ปจฺจนียคณนวณฺณนา

[532] อิทานิ เอเต ‘‘กุสโล ธมฺโม กุสลสฺส ธมฺมสฺสา’’ติอาทโย อนุโลมวเสน ปนฺนรส วารา ทสฺสิตาฯ ยสฺมา ปจฺจนีเยปิ เอเตเยว, น อิโต อุทฺธํ; เหฏฺฐา ปน โหนฺติ, ตสฺมา ยสฺส ยสฺส ปจฺจยสฺส ปจฺจนีเย เย เย วารา ลพฺภนฺติ, เต เต อาทิโต ปฏฺฐาย คณนวเสน ทสฺเสตุํ นเหตุยา ปนฺนรสาติอาทิ อารทฺธํฯ

ตตฺถ นเหตุยา สพฺเพสมฺปิ ยถาทสฺสิตานํ ปจฺจยานํ วเสน ปนฺนรส ลพฺภนฺติฯ นารมฺมเณ สหชาเต เหตุปจฺจโย ปวิสติฯ ตสฺมิํ ตสฺมิํ วาเร สุทฺโธ อารมฺมณปจฺจโย ปริหายติ, เสสปจฺจยวเสน เต วารา วิสฺสชฺชนํ ลภนฺติฯ ยถา จ นารมฺมเณ, เอวํ เสเสสุปิฯ สหชาเต เหตุปจฺจโย ปวิสติฯ ตสฺมิํ ตสฺมิญฺจ วาเร นอุปนิสฺสเย นอนนฺตเรติ เอวํ ปจฺจนียโต ฐิตา ปจฺจยา ปริหายนฺติ, อวเสสปจฺจยวเสน เต เต วารา วิสฺสชฺชนํ ลภนฺติฯ นสหชาเต ปน ‘‘กุสโล ธมฺโม กุสลสฺส จ อพฺยากตสฺส จ, อกุสโล ธมฺโม อกุสลสฺส จ อพฺยากตสฺส จ, กุสโล จ อพฺยากโต จ ธมฺมา กุสลสฺส, อกุสโล จ อพฺยากโต จ ธมฺมา อกุสลสฺสาติ อิเม จตฺตาโร วารา ปริหายนฺติฯ เอเตสญฺหิ จตุนฺนํ ปุริเมสุ ทฺวีสุ สหชาตปจฺจเยน ปจฺจโยติ เอกาทสนฺนํ ปจฺจยานํ วเสน เอโกว ปจฺจยสงฺคโห วุตฺโตฯ เต ตสฺมิํ ปฏิกฺขิตฺเต อญฺเญนากาเรน วิสฺสชฺชนํ น ลภนฺติฯ ปจฺฉิเมสุ ทฺวีสุ นิสฺสยอตฺถิอวิคตปจฺจเย สนฺธาย ‘‘สหชาตํ ปุเรชาต’’นฺติ วุตฺตํฯ เต สหชาเต ปฏิกฺขิตฺเต อวเสสานํ เหตุอาทีนญฺจ ปุเรชาตานญฺเจว นิสฺสยอตฺถิอวิคตานํ วเสน วิสฺสชฺชนํ น ลภนฺติ, ตสฺมา อิเม จตฺตาโรปิ วารา ปริหายนฺติฯ อวเสสานํ วเสน ‘‘เอกาทสา’’ติ วุตฺตํฯ

ตตฺถ สิยา – ยถา เหตุมฺหิ ปฏิกฺขิตฺเต เสสานํ อธิปติอาทีนํ วเสน เต วารา ลทฺธา, เอวํ สหชาเต ปฏิกฺขิตฺเต อวเสสานํ เหตุอาทีนํ วเสน กสฺมา น ลพฺภนฺตีติ? นิปฺปเทสตฺตาฯ เหตุอาทโย หิ สหชาตานํ เอกเทสมตฺตโต สปฺปเทสา, ตสฺมา เตสุ ปฏิกฺขิตฺเตสุ อญฺเญสํ วเสน เต วารา ลพฺภนฺติฯ สหชาโต ปน นิปฺปเทโส สพฺเพปิ เหตุอาทโย คณฺหาติ, ตสฺมา ตสฺมิํ ปฏิกฺขิตฺเต สพฺเพปิ เต ปฏิกฺขิตฺตา โหนฺติฯ

