ปจฺจยนิทฺเทสปกิณฺณกวินิจฺฉยกถา

อิทานิ เอวํ อุทฺเทสนิทฺเทสโต ทสฺสิเตสุ อิเมสุ จตุวีสติยา ปจฺจเยสุ ญาณจารสฺส วิสทภาวตฺถํ อเนกธมฺมานํ เอกปจฺจยภาวโต, เอกธมฺมสฺส อเนกปจฺจยภาวโต, เอกปจฺจยสฺส อเนกปจฺจยภาวโต, ปจฺจยสภาคโต, ปจฺจยวิสภาคโต, ยุคฬกโต, ชนกาชนกโต, สพฺพฏฺฐานิกาสพฺพฏฺฐานิกโต, รูปํ รูปสฺสาติอาทิวิกปฺปโต, ภวเภทโตติ อิเมสํ ทสนฺนํ ปทานํ วเสน ปกิณฺณกวินิจฺฉโย เวทิตพฺโพฯ ตตฺถ อเนกธมฺมานํ เอกปจฺจยภาวโตติ เอเตสุ หิ ฐเปตฺวา กมฺมปจฺจยํ อวเสเสสุ เตวีสติยา ปจฺจเยสุ อเนกธมฺมา เอกโต ปจฺจยา โหนฺติฯ กมฺมปจฺจโย ปน เอโก เจตนาธมฺโมเยวาติ เอวํ ตาเวตฺถ อเนกธมฺมานํ เอกปจฺจยภาวโต วินิจฺฉโย เวทิตพฺโพฯ

เอกธมฺมสฺส อเนกปจฺจยภาวโตติ เหตุปจฺจเย ตาว อโมโห เอโก ธมฺโมฯ โส ปุเรชาตกมฺมาหารฌานปจฺจโยว น โหติ, เสสานํ วีสติยา ปจฺจยานํ วเสน ปจฺจโย โหติฯ อโลภาโทสา อินฺทฺริยมคฺคปจฺจยาปิ น โหนฺติ, เสสานํ อฏฺฐารสนฺนํ ปจฺจยานํ วเสน ปจฺจยา โหนฺติฯ โลภโมหา วิปากปจฺจยาปิ น โหนฺติ, เสสานํ สตฺตรสนฺนํ ปจฺจยานํ วเสน ปจฺจยา โหนฺติฯ โทโส อธิปติปจฺจโยปิ น โหติ, เสสานํ โสฬสนฺนํ ปจฺจยานํ วเสน ปจฺจโย โหติฯ อารมฺมณปจฺจเย รูปายตนํ จกฺขุวิญฺญาณธาตุยา อารมฺมณปุเรชาตอตฺถิอวิคตวเสน จตุธา ปจฺจโย; ตถา มโนธาตุยา อเหตุกมโนวิญฺญาณธาตุยา จฯ สเหตุกาย ปน อารมฺมณาธิปติอารมฺมณูปนิสฺสยวเสนาปิ ปจฺจโย โหติฯ อิมินา นเยน สพฺเพสํ อารมฺมณปจฺจยธมฺมานํ อเนกปจฺจยภาโว เวทิตพฺโพฯ

อธิปติปจฺจเย อารมฺมณาธิปติโน อารมฺมณปจฺจเย วุตฺตนเยเนว อเนกปจฺจยภาโว เวทิตพฺโพฯ สหชาตาธิปตีสุ วีมํสา อโมหเหตุ วิย วีสติธา ปจฺจโย โหติฯ ฉนฺโท เหตุปุเรชาตกมฺมอาหารอินฺทฺริยฌานมคฺคปจฺจโย น โหติ, เสสานํ สตฺตรสนฺนํ ปจฺจยานํ วเสน ปจฺจโย โหติฯ จิตฺตํ เหตุปุเรชาตกมฺมฌานมคฺคปจฺจโย น โหติ, เสสานํ เอกูนวีสติยา ปจฺจยานํ วเสน ปจฺจโย โหติฯ วีริยํ เหตุปุเรชาตกมฺมาหารฌานปจฺจโย น โหติ, เสสานํ เอกูนวีสติยา วเสน ปจฺจโย โหติฯ

