ปณฺฑรฏฺโฐ หิ อิธ ปุณฺฑรีกฏฺโฐ นามาติ วุตฺตํ ฯ ขีณาสโว จ ถทฺธภาวกรานํ กิเลสานํ อภาเวน สมเณสุ สมณสุขุมาโล นามาติ วุตฺโตฯ อปฺปทุกฺขฏฺเฐนปิ เจส สมณสุขุมาโลเยวาติฯ

จตุกฺกนิทฺเทสวณฺณนาฯ

5. ปญฺจกนิทฺเทสวณฺณนา

[191] ปญฺจเก – ตตฺราติ เตสุ ‘‘อารภติ จ วิปฺปฏิสารี จ โหตี’’ติอาทินา นเยน เหฏฺฐา อุทฺทิฏฺฐปุคฺคเลสุฯ ยฺวายนฺติ โย อยํฯ อารภตีติ เอตฺถ อารมฺภสทฺโท กมฺมกิริยาหิํสนวีริยวิโกปนาปตฺติวีติกฺกเมสุ วตฺตติฯ ตถา เหส ‘‘ยํกิญฺจิ ทุกฺขํ สมฺโภติ, สพฺพํ อารมฺภปจฺจยา’’ติ (สุ. นิ. 748) กมฺเม อาคโตฯ ‘‘มหายญฺญา มหารมฺภา, น เต โหนฺติ มหปฺผลา’’ติ (อ. นิ. 4.39) กิริยายํฯ ‘‘สมณํ โคตมํ อุทฺทิสฺส ปาณํ อารภนฺตี’’ติ (ม. นิ. 2.51-52) หิํสเนฯ ‘‘อารภถ, นิกฺขมถ, ยุญฺชถ พุทฺธสาสเน’’ติ (สํ. นิ. 1.185) วีริเยฯ ‘‘พีชคามภูตคามสมารมฺภา ปฏิวิรโต โหตี’’ติ (ที. นิ. 1.10, 194; ม. นิ. 1.293) วิโกปเนฯ ‘‘อารภติ จ วิปฺปฏิสารี จ โหตี’’ติ (อ. นิ. 5.142) อยํ ปน อาปตฺติวีติกฺกเม อาคโตฯ ตสฺมา อาปตฺติวีติกฺกมวเสน อารภติ เจว ตปฺปจฺจยา วิปฺปฏิสารี จ โหตีติ อยเมตฺถ อตฺโถฯ

ยถาภูตํ นปฺปชานาตีติ อนธิคตตฺตา ยถาสภาวโต น ชานาติฯ ยตฺถสฺสาติ ยสฺมิํ อสฺส, ยํ ฐานํ ปตฺวา เอตสฺส ปุคฺคลสฺส อุปฺปนฺนา ปาปกา อกุสลา ธมฺมา อปริเสสา นิรุชฺฌนฺตีติ อตฺโถฯ กิํ ปน ปตฺวา เต นิรุชฺฌนฺตีติ? อรหตฺตมคฺคํฯ ผลปฺปตฺตสฺส ปน นิรุทฺธา นาม โหนฺติฯ เอวํ สนฺเตปิ อิธ มคฺคกิจฺจวเสน ผลเมว วุตฺตนฺติ เวทิตพฺพํฯ อารมฺภชาติ อาปตฺติวีติกฺกมสมฺภวาฯ วิปฺปฏิสารชาติ วิปฺปฏิสารโต ชาตาฯ ปวฑฺฒนฺตีติ ปุนปฺปุนํ อุปฺปชฺชเนน วฑฺฒนฺติฯ สาธูติ อายาจนสาธุฯ