น หิ อสหชาตา เหตุปจฺจยาทโย นาม อตฺถิ ฯ อิติ สหชาตสฺส นิปฺปเทสตฺตา ตสฺมิํ ปฏิกฺขิตฺเต สพฺเพปิ เต อุโภปิ วารา น ลพฺภนฺติฯ ‘‘สหชาตํ ปุเรชาต’’นฺติ วิสฺสชฺชิตวาเรสุ ปน กิญฺจาปิ สหชาตปจฺจโยเยว นตฺถิ, ยสฺมา ปเนตฺถ สหชาตาว อรูปกฺขนฺธา นิสฺสยอตฺถิอวิคตวเสน ปจฺจยา, สหชาเต จ ปฏิกฺขิตฺเต เอกนฺเตน สหชาตนิสฺสยอตฺถิอวิคตา ปฏิกฺขิตฺตา โหนฺติ, ตสฺมา ตสฺส ปฏิกฺขิตฺตตฺตา เตปิ วารา น ลพฺภนฺตีติ เอวํ สพฺพถาเปตฺถ อิเม จตฺตาโร วารา ปริหายนฺติฯ อวเสสานญฺเญว วเสน เอกาทสาติ วุตฺตํฯ

นอญฺญมญฺญนนิสฺสยนสมฺปยุตฺเตปิ เตเยว วารา ปริหายนฺติฯ กสฺมา? สหชาตคติกตฺตาฯ ยเถว หิ อรูปธมฺมภูโต สหชาตปจฺจโย นิปฺปเทเสน จตฺตาโร อรูปกฺขนฺเธ คณฺหาติ, ตถา อญฺญมญฺญนิสฺสยสมฺปยุตฺตาปีติ สหชาตคติกตฺตา เอเตสุปิ ปฏิกฺขิตฺเตสุ เต วารา น ลพฺภนฺตีติ เวทิตพฺพาฯ เตน วุตฺตํ นอญฺญมญฺเญ เอกาทส, นนิสฺสเย เอกาทส, นสมฺปยุตฺเต เอกาทสาติฯ

ตตฺถ สิยา – กิญฺจาปิ อิเม อวิเสเสน กุสลาทิเภทานํ จตุนฺนํ ขนฺธานํ สงฺคาหกตฺตา สหชาตคติกา, กุสโล ปน กุสลาพฺยากตสฺส ฐเปตฺวา สหชาตปจฺจยํ อญฺญถา ปจฺจโยว น โหติ, ตสฺมา ตสฺมิํ ปฏิกฺขิตฺเต โส วาโร ปริหายตุฯ กุสโล ปน กุสลาพฺยากตานํ เนว อญฺญมญฺญปจฺจโย โหติ, ตสฺมิํ ปฏิกฺขิตฺเต โส วาโร กสฺมา ปริหายตีติ? อญฺญมญฺญปจฺจยธมฺมวเสน ปวตฺติสพฺภาวโตฯ ยเถว หิ กุสลาพฺยากตา กุสลสฺส สหชาตปจฺจโยว น โหนฺติฯ สหชาตธมฺมวเสน ปน นิสฺสยปจฺจยาทีหิ ปวตฺติสพฺภาวโต ตสฺมิํ ปฏิกฺขิตฺเต โส วาโร ปริหายติ, เอวมิธาปิ อญฺญมญฺญปจฺจยธมฺมวเสน สหชาตาทีหิ ปวตฺติสพฺภาวโต ตสฺมิํ ปฏิกฺขิตฺเต โส วาโร ปริหายติฯ นอญฺญมญฺญปจฺจเยน ปจฺจโยติ ปทสฺส หิ อยมตฺโถ – เย ธมฺมา อญฺญมญฺญปจฺจยสงฺคหํ คตา, น เตหิ ปจฺจโยฯ กุสโล จ กุสลาพฺยากตานํ สหชาตาทิวเสน ปจฺจโย โหนฺโต อญฺญมญฺญปจฺจยธมฺเมเหว ปจฺจโย โหติ, ตสฺมา ตสฺมิํ ปฏิกฺขิตฺเต โส วาโร ปริหายติฯ ยถา จ โส วาโร, ตถา เสสาปิ ตโยติ จตฺตาโรปิ เต วารา ปริหายนฺติฯ