อนนฺตรปจฺจเย ‘‘จกฺขุวิญฺญาณธาตู’’ติอาทินา นเยน วุตฺเตสุ จตูสุ ขนฺเธสุ เวทนากฺขนฺโธ เหตุปุเรชาตกมฺมาหารมคฺคปจฺจโย น โหติ, เสสานํ เอกูนวีสติยา วเสน ปจฺจโย โหติฯ สญฺญากฺขนฺโธ อินฺทฺริยฌานปจฺจโยปิ น โหติ, เสสานํ สตฺตรสนฺนํ วเสน ปจฺจโย โหติฯ สงฺขารกฺขนฺเธ เหตู เหตุปจฺจเย วุตฺตนเยน, ฉนฺทวีริยานิ อธิปติปจฺจเย วุตฺตนเยเนว ปจฺจยา โหนฺติฯ ผสฺโส เหตุปุเรชาตกมฺมอินฺทฺริยฌานมคฺคปจฺจโย น โหติ, เสสานํ อฏฺฐารสนฺนํ วเสน ปจฺจโย โหติฯ เจตนา เหตุปุเรชาตอินฺทฺริยฌานมคฺคปจฺจโย น โหติฯ เสสานํ เอกูนวีสติยา วเสน ปจฺจโย โหติฯ วิตกฺโก เหตุปุเรชาตกมฺมาหารินฺทฺริยปจฺจโย น โหติ, เสสานํ เอกูนวีสติยา วเสน ปจฺจโย โหติฯ วิจาโร มคฺคปจฺจโยปิ น โหติ, เสสานํ อฏฺฐารสนฺนํ วเสน ปจฺจโย โหติฯ ปีติ เตสญฺเญว วเสน ปจฺจโย โหติฯ จิตฺเตกคฺคตา เหตุปุเรชาตกมฺมาหารปจฺจโย น โหติ, เสสานํ วีสติยา วเสน ปจฺจโย โหติฯ สทฺธา เหตุปุเรชาตกมฺมาหารฌานมคฺคปจฺจโย น โหติ, เสสานํ อฏฺฐารสนฺนํ วเสน ปจฺจโย โหติฯ สติ เตหิ เจว มคฺคปจฺจเยน จาติ เอกูนวีสติยา วเสน ปจฺจโย โหติฯ ชีวิตินฺทฺริยํ สทฺธาย วุตฺตานํ อฏฺฐารสนฺนํ วเสน ปจฺจโย โหติฯ หิโรตฺตปฺปํ ตโต อินฺทฺริยปจฺจยํ อปเนตฺวา เสสานํ สตฺตรสนฺนํ วเสน ปจฺจโย โหติฯ ตถา กายปสฺสทฺธาทีนิ ยุคฬกานิ, เยวาปนเกสุ อธิโมกฺขมนสิการตตฺรมชฺฌตฺตตา กรุณามุทิตา จฯ วิรติโย ปน เตหิ เจว มคฺคปจฺจเยน จาติ อฏฺฐารสธา ปจฺจยา โหนฺติฯ มิจฺฉาทิฏฺฐิ ตโต วิปากปจฺจยํ อปเนตฺวา สตฺตรสธา, มิจฺฉาวาจากมฺมนฺตาชีวา เตหิ เจว กมฺมาหารปจฺจเยหิ จาติ เอกูนวีสติธาฯ อหิริกํ อโนตฺตปฺปํ มาโน ถินํ มิทฺธํ อุทฺธจฺจนฺติ อิเม เหตุปุเรชาตกมฺมวิปากาหารินฺทฺริยฌานมคฺคปจฺจยา น โหนฺติ, เสสานํ ปน โสฬสนฺนํ ปจฺจยานํ วเสน ปจฺจยา โหนฺติฯ วิจิกิจฺฉาอิสฺสามจฺฉริยกุกฺกุจฺจานิ ตโต อธิปติปจฺจยํ อปเนตฺวา ปนฺนรสธา วิญฺญาณกฺขนฺธสฺสฯ อธิปติปจฺจเย วุตฺตนเยเนว อเนกปจฺจยภาโว เวทิตพฺโพฯ สมนนฺตรปจฺจเยปิ เอเสว นโยฯ

สหชาตปจฺจเย จตูสุ ตาว ขนฺเธสุ เอเกกสฺส ธมฺมสฺส อเนกปจฺจยภาโว วุตฺตนเยเนว เวทิตพฺโพฯ

