ตตฺรายํ นโย – นเหตุปจฺจยา อารมฺมเณ ทฺเวติ เอตฺถ ตาว อเหตุกโมโห เจว อเหตุกวิปากกิริยา จ ปจฺจยุปฺปนฺนํ, ตสฺมา อกุสเลนากุสลํ, อพฺยากเตน อพฺยากตํ สนฺธาเยตฺถ ทฺเวติ วุตฺตํฯ เสเสสุปิ เอเสว นโยฯ อาเสวเน ปน วิปากํ น ลพฺภติ, ตถา กิริยมโนธาตุฯ ตสฺมา กิริยาเหตุมโนวิญฺญาณธาตุวเสเนตฺถ อพฺยากเตน อพฺยากตํ เวทิตพฺพํฯ วิปาเก เอกนฺติ อพฺยากเตน อพฺยากตเมวฯ มคฺเค เอกนฺติ อกุสเลน อกุสลเมวฯ

[196-197] นารมฺมณมูลเก เหตุยา ปญฺจาติ รูปเมว สนฺธาย วุตฺตํฯ ตญฺหิ กุสลํ อกุสลํ อพฺยากตํ กุสลาพฺยากตํ อกุสลาพฺยากตญฺจาติ ปญฺจ โกฏฺฐาเส ปฏิจฺจ อุปฺปชฺชติฯ สพฺพปญฺจเกสุ เอเสว นโยฯ อญฺญมญฺเญ เอกนฺติ ภูตรูปานิ เจว วตฺถุญฺจ สนฺธาย วุตฺตํฯ ตานิ หิ นารมฺมณปจฺจยา อญฺญมญฺญปจฺจยา อุปฺปชฺชนฺติฯ ติมูลเกปิ เอเสว นโยฯ

[198-202] นาธิปติมูลเก เหตุยา นวาติ อนุโลเม เหตุมฺหิ วุตฺตาเนวฯ ตีณีติอาทีนิปิ เหฏฺฐา อนุโลเม วุตฺตสทิสาเนวฯ ติมูลเก ทฺเวติ เหฏฺฐา นเหตุปจฺจยา อารมฺมเณ วุตฺตสทิสาเนวฯ

[203-233] นปุเรชาตมูลเก เหตุยา สตฺตาติ เหฏฺฐา ‘‘อารุปฺเป กุสลํ เอกํ ขนฺธํ ปฏิจฺจา’’ติอาทินา นเยน ปุเรชาเต ทสฺสิตาเนวฯ สพฺพสตฺตเกสุ เอเสว นโยฯ นกมฺมมูลเก เหตุยา ตีณีติอาทีสุ เจตนาว ปจฺจยุปฺปนฺนาฯ ตสฺมา กุสลํ อกุสลํ อพฺยากตญฺจ ปฏิจฺจ อุปฺปตฺติํ สนฺธาย ตีณีติ วุตฺตํฯ อิมินา นเยน ‘‘เอกํ ทฺเว ตีณิ ปญฺจ สตฺต นวา’’ติ อาคตฏฺฐาเนสุ คณนา เวทิตพฺพาฯ ‘‘จตฺตาริ ฉ อฏฺฐา’’ติ อิมา ปน ติสฺโส คณนา นตฺเถวาติฯ

ปจฺจยปจฺจนียานุโลมวณฺณนาฯ

นิฏฺฐิตา จ ปฏิจฺจวารสฺส อตฺถวณฺณนาฯ

2. สหชาตวารวณฺณนา