นนิสฺสเย เอกาทสาติ เอตฺถาปิ ยสฺมา เตสํ วารานํ เอเกนฺเตน สหชาตปจฺจยธมฺมาว นิสฺสยภูตา, ตสฺมา นิสฺสเย ปฏิกฺขิตฺเต ปริหายนฺติฯ นปุเรชาเต เตรสาติ สหชาตํ ปุเรชาตนฺติ วุตฺตวิสฺสชฺชเน ทฺวิมูลเก ทฺเว อปเนตฺวา เตรสฯ ยถา หิ เต สหชาเต ปฏิกฺขิตฺเต ปุเรชาตานญฺเญว นิสฺสยอตฺถิอวิคตานํ วเสน วิสฺสชฺชนํ น ลภนฺติ, ตถา ปุเรชาเตปิ ปฏิกฺขิตฺเต สหชาตานญฺเญว นิสฺสยอตฺถิอวิคตานํ วเสน วิสฺสชฺชนํ น ลภนฺติ, ตสฺมา เต อปเนตฺวา เตรสาติ เวทิตพฺพาฯ

นปจฺฉาชาเต ปนฺนรสาติ เอตฺถ ‘‘ปจฺฉาชาตปจฺจเยน ปจฺจโย’’ติ วา ‘‘สหชาตํ ปจฺฉาชาตํ อาหารํ อินฺทฺริย’’นฺติ วา อาคตฏฺฐาเนสุ ฐเปตฺวา ปจฺฉาชาตํ อวเสสวเสนปิ เต ปญฺหา ลพฺภนฺติ, ตสฺมา ปนฺนรเสว วุตฺตาฯ นกมฺเมติอาทีสุ ยสฺมา กมฺมวิปากาหารินฺทฺริยฌานมคฺคาปิ กุสลาทิเภทานํ จตุนฺนํ ขนฺธานํ เอกเทโสว ตสฺมา ฐเปตฺวา เต ธมฺเม อวเสสธมฺมวเสน สหชาตธมฺมา ปจฺจยา โหนฺตีติ เอกมฺปิ ปญฺหาวิสฺสชฺชนํ น ปริหีนํ ฯ นสมฺปยุตฺเต เอกาทสาติ ยสฺมา เตสุ จตูสุ วาเรสุ สมฺปยุตฺตธมฺมา สหชาตาทิปจฺจเยน ปจฺจยา โหนฺติ, ตสฺมา สมฺปยุตฺตปจฺจยปฏิกฺเขเปน เตเยว วารา ปริหายนฺตีติ เวทิตพฺพาฯ นวิปฺปยุตฺเต นวาติ ทุมูลกเอกาวสานา จตฺตาโร เอกมูลกทุกาวสานา ทฺเว จาติ อิเม ฉ วารา เอกนฺเตน วิปฺปยุตฺตปจฺจยธมฺเมหิ ยุตฺตาฯ เตหิ สหชาตาทิวเสน ปจฺจยา โหนฺติ, ตสฺมา วิปฺปยุตฺเต ปฏิกฺขิตฺเต สพฺเพปิ เต ปริหายนฺตีติ นเวว ลพฺภนฺติฯ เตน วุตฺตํ ‘‘นวิปฺปยุตฺเต นวา’’ติฯ โนอตฺถิโนอวิคเตสุปิ เตเยว เวทิตพฺพาฯ เอกนฺเตน หิ เต วารา อตฺถิอวิคตปจฺจยธมฺมยุตฺตา, ตสฺมา เต เตสํ ปฏิกฺเขเป ปริหายนฺติฯ เยปิ ลพฺภนฺติ, เตสุ อารมฺมณวเสน อนนฺตราทิวเสน วา วิสฺสชฺชนานิ กาตพฺพานิฯ สหชาตปุเรชาตปจฺฉาชาตอาหารินฺทฺริยเภทโต ปญฺจนฺนํ อตฺถิอวิคตานํ วิปฺปยุตฺตธมฺมานํ วา วเสน น กาตพฺพานีติฯ