จตฺตาริ มหาภูตานิ อารมฺมณอารมฺมณาธิปติสหชาตอญฺญมญฺญนิสฺสยอุปนิสฺสยปุเรชาตอตฺถิอวิคตวเสน นวธา ปจฺจยา โหนฺติฯ หทยวตฺถุ เตสญฺเจว วิปฺปยุตฺตสฺส จ วเสน ทสธา ปจฺจโย โหติฯ อญฺญมญฺญปจฺจเย อปุพฺพํ นตฺถิฯ นิสฺสยปจฺจเย จกฺขายตนาทีนิ อารมฺมณอารมฺมณาธิปตินิสฺสยอุปนิสฺสยปุเรชาตอินฺทฺริยวิปฺปยุตฺตอตฺถิอวิคตวเสน นวธา ปจฺจยา โหนฺติฯ อุปนิสฺสเย อปุพฺพํ นตฺถิฯ ปุเรชาตปจฺจเย รูปสทฺทคนฺธรสายตนานิ อารมฺมณอารมฺมณาธิปติอุปนิสฺสยปุเรชาตอตฺถิอวิคตวเสน ฉธา ปจฺจยา โหนฺติฯ เอตฺตกเมเวตฺถ อปุพฺพํฯ ปจฺฉาชาตาทีสุ อปุพฺพํ นตฺถิฯ อาหารปจฺจเย กพฬีการาหาโร อารมฺมณอารมฺมณาธิปติอุปนิสฺสยอาหารอตฺถิอวิคตวเสน ฉธา ปจฺจโย โหติฯ อินฺทฺริยาทีสุ อปุพฺพํ นตฺถิฯ เอวเมตฺถ เอกธมฺมสฺส อเนกปจฺจยภาวโตปิ วิญฺญาตพฺโพ วินิจฺฉโยฯ

เอกปจฺจยสฺส อเนกปจฺจยภาวโตติ เหตุปจฺจยาทีสุ ยสฺส กสฺสจิ เอกสฺส ปจฺจยสฺส เยนากาเรน เยนตฺเถน โย ปจฺจยุปฺปนฺนานํ ปจฺจโย โหติ, ตํ อาการํ ตํ อตฺถํ อวิชหิตฺวาว อญฺเญหิปิ เยหากาเรหิ เยหิ อตฺเถหิ โส ตสฺมิญฺเญว ขเณ เตสํ ธมฺมานํ อเนกปจฺจยภาวํ คจฺฉติ, ตโต อเนกปจฺจยภาวโต ตสฺส วินิจฺฉโย เวทิตพฺโพติ อตฺโถฯ เสยฺยถิทํ – อโมโห เหตุปจฺจโย, โส เหตุปจฺจยตฺตํ อวิชหนฺโตว อธิปติสหชาตอญฺญมญฺญนิสฺสยวิปากอินฺทฺริยมคฺคสมฺปยุตฺตวิปฺปยุตฺตอตฺถิอวิคตานํ วเสน อปเรหิปิ เอกาทสหากาเรหิ อเนกปจฺจยภาวํ คจฺฉติฯ อโลภาโทสา ตโต อธิปติอินฺทฺริยมคฺคปจฺจเย ตโย อปเนตฺวา เสสานํ วเสน อเนกปจฺจยภาวํ คจฺฉนฺติฯ อิทํ วิปากเหตูสุเยว ลพฺภติ, กุสลกิริเยสุ ปน วิปากปจฺจยตา ปริหายติฯ โลภโทสโมหา เต ตโย วิปากญฺจาติ จตฺตาโร อปเนตฺวา เสสานํ วเสน อเนกปจฺจยภาวํ คจฺฉนฺติฯ

อารมฺมณปจฺจโย ตํ อารมฺมณปจฺจยตฺตํ อวิชหนฺตํเยว อารมฺมณาธิปตินิสฺสยอุปนิสฺสยปุเรชาตวิปฺปยุตฺตอตฺถิอวิคตานํ วเสน อปเรหิปิ สตฺตหากาเรหิ อเนกปจฺจยภาวํ คจฺฉติฯ

