เมนู

ปจฺจยานุโลมปจฺจนียวณฺณนา

[131-189] อิทานิ อนุโลมปจฺจนีเย คณนํ ทสฺเสตุํ เหตุปจฺจยา นารมฺมเณ ปญฺจาติอาทิ อารทฺธํฯ ตตฺถ เหตาธิปติมคฺคปจฺจเยสุ อนุโลมโต ฐิเตสุ สหชาตาทโย จตฺตาโร สพฺพฏฺฐานิกปจฺจยา, อาหารินฺทฺริยฌานมคฺคปจฺจยา จตฺตาโรติ อิเม อฏฺฐ ปจฺจนียโต น ลพฺภนฺติฯ เหตุปจฺจยาทิวเสน หิ อุปฺปชฺชมาโน ธมฺโม อิเม อฏฺฐ ปจฺจเย อลภนฺโต นาม นตฺถิฯ อารมฺมณอนนฺตรสมนนฺตรอุปนิสฺสยสมฺปยุตฺตนตฺถิวิคตปจฺจเยสุ ปน อนุโลมโต ฐิเตสุ อรูปฏฺฐานิกา ปจฺจนีกโต น ลพฺภนฺติฯ น หิ อารมฺมณปจฺจยาทีหิ อุปฺปชฺชมานา อนนฺตรสมนนฺตรปจฺจยาทโย น ลภนฺติฯ สหชาตอญฺญมญฺญนิสฺสยกมฺมาหารินฺทฺริยอตฺถิอวิคตปจฺจเยสุ ปน อนุโลมโต ฐิเตสุ จตฺตาโร สพฺพฏฺฐานิกาเยว, ปจฺจนีกโต น ลพฺภนฺติฯ เอเตสญฺหิ ปจฺจยานํ วเสน อุปฺปชฺชมาโน สพฺพฏฺฐานิเก อลภนฺโต นาม นตฺถิฯ ปจฺฉาชาตปจฺจยสฺส อนุโลมโต ฐานํ นาม นตฺถิฯ เอวํ เสเสสุ อนุโลมโต ฐิเตสุ เย จ ลพฺภนฺติ, เย จ น ลพฺภนฺติ, เต สลฺลกฺเขตฺวา สพฺเพสุปิ ทุมูลกาทีสุ นเยสุ เตสํ เตสํ ปจฺจยานํ สํสนฺทเน อูนตรคณนานํเยว วเสน คณนา เวทิตพฺพาติฯ

ปจฺจยานุโลมปจฺจนียวณฺณนาฯ

ปจฺจยปจฺจนียานุโลมวณฺณนา

[190] อิทานิ ปจฺจนียานุโลเม คณนํ ทสฺเสตุํ นเหตุปจฺจยา อารมฺมเณ ทฺเวติอาทิ อารทฺธํฯ ตตฺถ เหตุมฺหิ ปจฺจนีกโต ฐิเต ฐเปตฺวา อธิปติํ อวเสสา อนุโลมโต ลพฺภนฺติฯ ปจฺฉาชาโต ปน อนุโลมโต สพฺพตฺเถว น ลพฺภติ, เย นว ปจฺจยา ‘‘อรูปานญฺเญวา’’ติ วุตฺตา, เตสุ ปุเรชาตญฺจ อาเสวนญฺจ ฐเปตฺวา อวเสเสสุ สตฺตสุ ปจฺจนีกโต ฐิเตสุ เสสา อรูปฏฺฐานิกา อนุโลมโต น ลพฺภนฺติฯ โย หิ อารมฺมณาทีหิ นุปฺปชฺชติ, น โส อนนฺตราทโย ลภติฯ ปฏิสนฺธิวิปาโก ปน ปุเรชาตโต, สพฺพวิปาโก จ สทฺธิํ กิริยมโนธาตุยา อาเสวนโต อนุปฺปชฺชมาโนปิ อนนฺตราทโย ลภติ, ตสฺมา ‘‘ปุเรชาตญฺจ อาเสวนญฺจ ฐเปตฺวา’’ติ วุตฺตํฯ

