เมนู

7. ติกปทวณฺณนา

[77] เอวํ อพฺภนฺตรมาติกาย สงฺคหํ ทสฺเสตฺวา อิทานิ พาหิรมาติกาย สงฺคหํ ทสฺเสตุํ กุสลา ธมฺมาติอาทิ อารทฺธํฯ ตตฺถ เวทนาตฺติเก ตีหิ ธาตูหีติ กายวิญฺญาณมโนวิญฺญาณธมฺมธาตูหิฯ สตฺตหิ ธาตูหีติ จกฺขุโสตฆานชิวฺหาวิญฺญาณธาตูหิ เจว มโนธาตุธมฺมธาตุมโนวิญฺญาณธาตูหิ จฯ วิปากตฺติเก อฏฺฐหิ ธาตูหีติ กายวิญฺญาณธาตุยา สทฺธิํ ตาหิเยวฯ วิปากธมฺมธมฺมา ปน สํกิลิฏฺฐสํกิเลสิเกหิ สทฺธิํ สทิสวิสฺสชฺชนตฺตา เอกโต คหิตาฯ ยถา เจเต, เอวํ สพฺพติกทุกปเทสุ ยํ ยํ ปทํ เยน เยน ปเทน สทฺธิํ สทิสวิสฺสชฺชนํ โหติ, ตํ ตํ อุปฺปฏิปาฏิยาปิ เตน เตน สทฺธิํ คเหตฺวา วิสฺสชฺชิตํฯ ตตฺถ วุตฺตานุสาเรเนว สงฺคหาสงฺคหนโย เวทิตพฺโพติฯ

สงฺคหาสงฺคหปทวณฺณนาฯ

2. ทุติยนโย สงฺคหิเตนอสงฺคหิตปทวณฺณนา

[171] อิทานิ สงฺคหิเตน อสงฺคหิตปทํ ภาเชตุํ จกฺขายตเนนาติอาทิ อารทฺธํฯ ตตฺริทํ ลกฺขณํ – อิมสฺมิญฺหิ วาเร ยํ ขนฺธปเทน สงฺคหิตํ หุตฺวา อายตนธาตุปเทหิ อสงฺคหิตํ, ขนฺธายตนปเทหิ วา สงฺคหิตํ หุตฺวา ธาตุปเทน อสงฺคหิตํ, ตสฺส ขนฺธาทีหิ อสงฺคหํ ปุจฺฉิตฺวา วิสฺสชฺชนํ กตํฯ ตํ ปน รูปกฺขนฺธาทีสุ น ยุชฺชติฯ รูปกฺขนฺเธน หิ รูปกฺขนฺโธว สงฺคหิโตฯ โส จ อฑฺเฒกาทสหิ อายตนธาตูหิ อสงฺคหิโต นาม นตฺถิฯ เวทนากฺขนฺเธน จ เวทนากฺขนฺโธว สงฺคหิโตฯ โสปิ ธมฺมายตนธมฺมธาตูหิ อสงฺคหิโต นาม นตฺถิฯ เอวํ อสงฺคหิตตาย อภาวโต เอตานิ อญฺญานิ จ เอวรูปานิ มนายตนธมฺมายตนาทีนิ ปทานิ อิมสฺมิํ วาเร น คหิตานิฯ ยานิ ปน ปทานิ รูเปกเทสํ อรูเปน อสมฺมิสฺสํ, วิญฺญาเณกเทสญฺจ อญฺเญน อสมฺมิสฺสํ ทีเปนฺติ, ตานิ อิธ คหิตานิฯ ปริโยสาเน จ –

‘‘ทสายตนา สตฺตรส ธาตุโย,

สตฺตินฺทฺริยา อสญฺญาภโว เอกโวการภโว;

ปริเทโว สนิทสฺสนสปฺปฏิฆํ,

อนิทสฺสนํ ปุนเทว สปฺปฏิฆํ อุปาทา’’ติฯ

เอวํ อุทฺทานคาถาย ทสฺสิตาเนวฯ ตสฺมา เตสํ วเสเนว สงฺคหาสงฺคโห เวทิตพฺโพฯ ปญฺหวเสน หิ อิมสฺมิํ วาเร อายตนธาตุวเสเนว สทิสวิสฺสชฺชเน วีสติ ธมฺเม สโมธาเนตฺวา เอโก ปญฺโห กโต, สตฺต วิญฺญาณธาตุโย สโมธาเนตฺวา เอโก, สตฺตินฺทฺริยานิ สโมธาเนตฺวา เอโก, ทฺเว ภเว สโมธาเนตฺวา เอโก, ปริเทเวน จ สนิทสฺสนสปฺปฏิเฆหิ จ เอโก, อนิทสฺสนสปฺปฏิเฆหิ เอโก, สนิทสฺสเนหิ เอโก, สปฺปฏิเฆหิ จ อุปาทาธมฺเมหิ จ เอโกติ อฏฺฐ ปญฺหา กตาฯ เตสุ ขนฺธาทิวิภาโค เอวํ เวทิตพฺโพ เสยฺยถิทํ – ปฐมปญฺเห ตาว จตูหิ ขนฺเธหีติ อรูปกฺขนฺเธหิ, ทฺวีหายตเนหีติ จกฺขายตนาทีสุ เอเกเกน สทฺธิํ มนายตเนน, อฏฺฐหิ ธาตูหีติ จกฺขุธาตุอาทีสุ เอเกกาย สทฺธิํ สตฺตหิ วิญฺญาณธาตูหิฯ