[533] เอวํ ปจฺจนีเย ลทฺธวาเร คณนโต ทสฺเสตฺวา อิทานิ ทุมูลกาทิวเสน ปจฺจยคณนํ ทสฺเสตุํ นเหตุปจฺจยา นารมฺมเณ ปนฺนรสาติอาทิ อารทฺธํฯ ตตฺถ นเหตุมูลกทุเกสุ อติเรกคณโน อูนตรคณเนน สทฺธิํ โยชิโต อูนตรคณโนว โหติฯ

ติมูลเก นอุปนิสฺสเย เตรสาติ กุสโล อกุสลสฺส, อกุสโล กุสลสฺสาติ ทฺเว วารา ปริหายนฺติฯ กสฺมา? นารมฺมเณน สทฺธิํ นอุปนิสฺสยสฺส ฆฏิตตฺตาฯ อารมฺมณวเสน หิ อุปนิสฺสยวเสน จ อิเมสํ ปวตฺติฯ ตญฺจ อุภยํ ปฏิกฺขิตฺตํฯ อารมฺมณาธิปติ จ อารมฺมณูปนิสฺสยคฺคหเณน คหิโต โหติเยวฯ

ฉมูลเกปิ นอุปนิสฺสเย เตรสาติ เตเยว เตรสฯ สตฺตมูลเก ปน นอุปนิสฺสเย สตฺตาติ นสหชาเตน สทฺธิํ ฆฏิตตฺตา ตตฺถ ปริหีเนหิ จตูหิ สทฺธิํ ‘‘กุสโล กุสลสฺส, กุสโล อกุสลสฺส, อกุสโล อกุสลสฺส, อกุสโล กุสลสฺสา’’ติ อิเม อนนฺตรูปนิสฺสยปกตูปนิสฺสยวเสน ปวตฺตมานา จตฺตาโรติ อฏฺฐ ปริหายนฺติ, ตสฺมา อวเสสานํ วเสน สตฺตาติ วุตฺตํฯ นปุเรชาเต เอกาทสาติ นสหชาเตน สทฺธิํ ฆฏิตตฺตา เอกาทสฯ นปจฺฉาชาเต นวาติ เตสุ เอกาทสสุ สหชาตํ ปจฺฉาชาตํ อาหารํ อินฺทฺริยนฺติ ลทฺธวิสฺสชฺชเนสุ ทุมูลเก อพฺยากตนฺเต ทฺเว วาเร อปเนตฺวาฯ เต หิ สหชาเต ปฏิกฺขิตฺเตปิ ปจฺฉาชาตวเสน อปริหีนาฯ สหชาเตน ปน สทฺธิํ ปจฺฉาชาเต ปฏิกฺขิตฺเต ปริหายนฺตีติ เสสานํ วเสน นวาติ วุตฺตํฯ อฏฺฐมูลเก นนิสฺสเย เอกาทสาติ สพฺพํ เหฏฺฐา วุตฺตสทิสเมวฯ นวมูลเก นอุปนิสฺสเย ปญฺจาติ กุสลาทโย อพฺยากตนฺตา ตโย ทุมูลกา อพฺยากตนฺตา ทฺเว จาติ ปญฺจฯ เตสุ นานากฺขณิกกมฺมกพฬีการาหารรูปชีวิตินฺทฺริยปจฺฉาชาตธมฺมวเสน วิสฺสชฺชนํ เวทิตพฺพํฯ