ปุเรชาตปจฺฉาชาตอาเสวนวิปากวิปฺปยุตฺเตสุ ปจฺจนีกโต ฐิเตสุ เอกํ ฐเปตฺวา อวเสสา อนุโลมโต ลพฺภนฺติฯ กมฺมปจฺจเย ปจฺจนีกโต ฐิเต ฐเปตฺวา วิปากปจฺจยํ อวเสสา อนุโลมโต ลพฺภนฺติฯ อาหารินฺทฺริเยสุ ปจฺจนีกโต ฐิเตสุ ฐเปตฺวา สพฺพฏฺฐานิเก เจว อญฺญมญฺญกมฺมาหารินฺทฺริยปจฺจเย จ อวเสสา อนุโลมโต น ลพฺภนฺติ, อิตเร ยุชฺชมานกวเสน ลพฺภนฺติฯ ฌานปจฺจเย ปจฺจนีกโต ฐิเตฯ

เหตาธิปติอาเสวนมคฺคปจฺจยา อนุโลมโต น ลพฺภนฺติฯ มคฺคปจฺจเย ปจฺจนีกโต ฐิเต เหตาธิปติปจฺจยา อนุโลมโต น ลพฺภนฺติฯ วิปฺปยุตฺตปจฺจเย ปจฺจนีกโต ฐิเต ปุเรชาตปจฺจยํ ฐเปตฺวา อวเสสา อนุโลมโต ลพฺภนฺติฯ เอวํ เตสุ เตสุ ปจฺจเยสุ ปจฺจนีกโต ฐิเตสุ เย เย อนุโลมโต น ลพฺภนฺติ, เต เต ญตฺวา เตสํ เตสํ ปจฺจยานํ สํสนฺทเน อูนตรคณนานํ วเสน คณนา เวทิตพฺพาฯ

[191-195] ทุมูลกาทีสุ จ นเยสุ ยํ ยํ ปจฺจยํ อาทิํ กตฺวา เย เย ทุกาทโย ทสฺสิตา, เต เต ลพฺภมานาลพฺภมานปจฺจยวเสน ยถา ยถา ทสฺสิตา, ตถา ตถา สาธุกํ สลฺลกฺเขตพฺพาฯ ตตฺถ ยํ นเหตุวเสน ทุมูลกาทโย นเย ทสฺเสนฺเตน นเหตุปจฺจยา นารมฺมณปจฺจยา…เป.… นาเสวนปจฺจยาติ วตฺวา ‘‘ยาว อาเสวนา สพฺพํ สทิส’’นฺติ วุตฺตํฯ ตสฺส, ‘‘นอญฺญมญฺญปจฺจยา สหชาเต เอก’’นฺติอาทีหิ สทิสตา เวทิตพฺพาฯ ยํ ปน ‘‘นกมฺเม คณิเต ปญฺจ คณฺหาตี’’ติ สีหฬภาสาย ลิขิตํ, ตสฺสตฺโถ – นเหตุปจฺจยํ อาทิํ กตฺวา นกมฺมปจฺจยาติ เอวํ นกมฺมปจฺจเยน ฆฏิเต สหชาเต เอกนฺติ เอวํ ทสฺสิตา ปญฺเจว ปจฺจยา อนุโลมโต ลพฺภนฺติ, น อญฺเญติฯ เอวํ อญฺเญสุปิ เอวรูเปสุ ฐาเนสุ พฺยญฺชนํ อนาทิยิตฺวา อธิปฺเปตตฺโถเยว คเหตพฺโพฯ เอวรูปญฺหิ พฺยญฺชนํ อตฺตโน สญฺญานิพนฺธนตฺถํ โปราเณหิ สกสกภาสาย ลิขิตํฯ

