมตาย ฐิโต อนาคามีฯ

นฺหตฺวา ปาริมตีรํ อุตฺตริตฺวา ถเล ฐิตปุริโส วิย จตฺตาโร โอเฆ อติกฺกมิตฺวา นิพฺพานถเล ฐิโต ขีณาสวพฺราหฺมโณฯ ถเล ฐิตปุริสสฺส นครํ ปวิสิตฺวา ปาสาทวรํ อารุยฺห อุตฺตมโภชนภุญฺชนํ วิย ขีณาสวสฺส นิพฺพานารมฺมณํ ผลสมาปตฺติํ อปฺเปตฺวา วีตินามนํ เวทิตพฺพํฯ อุภโตภาควิมุตฺตาทโย เหฏฺฐา ปกาสิตาเยวาติฯ

สตฺตกนิทฺเทสวณฺณนาฯ

[207] อฏฺฐกนวกนิทฺเทสาปิ เหฏฺฐา วุตฺตนเยเนว เวทิตพฺพาฯ

10. ทสกนิทฺเทสวณฺณนา

[209] ทสกนิทฺเทเส – อิธาติ กามาวจรภูมิยํฯ กามาวจรภูมิยญฺหิ สตฺตกฺขตฺตุปรมาทีนํ กามาวจรภูมิยญฺเญว นิฏฺฐา โหติฯ กามาวจรตฺตภาเวเนว อรหตฺตปฺปตฺติ จ อนุปาทิเสสนิพฺพานปฺปตฺติ จ โหตีติ อตฺโถฯ

อิธ วิหายาติ อิธ กามาวจเร อตฺตภาเว วิหาย สุทฺธาวาสตฺตภาเว ฐิตานํ นิฏฺฐา โหตีติ อตฺโถฯ อนฺตราปรินิพฺพายิอาทโย หิ อิธ อนาคามิผลํ ปตฺวา อิโต จุตา สุทฺธาวาเสสุ อุปฺปชฺชิตฺวา เตน อตฺตภาเวน อรหตฺตญฺเจว อนุปาทิเสสนิพฺพานธาตุญฺจ ปาปุณนฺติฯ เตน วุตฺตํ – ‘‘อิเมสํ ปญฺจนฺนํ อิธ วิหาย นิฏฺฐา’’ติฯ

ทสกนิทฺเทสวณฺณนาฯ

นิคมนกถา

เอตฺตาวตา จ –

ยํ เว ปุคฺคลปญฺญตฺติํ, โลเก อปฺปฏิปุคฺคโล;

นาติสงฺเขปโต สตฺถา, เทเสสิ ติทสาลเยฯ

ตสฺสา อฏฺฐกถญฺเจว, ทีปภาสาย สงฺขตํ;

อาคมฏฺฐกถาโย จ, โอคาเหตฺวา อเสสโตฯ