ทสมูลเก นปุเรชาเต ปญฺจาติอาทีสุปิ เตเยวฯ นปจฺฉาชาเต ตีณีติ ปจฺฉาชาตวเสน ลพฺภมาเน ทุมูลเก อพฺยากตนฺเต ทฺเว อปเนตฺวา อวเสสาฯ นวิปฺปยุตฺเตปิ เตเยว ตโยฯ โนอตฺถิยา ทฺเวติ นานากฺขณิกกมฺมวเสน กุสลญฺจ อกุสลญฺจ กฏตฺตารูปสฺสฯ วิปากํ ปเนตฺถ นอุปนิสฺสเยน สทฺธิํ ฆฏิตตฺตา น ลพฺภติฯ เอกาทสมูลเก เหฏฺฐา วุตฺตสทิสาว คณนาฯ ทฺวาทสมูลเก นกมฺเม เอกนฺติ อพฺยากเตน อพฺยากตํฯ ตตฺถ จ อาหารินฺทฺริยวเสน วิสฺสชฺชนํ เวทิตพฺพํฯ เตรสมูลกาทีสุปิ สพฺพตฺถ เอกนฺติ อาคตฏฺฐาเน อิทเมว คเหตพฺพํฯ นาหาเร ปน อินฺทฺริยวเสน วิสฺสชฺชนํ เวทิตพฺพํฯ นอินฺทฺริเย อาหารวเสนฯ

จุทฺทสมูลกาทีสุ นกมฺเมน สทฺธิํ ฆฏิตตฺตา โนอตฺถิโนอวิคตา น ลพฺภนฺตีติ น วุตฺตาฯ นาหารปจฺจยา นฌานปจฺจยาติ นอินฺทฺริยํ อปเนตฺวา วุตฺตํฯ ตสฺมา ตตฺถ อินฺทฺริยวเสน เอกํ เวทิตพฺพํฯ นวิปากปจฺจยา นอินฺทฺริยปจฺจยาติ นาหารํ อปเนตฺวา วุตฺตํ, ตสฺมา ตตฺถ อาหารวเสน เอกํ เวทิตพฺพํฯ อิเมสุ ปน ทฺวีสุ ปจฺจนียโต ฐิเตสุ คณนา นาม นตฺถิ, ตสฺมา เอกโต น ทสฺสิตาติฯ

นเหตุมูลกํฯ

[534] นารมฺมณมูลกาทีสุปิ ปนฺนรสเตรสเอกาทสนวาติ สพฺพทุเกสุ จตฺตาโรว มูลคณนปริจฺเฉทาฯ ติกาทีสุ ปน พหุปจฺจยสมาโยเค อิตรานิปิ สตฺต ปญฺจ ตีณิ ทฺเว เอกนฺติ ปริจฺฉินฺนคณนานิ วิสฺสชฺชนานิ ลพฺภนฺติเยวฯ เตสุ เยสํ ปจฺจยานํ สมาโยเค ยํ ยํ ลพฺภติ, ตํ ตํ เหฏฺฐา วุตฺตนเยน สาธุกํ สลฺลกฺเขตฺวา อุทฺธริตพฺพํฯ สพฺเพสุ เจเตสุ นารมฺมณมูลกาทีสุ นารมฺมณาทีนิ ปทานิ อติกฺกนฺเตน เหตุปเทน สทฺธิํ ปฐมํ พนฺธิตฺวาว จกฺกานิ กตานิฯ ยสฺมา ปน ตานิ นเหตุมูลเก วุตฺตสทิสาเนว โหนฺติ, ตสฺมา วิตฺถาเรน อทสฺเสตฺวา สงฺเขปํ กตฺวา ทสฺสิตานิฯ ตตฺถ ยถา นเหตุมูลเก นารมฺมณนอุปนิสฺสยา วิสุํ วิสุํ ปนฺนรส วาเร ลภนฺตาปิ สมาโยเค เตรส ลภิํสุ, เอวํ สพฺพตฺถ เตรเสว ลภนฺติฯ ยถา จ นารมฺมณนสหชาเตหิ สทฺธิํ นอุปนิสฺสเย สตฺต วารา โหนฺติ, เอวํ นอุปนิสฺสยนารมฺมเณหิ สทฺธิํ นสหชาเตปิ สตฺตฯ

[538] นนิสฺสยปจฺจยา นอุปนิสฺสยปจฺจยา นปจฺฉาชาเต ตีณีติ กุสลาทีนิ อพฺยากตนฺตานิฯ เตสุ กฏตฺตารูปญฺจ อาหารสมุฏฺฐานญฺจ ปจฺจยุปฺปนฺนํฯ