อปิจ อิมสฺมิํ ปจฺจนียานุโลเม ปจฺจยุปฺปนฺนธมฺเมสุปิ อตฺถิ ธมฺโม กมฺมปจฺจยํ ลภติ, น อินฺทฺริยปจฺจยํฯ โส อสญฺเญสุ เจว ปญฺจโวกาเร ปวตฺเต จ รูปชีวิตินฺทฺริยวเสน เวทิตพฺโพฯ อตฺถิ ธมฺโม มคฺคปจฺจยํ ลภติ, นเหตุปจฺจยํฯ โส วิจิกิจฺฉุทฺธจฺจสหชาตโมหวเสน เวทิตพฺโพฯ อตฺถิ ธมฺโม ฌานปจฺจยํ ลภติ, นมคฺคปจฺจยํฯ โส มโนธาตุอเหตุกมโนวิญฺญาณธาตุวเสน เวทิตพฺโพฯ ยตฺถ กฏตฺตารูปานิ นานากฺขณิกกมฺมวเสเนว กมฺมปจฺจยํ ลภนฺติ, ตตฺถ รูปธมฺมา เหตาธิปติวิปากินฺทฺริยฌานมคฺคปจฺจเย น ลภนฺติ, สพฺพฏฺฐานิกา ปจฺจนียา น โหนฺติฯ อเหตุเก อธิปติปจฺจโย นตฺถีติ อิเมสมฺปิ ปกิณฺณกานํ วเสเนตฺถ คณนวาโร อสมฺโมหโต เวทิตพฺโพฯ

ตตฺรายํ นโย – นเหตุปจฺจยา อารมฺมเณ ทฺเวติ เอตฺถ ตาว อเหตุกโมโห เจว อเหตุกวิปากกิริยา จ ปจฺจยุปฺปนฺนํ, ตสฺมา อกุสเลนากุสลํ, อพฺยากเตน อพฺยากตํ สนฺธาเยตฺถ ทฺเวติ วุตฺตํฯ เสเสสุปิ เอเสว นโยฯ อาเสวเน ปน วิปากํ น ลพฺภติ, ตถา กิริยมโนธาตุฯ ตสฺมา กิริยาเหตุมโนวิญฺญาณธาตุวเสเนตฺถ อพฺยากเตน อพฺยากตํ เวทิตพฺพํฯ วิปาเก เอกนฺติ อพฺยากเตน อพฺยากตเมวฯ มคฺเค เอกนฺติ อกุสเลน อกุสลเมวฯ

[196-197] นารมฺมณมูลเก เหตุยา ปญฺจาติ รูปเมว สนฺธาย วุตฺตํฯ ตญฺหิ กุสลํ อกุสลํ อพฺยากตํ กุสลาพฺยากตํ อกุสลาพฺยากตญฺจาติ ปญฺจ โกฏฺฐาเส ปฏิจฺจ อุปฺปชฺชติฯ สพฺพปญฺจเกสุ เอเสว นโยฯ อญฺญมญฺเญ เอกนฺติ ภูตรูปานิ เจว วตฺถุญฺจ สนฺธาย วุตฺตํฯ ตานิ หิ นารมฺมณปจฺจยา อญฺญมญฺญปจฺจยา อุปฺปชฺชนฺติฯ ติมูลเกปิ เอเสว นโยฯ

[198-202] นาธิปติมูลเก เหตุยา นวาติ อนุโลเม เหตุมฺหิ วุตฺตาเนวฯ ตีณีติอาทีนิปิ เหฏฺฐา อนุโลเม วุตฺตสทิสาเนวฯ ติมูลเก ทฺเวติ เหฏฺฐา นเหตุปจฺจยา อารมฺมเณ วุตฺตสทิสาเนวฯ

[203-233] นปุเรชาตมูลเก เหตุยา สตฺตาติ เหฏฺฐา ‘‘อารุปฺเป กุสลํ เอกํ ขนฺธํ ปฏิจฺจา’’ติอาทินา นเยน ปุเรชาเต ทสฺสิตาเนวฯ สพฺพสตฺตเกสุ เอเสว นโยฯ นกมฺมมูลเก เหตุยา ตีณีติอาทีสุ เจตนาว ปจฺจยุปฺปนฺนาฯ ตสฺมา กุสลํ อกุสลํ อพฺยากตญฺจ ปฏิจฺจ อุปฺปตฺติํ สนฺธาย ตีณีติ วุตฺตํฯ อิมินา นเยน ‘‘เอกํ ทฺเว ตีณิ ปญฺจ สตฺต นวา’’ติ อาคตฏฺฐาเนสุ คณนา เวทิตพฺพาฯ ‘‘จตฺตาริ ฉ อฏฺฐา’’ติ อิมา ปน ติสฺโส คณนา นตฺเถวาติฯ

ปจฺจยปจฺจนียานุโลมวณฺณนาฯ

นิฏฺฐิตา จ ปฏิจฺจวารสฺส อตฺถวณฺณนาฯ

2. สหชาตวารวณฺณนา