อยเมตฺถ อุกฺกฏฺฐปริจฺเฉโท, อรูปธมฺมานํ ปน อตีตานาคตานํ วา รูปธมฺมานํ อารมฺมณปจฺจยภาเว สติ อารมฺมณาธิปติอารมฺมณูปนิสฺสยมตฺตญฺเญว อุตฺตริ ลพฺภติฯ อธิปติปจฺจเย วีมํสา อโมหสทิสาฯ ฉนฺโท อธิปติปจฺจโย อธิปติปจฺจยตฺตํ อวิชหนฺโตว สหชาตอญฺญมญฺญนิสฺสยวิปากสมฺปยุตฺตวิปฺปยุตฺตอตฺถิอวิคตานํ วเสน อปเรหิปิ อฏฺฐหากาเรหิ อเนกปจฺจยภาวํ คจฺฉติฯ วีริยํ เตสญฺเจว อินฺทฺริยมคฺคปจฺจยานญฺจาติ อิเมสํ วเสน อปเรหิปิ ทสหากาเรหิ อเนกปจฺจยภาวํ คจฺฉติฯ จิตฺตํ ตโต มคฺคปจฺจยํ อปเนตฺวา อาหารปจฺจยํ ปกฺขิปิตฺวา อิเมสํ วเสน อธิปติปจฺจยโต อุตฺตริ ทสหากาเรหิ อเนกปจฺจยภาวํ คจฺฉติฯ อารมฺมณาธิปติโน ปน เหฏฺฐา อารมฺมณปจฺจเย วุตฺตนเยเนว อเนกปจฺจยภาโว เวทิตพฺโพฯ

อนนฺตรสมนนฺตรปจฺจยา อนนฺตรสมนนฺตรปจฺจยตฺตํ อวิชหนฺตาว อุปนิสฺสยกมฺมอาเสวนนตฺถิวิคตานํ วเสน อปเรหิปิ ปญฺจหากาเรหิ อเนกปจฺจยภาวํ คจฺฉนฺติฯ อริยมคฺคเจตนาเยว เจตฺถ กมฺมปจฺจยตํ ลภติ, น เสสธมฺมาฯ สหชาตปจฺจโย สหชาตปจฺจยตฺตํ อวิชหนฺโตว เหตุอธิปติอญฺญมญฺญนิสฺสยกมฺมวิปากอาหารอินฺทฺริยฌานมคฺคสมฺปยุตฺตวิปฺปยุตฺตอตฺถิอวิคตานํ วเสน อปเรหิ จุทฺทสหากาเรหิ อเนกปจฺจยภาวํ คจฺฉติฯ อยมฺปิ อุกฺกฏฺฐปริจฺเฉโท วตฺถุสหชาตาทีนํ ปน วเสเนตฺถ เหตุปจฺจยาทีนํ อภาโวปิ เวทิตพฺโพฯ อญฺญมญฺญปจฺจเยปิ เอเสว นโยฯ

นิสฺสยปจฺจโย นิสฺสยปจฺจยตฺตํ อวิชหนฺโตว จตุวีสติยา ปจฺจเยสุ อตฺตโน นิสฺสยปจฺจยตฺตญฺเจว อนนฺตรสมนนฺตรปจฺฉาชาตอาเสวนนตฺถิวิคตปจฺจเย จ ฉ อปเนตฺวา เสสานํ วเสน อปเรหิปิ สตฺตรสหากาเรหิ อเนกปจฺจยภาวํ คจฺฉติฯ อยมฺปิ อุกฺกฏฺฐปริจฺเฉโทว วตฺถุนิสฺสยาทีนํ ปน วเสเนตฺถ เหตุปจฺจยาทีนํ อาภาโวปิ เวทิตพฺโพฯ

อุปนิสฺสยปจฺจเย อารมฺมณูปนิสฺสโย อารมฺมณาธิปติสทิโสฯ อนนฺตรูปนิสฺสโย อนนฺตรูปนิสฺสยปจฺจยตฺตํ อวิชหนฺโตว อนนฺตรสมนนฺตรกมฺมอาเสวนนตฺถิวิคตานํ วเสน อปเรหิปิ ฉหากาเรหิ อเนกปจฺจยภาวํ คจฺฉติฯ อริยมคฺคเจตนาเยว เจตฺถ กมฺมปจฺจยตํ ลภติ, น เสสธมฺมาฯ ปกตูปนิสฺสโย ปกตูปนิสฺสโยวฯ