[543-544] นาหารนอินฺทฺริยมูลเกสุ จตุกฺเกสุ นกมฺเมน สทฺธิํ อฆฏิตตฺตา นเหตุมูลเก วิย เอเกนฺเตน ลพฺภนฺติฯ นอินฺทฺริยมูลเก นอุปนิสฺสเย จ นปุเรชาเต จ ฐเปตฺวา นาหาเร ตีณีติ กาตพฺพนฺติ นอินฺทฺริยปจฺจยโต ปฏฺฐาย อิเม ทฺเว ปจฺจเย ฆเฏตฺวา นอินฺทฺริยปจฺจยา…เป.… นอุปนิสฺสยปจฺจยา นาหาเร ตีณีฯ

นอินฺทฺริยปจฺจยา…เป.… นปุเรชาตปจฺจยา นาหาเร ตีณีติ เอวํ อิเมหิ ปจฺจเยหิ สทฺธิํ นาหารปจฺจเย จ คณนา กาตพฺพาติ อตฺโถฯ ตตฺถ ตีณีติ กุสลาทีเนว อพฺยากตสฺสฯ ตตฺถ กุสลากุสลา กฏตฺตารูปานํ ปุเรชาตสฺส จ กายสฺส ปจฺฉาชาตปจฺจเยน, อพฺยากตา ปน จิตฺตเจตสิกา ปจฺฉาชาตปจฺจเยเนวาติ อิเมสํ วเสน ตีณิ วิสฺสชฺชนานิ กาตพฺพานิฯ ปรโต ปน นปจฺฉาชาเตน สทฺธิํ ฆฏิตตฺตา นาหาเร ทฺเวติ วุตฺตํฯ ตตฺถ กฏตฺตารูปวเสน กุสลํ อพฺยากตสฺส, ตถา อกุสลนฺติ เอตฺตกเมว ลพฺภติฯ อาหารสฺส ปน ปฏิกฺขิตฺตตฺตา กพฬีการาหาโร อตฺถิอวิคตวเสนาปิ ปจฺจยภาวํ น ลภติฯ

[545] นวิปฺปยุตฺตมูลกสฺส จตุมูลเก นอุปนิสฺสเย ปญฺจาติ กุสโล สหชาตกุสลสฺส, กุสโล กฏตฺตารูปสงฺขาตสฺส อพฺยากตสฺส, อกุสโล สหชาตอกุสลสฺส, ตถา กฏตฺตารูปสงฺขาตสฺส อพฺยากตสฺส, อพฺยากโต สหชาตอพฺยากตสฺสาติ เอวํ ปญฺจฯ นวิปฺปยุตฺตปจฺจยา…เป.… นอุปนิสฺสเย ตีณีติ เหฏฺฐา วุตฺตนเยเนว กุสลาทโย ตโย อพฺยากตสฺสฯ

[546] โนอตฺถิปจฺจยา นเหตุยา นวาติ นเหตุปจฺจยา โนอตฺถิยา วุตฺตา นเววฯ สพฺเพปิ หิ เต เอกมูลเกกาวสานา อนนฺตรปกตูปนิสฺสยวเสน ลพฺภนฺติฯ นารมฺมเณ นวาติปิ เตเยว นารมฺมเณ ฐตฺวา นอุปนิสฺสเย ทฺเว กาตพฺพาฯ ยาว นิสฺสยมฺปีติ โนอตฺถิมูลเก นเย ‘‘โนอตฺถิปจฺจยา นเหตุปจฺจยา นารมฺมณปจฺจยา’’ติ เอวํ จกฺกพนฺธคมเนน นารมฺมณปจฺจเย ฐตฺวา อิเมหิ วา ตีหิ, อิโต ปเรสุ นาธิปติอาทีสุ อญฺญตรญฺญตเรน วา สทฺธิํ ยาว นิสฺสยปจฺจยํ ปาปุณาติ, ตาว คนฺตฺวา นอุปนิสฺสเย ทฺเว วิสฺสชฺชนานิ กาตพฺพานีติ อตฺโถฯ

