เมนู

ตตฺถ ปฐโม ปญฺโห ปจฺฉาชาตสฺส, ทุติโย มหาจตุกฺกสฺส, ตติโย ยุชฺชมานกานํ เสสานํ วเสน เวทิตพฺโพติฯ

7. ปญฺหาวารวิภงฺควณฺณนา

[401-403] ปญฺหาวาเร ‘‘สิยา กุสโล ธมฺโม กุสลสฺส ธมฺมสฺส เหตุปจฺจเยน ปจฺจโย’’ติอาทินา กุสลตฺติเก อุทฺธริตพฺพปุจฺฉานํ ลพฺภมานวเสน วิสฺสชฺชนํ ทสฺเสตุํ กุสโล ธมฺโม กุสลสฺส ธมฺมสฺส เหตุปจฺจเยน ปจฺจโยติอาทิ วุตฺตํฯ กุสโล จ นาเมส สยํ อุปฺปชฺชนฺโต ฐเปตฺวา ปจฺฉาชาตญฺจ วิปากญฺจ เสเสหิ ทฺวาวีสติยา ปจฺจเยหิ อุปฺปชฺชติฯ กุสลสฺส ปจฺจโย โหนฺโต ฐเปตฺวา ปุเรชาตปจฺฉาชาตวิปากวิปฺปยุตฺเต เสเสหิ วีสติยา ปจฺจเยหิ ปจฺจโย โหติฯ ตสฺมา เยหิ ปจฺจเยหิ กุสโล กุสลสฺส ปจฺจโย โหติ, เต ปจฺจเย ปฏิปาฏิยา ทสฺเสตุํ เหตุปจฺจเยนาติอาทิ อารทฺธํฯ

ตตฺถ ยา เอสา ปจฺจยวิภงฺควาเร วิย ‘‘เหตุสมฺปยุตฺตกานํ ธมฺมาน’’นฺติ อกตฺวา ‘‘เหตู สมฺปยุตฺตกานํ ขนฺธาน’’นฺติ เทสนา กตา, ตสฺสา เอว กรเณ อิทํ ปโยชนํ – ตตฺถ หิ สุญฺญฏฺฐํ ทีเปตุํ ธมฺมานนฺติ วุตฺตํฯ อิธ ปจฺจยโต อุปฺปชฺชมานา ธมฺมา ราสิโต อุปฺปชฺชนฺติ, น เอเกกโตติ ราสฏฺฐํ ทีเปตุํ ขนฺธานนฺติ วุตฺตํฯ ปฏิจฺจวาราทีสุ วา ขนฺธวเสน ปจฺจยุปฺปนฺนเทสนา อารุฬฺหาติ เตเนวานุกฺกเมน อิธาปิ อารุฬฺหาติฯ กสฺมา ปเนเตสุ เอวํ อารุฬฺหาติ? อสงฺกรโต วิภาคทสฺสนตฺถํฯ ‘‘เอกํ ธมฺมํ ปฏิจฺจ เสสา ธมฺมา’’ติ หิ อาทินา นเยน วุจฺจมาเน อสุกธมฺมํ นาม นิสฺสาย อสุกธมฺมาติ น สกฺกา อสงฺกรโต ปจฺจเย ปจฺจยุปฺปนฺเน จ ชานิตุํ, เอวํ สนฺเต อุทฺเทสนิทฺเทสา นิพฺพิเสสา สิยุํฯ ตสฺมา อสงฺกรโต วิภาคทสฺสนตฺถํ เอวํ อารุฬฺหาติ เวทิตพฺพาฯ จิตฺตสมุฏฺฐานานนฺติ อิทํ ยสฺส อพฺยากตสฺส กุสโล เหตุปจฺจเยน ปจฺจโย โหติ, ตเมว ทสฺเสตุํ วุตฺตํฯ ปจฺจยวิภงฺเค ปน กุสลาทิวเสน วิภาคํ อกตฺวา สามญฺญโต สพฺเพสํ เหตูนํ วเสน อุปฺปนฺนรูปทสฺสนตฺถํ จิตฺตสมุฏฺฐานานนฺติ อวตฺวา ตํสมุฏฺฐานานนฺติ วุตฺตํฯ ตสฺมา ตตฺถ อพฺยากตเหตุสมุฏฺฐานรูปํ, โอกฺกนฺติกฺขเณ กฏตฺตารูปมฺปิ สงฺคหํ คตํฯ อิมินา อุปาเยน เสเสสุปิ เอวรูเปสุ วิสฺสชฺชเนสุ อตฺโถ เวทิตพฺโพฯ