ตตฺรายํ นโย – จกฺขายตเนน หิ ขนฺธสงฺคเหน รูปกฺขนฺโธ สงฺคหิโตฯ ตสฺมิํ สงฺคหิเต รูปกฺขนฺเธ อายตนสงฺคเหน จกฺขายตนเมเวกํ สงฺคหิตํฯ เสสานิ ทส อายตนานิ อสงฺคหิตานิฯ ธาตุสงฺคเหนปิ เตน จกฺขุธาตุเยเวกา สงฺคหิตาฯ เสสา ทส ธาตุโย อสงฺคหิตาฯ อิติ ยานิ เตน อสงฺคหิตานิ ทสายตนานิ, ตานิ จกฺขายตนมนายตเนหิ ทฺวีหิ อสงฺคหิตานิฯ ยาปิ เตน อสงฺคหิตา ทส ธาตุโย, ตา จกฺขุธาตุยา เจว สตฺตหิ จ วิญฺญาณธาตูหิ อสงฺคหิตาติฯ รูปายตนาทีสุปิ เอเสว นโยฯ

[172] ทุติยปญฺเห – ยสฺมา ยาย กายจิ วิญฺญาณธาตุยา สงฺคหิโต วิญฺญาณกฺขนฺโธ มนายตเนน อสงฺคหิโต นาม นตฺถิ, ตสฺมา อายตนสงฺคเหน สงฺคหิตาติ วุตฺตํฯ เอตฺถ ปน จตูหิ ขนฺเธหีติ รูปาทีหิ จตูหิฯ เอกาทสหายตเนหีติ มนายตนวชฺเชหิฯ ทฺวาทสหิ ธาตูหีติ ยถานุรูปา ฉ วิญฺญาณธาตุโย อปเนตฺวา เสสาหิ ทฺวาทสหิฯ จกฺขุวิญฺญาณธาตุยา หิ จกฺขุวิญฺญาณธาตุเยว สงฺคหิตา, อิตรา อสงฺคหิตาฯ โสตวิญฺญาณธาตุอาทีสุปิ เอเสว นโยฯ

[173] ตติยปญฺเห – จกฺขุนฺทฺริยาทีนํ วิสฺสชฺชนํ จกฺขายตนาทิสทิสเมวฯ อิตฺถินฺทฺริยปุริสินฺทฺริเยสุ ปน ธมฺมายตเนน สทฺธิํ ทฺเว อายตนานิ, ธมฺมธาตุยา จ สทฺธิํ อฏฺฐ ธาตุโย เวทิตพฺพาฯ

[174] จตุตฺถปญฺเห – ตีหายตเนหีติ รูปายตนธมฺมายตนมนายตเนหิฯ เตสุ หิ ภเวสุ รูปายตนธมฺมายตนวเสน ทฺเวว อายตนานิ เตหิ สงฺคหิตานิ ฯ เสสานิ นว รูปายตนานิ เตเหว จ ทฺวีหิ, มนายตเนน จาติ ตีหิ อสงฺคหิตานิ นาม โหนฺติฯ นวหิ ธาตูหีติ รูปธาตุธมฺมธาตูหิ สทฺธิํ สตฺตหิ วิญฺญาณธาตูหิฯ

[175] ปญฺจมปญฺเห – ทฺวีหายตเนหีติ ปฐมปทํ สนฺธาย สทฺทายตนมนายตเนหิฯ ทุติยปทํ สนฺธาย รูปายตนมนายตเนหิฯ ธาตุโยปิ เตสํเยว เอเกเกน สทฺธิํ สตฺต วิญฺญาณธาตุโย เวทิตพฺพาฯ

[176] ฉฏฺฐปญฺเห – ทสหายตเนหีติ รูปายตนธมฺมายตนวชฺเชหิฯ โสฬสหิ ธาตูหีติ รูปธาตุธมฺมธาตุวชฺเชเหวฯ กถํ? อนิทสฺสนสปฺปฏิฆา หิ ธมฺมา นาม นว โอฬาริกายตนานิฯ เตหิ ขนฺธสงฺคเหน สงฺคหิเต รูปกฺขนฺเธ, อายตนสงฺคเหน ตาเนว นวายตนานิ สงฺคหิตานิฯ รูปายตนธมฺมายตนานิ อสงฺคหิตานิฯ ธาตุสงฺคเหนปิ ตา เอว นว ธาตุโย สงฺคหิตาฯ รูปธาตุธมฺมธาตุโย อสงฺคหิตาฯ อิติ ยานิ เตหิ อสงฺคหิตานิ ทฺเว อายตนานิ , ตานิ รูปายตนวชฺเชหิ นวหิ โอฬาริกายตเนหิ, มนายตเนน จาติ ทสหิ อสงฺคหิตานิฯ ยาปิ เตหิ อสงฺคหิตา ทฺเว ธาตุโย, ตา รูปธาตุวชฺชาหิ นวหิ โอฬาริกธาตูหิ, สตฺตหิ จ วิญฺญาณธาตูหีติ โสฬสหิ อสงฺคหิตาติ เวทิตพฺพาฯ

[177] สตฺตมปญฺเห – ทฺวีหายตเนหีติ รูปายตนมนายตเนหิฯ อฏฺฐหิ ธาตูหีติ รูปธาตุยา สทฺธิํ สตฺตหิ วิญฺญาณธาตูหิฯ

[178] อฏฺฐมปญฺเห – เอกาทสหายตเนหีติ สปฺปฏิฆธมฺเม สนฺธาย ธมฺมายตนวชฺเชหิ, อุปาทาธมฺเม สนฺธาย โผฏฺฐพฺพายตนวชฺเชหิฯ ธาตูสุปิ เอเสว นโยฯ อตฺถโยชนา ปเนตฺถ เหฏฺฐา วุตฺตนเยเนว เวทิตพฺพาติฯ

สงฺคหิเตนอสงฺคหิตปทวณฺณนาฯ

3. ตติยนโย อสงฺคหิเตนสงฺคหิตปทวณฺณนา