เอวํ ลกฺขณํ ฐเปตฺวา ปุน นารมฺมณโต ปฏฺฐาย ยาว นิสฺสยา สตฺต ปจฺจเย คเหตฺวา นอุปนิสฺสเย ทฺเวติ อาหฯ ตตฺถ โนอตฺถิปจฺจยา นเหตุปจฺจยา นารมฺมณปจฺจยา นอุปนิสฺสเย ทฺเว, โนอตฺถิปจฺจยา นเหตุนารมฺมณนาธิปติปจฺจยา นอุปนิสฺสเย ทฺเวติ เอวํ นารมฺมณโต ปุริมปจฺฉิเมหิ นิสฺสยปริโยสาเนหิ สพฺพปเทหิ สทฺธิํ โยชนา กาตพฺพาฯ

ทฺเวติ ปเนตฺถ กุสโล อพฺยากตสฺส, อกุสโล อพฺยากตสฺสาติ นานากฺขณิกกมฺมวเสน กฏตฺตารูปสฺส ปจฺจยวเสน เวทิตพฺพานิฯ นอุปนิสฺสยปเทน สทฺธิํ นปุเรชาตาทีสุ สพฺพตฺถ ทฺเวฯ กมฺมปจฺจโย ปเนตฺถ น คหิโตฯ ตสฺมิญฺหิ คหิเต เตปิ ทฺเว วารา ฉิชฺชนฺติ, วิสฺสชฺชนเมว น ลพฺภติฯ เอวํ เยน เยน สทฺธิํ ยสฺส ยสฺส สํสนฺทเนฯ ยํ ลพฺภติ, ยญฺจ ปริหายติ, ตํ สพฺพํ สาธุกํ สลฺลกฺเขตฺวา สพฺพปจฺจนีเยสุ คณนา อุทฺธริตพฺพาติฯ

ปจฺจนียคณนวณฺณนาฯ

อนุโลมปจฺจนียวณฺณนา

[550] อนุโลมปจฺจนีเย ‘‘เหตุยา สตฺต, อารมฺมเณ นวา’’ติ เอวํ อนุโลเม ‘‘นเหตุยา ปนฺนรส, นารมฺมเณ ปนฺนรสา’’ติ เอวํ ปจฺจนีเย จ ลทฺธคณเนสุ ปจฺจเยสุ โย ปจฺจโย อนุโลมโต ฐิโต, ตสฺส อนุโลเม ลทฺธวาเรหิ สทฺธิํ เย ปจฺจนียโต ฐิตสฺส ปจฺจนีเย ลทฺธวาเรสุ สทิสวารา, เตสํ วเสน คณนา เวทิตพฺพาฯ อนุโลมสฺมิญฺหิ เหตุปจฺจเย ‘‘เหตุยา สตฺตา’’ติ สตฺต วารา ลทฺธา, ปจฺจนีเย นารมฺมณปจฺจเย ‘‘นารมฺมเณ ปนฺนรสา’’ติ ปนฺนรส ลทฺธาฯ เตสุ เย เหตุยา สตฺต วุตฺตา, เตหิ สทฺธิํ นารมฺมเณ วุตฺเตสุ ปนฺนรสสุ ‘‘กุสโล กุสลสฺส, อพฺยากตสฺส, กุสลาพฺยากตสฺส, อกุสโล อกุสลสฺส, อพฺยากตสฺส, อกุสลาพฺยากตสฺส, อพฺยากโต อพฺยากตสฺสา’’ติ อิเม สตฺต สทิสาฯ เต สนฺธาย เหตุปจฺจยา นอารมฺมเณ สตฺตาติ วุตฺตํฯ นอธิปติยา สตฺตาติอาทีสุปิ เอเสว นโยฯ

นสหชาตสฺส ปน เหตุปจฺจยสฺส อภาวา นสหชาเต เอโกปิ น ลพฺภติ, ตสฺมา เตน สทฺธิํ โยชนา น กตาฯ นอญฺญมญฺเญ กุสลาทโย ตโย รูปาพฺยากตสฺส ลพฺภนฺติ, เต สนฺธาย ตีณีติ วุตฺตํฯ ตถา นสมฺปยุตฺเตฯ นวิปฺปยุตฺเต ปน กุสลํ กุสลสฺส, อกุสลํ อกุสลสฺส, อพฺยากตํ อพฺยากตสฺสาติ อรูปธมฺมวเสน ตีณิ เวทิตพฺพานิฯ