ปุเรชาตปจฺจโย อตฺตโน ปุเรชาตปจฺจยตฺตํ อวิชหนฺโตว อารมฺมณอารมฺมณาธิปตินิสฺสยอุปนิสฺสยอินฺทฺริยวิปฺปยุตฺตอตฺถิอวิคตานํ วเสน อปเรหิปิ อฏฺฐหากาเรหิ อเนกปจฺจยภาวํ คจฺฉติฯ อยมฺปิ อุกฺกฏฺฐนิทฺเทโสว อารมฺมณปุเรชาเต ปเนตฺถ นิสฺสยอินฺทฺริยวิปฺปยุตฺตปจฺจยตา น ลพฺภติฯ อิโต อุตฺตริปิ ลพฺภมานาลพฺภมานํ เวทิตพฺพํฯ ปจฺฉาชาตปจฺจโย อตฺตโน ปจฺฉาชาตปจฺจยภาวํ อวิชหนฺโตว วิปฺปยุตฺตอตฺถิอวิคตานํ วเสน อปเรหิปิ ตีหากาเรหิ อเนกปจฺจยภาวํ คจฺฉติฯ อาเสวนปจฺจโย อาเสวนปจฺจยตฺตํ อวิชหนฺโตว อนนฺตรสมนนฺตรอุปนิสฺสยนตฺถิวิคตานํ วเสน อปเรหิปิ ปญฺจหากาเรหิ อเนกปจฺจยภาวํ คจฺฉติฯ

กมฺมปจฺจโย กมฺมปจฺจยตฺตํ อวิชหนฺโตว เอกกฺขณิโก ตาว สหชาตอญฺญมญฺญนิสฺสยวิปากอาหารสมฺปยุตฺตวิปฺปยุตฺตอตฺถิอวิคตานํ วเสน อปเรหิปิ นวหากาเรหิ อเนกปจฺจยภาวํ คจฺฉติฯ นานากฺขณิโก อุปนิสฺสยอนนฺตรสมนนฺตรนตฺถิวิคตานํ วเสน อปเรหิปิ ปญฺจหากาเรหิ อเนกปจฺจยภาวํ คจฺฉติฯ วิปากปจฺจโย วิปากปจฺจยตฺตํ อวิชหนฺโตว เหตุอธิปติสหชาตอญฺญมญฺญนิสฺสยกมฺมอาหารอินฺทฺริยฌานมคฺคสมฺปยุตฺตวิปฺปยุตฺตอตฺถิอวิคตานํ วเสน อปเรหิปิ จุทฺทสหากาเรหิ อเนกปจฺจยภาวํ คจฺฉติฯ อาหารปจฺจเย กพฬีกาโร อาหาโร อาหารปจฺจยตฺตํ อวิชหนฺโตว อตฺถิอวิคตานํ วเสน อปเรหิปิ ทฺวีหากาเรหิ อเนกปจฺจยภาวํ คจฺฉติฯ เสสา ตโย อาหารปจฺจยตฺตํ อวิชหนฺตาว ยถานุรูปํ อธิปติสหชาตอญฺญมญฺญนิสฺสยกมฺมวิปากอินฺทฺริยสมฺปยุตฺตวิปฺปยุตฺตอตฺถิอวิคตานํ วเสน อปเรหิปิ เอกาทสหากาเรหิ อเนกปจฺจยภาวํ คจฺฉนฺติฯ

อินฺทฺริยปจฺจเย รูปิโน ปญฺจินฺทฺริยา อินฺทฺริยปจฺจยตฺตํ อวิชหนฺตาว นิสฺสยปุเรชาตวิปฺปยุตฺตอตฺถิอวิคตานํ วเสน อปเรหิปิ ปญฺจหากาเรหิ อเนกปจฺจยภาวํ คจฺฉนฺติฯ รูปชีวิตินฺทฺริยมฺปิ อินฺทฺริยปจฺจยตฺตํ อวิชหนฺตญฺเญว อตฺถิอวิคตานํ วเสน อปเรหิปิ ทฺวีหากาเรหิ อเนกปจฺจยภาวํ คจฺฉติฯ อรูปิโน อินฺทฺริยานิปิ ยถานุรูปํ อินฺทฺริยปจฺจยตฺตํ อวิชหนฺตาเนว เหตุอธิปติสหชาตอญฺญมญฺญนิสฺสยวิปากอาหารฌานมคฺคสมฺปยุตฺตวิปฺปยุตฺตอตฺถิอวิคตานํ วเสน อปเรหิปิ เตรสหากาเรหิ อเนกปจฺจยภาวํ คจฺฉนฺติฯ

ฌานปจฺจโย ฌานปจฺจยตฺตํ อวิชหนฺโตว ยถานุรูปํ สหชาตอญฺญมญฺญนิสฺสยวิปากอินฺทฺริยมคฺคสมฺปยุตฺตวิปฺปยุตฺตอตฺถิอวิคตานํ วเสน อปเรหิปิ ทสหากาเรหิ อเนกปจฺจยภาวํ คจฺฉติฯ มคฺคปจฺจโย มคฺคปจฺจยตฺตํ อวิชหนฺโตว ยถานุรูปํ ฌานปจฺจเย วุตฺตานํ ทสนฺนํ เหตุอธิปตีนญฺจาติ อิเมสํ วเสน อปเรหิปิ ทฺวาทสหากาเรหิ อเนกปจฺจยภาวํ คจฺฉติฯ

สมฺปยุตฺตปจฺจโย สมฺปยุตฺตปจฺจยตฺตํ อวิชหนฺโตว ยถานุรูปํ เหตุอธิปติสหชาตอญฺญมญฺญนิสฺสยกมฺมวิปากอาหารอินฺทฺริยฌานมคฺคอตฺถิอวิคตานํ วเสน อปเรหิปิ เตรสหากาเรหิ อเนกปจฺจยภาวํ คจฺฉติฯ วิปฺปยุตฺตปจฺจโย วิปฺปยุตฺตปจฺจยตฺตํ อวิชหนฺโตว อนนฺตรสมนนฺตรอาเสวนสมฺปยุตฺตนตฺถิวิคตสงฺขาเต ฉ ปจฺจเย อปเนตฺวา เสสานํ วเสน ยถานุรูปํ อปเรหิปิ สตฺตรสหากาเรหิ อเนกปจฺจยภาวํ คจฺฉติฯ ตตฺถ รูปสฺส จ อรูปสฺส จ ปจฺจยวิภาโค เวทิตพฺโพฯ อตฺถิปจฺจโย อตฺถิปจฺจยตฺตํ อวิชหนฺโตว อนนฺตรสมนนฺตรอาเสวนนตฺถิวิคตสงฺขาเต ปญฺจ ปจฺจเย อปเนตฺวา เสสานํ วเสน ยถานุรูปํ อปเรหิ อฏฺฐารสหากาเรหิ อเนกปจฺจยภาวํ คจฺฉติฯ นตฺถิปจฺจยวิคตปจฺจยา อนนฺตรปจฺจยสทิสา ฯ อวิคตปจฺจโย อตฺถิปจฺจยสทิโสเยวาติ เอวเมตฺถ เอกปจฺจยสฺส อเนกปจฺจยภาวโตปิ วิญฺญาตพฺโพ วินิจฺฉโยฯ

ปจฺจยสภาคโตติ เอเตสุ หิ จตุวีสติยา ปจฺจเยสุ อนนฺตรสมนนฺตรอนนฺตรูปนิสฺสยอาเสวนนตฺถิวิคตา สภาคา, ตถา อารมฺมณอารมฺมณาธิปติอารมฺมณูปนิสฺสยาติ อิมินา อุปาเยเนตฺถ ปจฺจยสภาคโตปิ วิญฺญาตพฺโพ วินิจฺฉโยฯ

ปจฺจยวิสภาคโตติ ปุเรชาตปจฺจโย ปเนตฺถ ปจฺฉาชาตปจฺจเยน วิสภาโค, ตถา สมฺปยุตฺตปจฺจโย วิปฺปยุตฺตปจฺจเยน, อตฺถิปจฺจโย นตฺถิปจฺจเยน, วิคตปจฺจโย อวิคตปจฺจเยนาติ อิมินา อุปาเยเนตฺถ ปจฺจยวิสภาคโตปิ วิญฺญาตพฺโพ วินิจฺฉโยฯ

ยุคฬกโตติ เอเตสุ จ อตฺถสริกฺขตาย, สทฺทสริกฺขตาย, กาลปฏิปกฺขตาย, เหตุผลตาย, อญฺญมญฺญปฏิปกฺขตายาติ อิเมหิ การเณหิ ยุคฬกโต วิญฺญาตพฺโพ วินิจฺฉโยฯ

อนนฺตรสมนนฺตรา หิ อตฺถสริกฺขตาย เอกํ ยุคฬกํ นาม; นิสฺสยูปนิสฺสยา สทฺทสริกฺขตาย, ปุเรชาตปจฺฉาชาตา กาลปฏิปกฺขตาย, กมฺมปจฺจยวิปากปจฺจยา เหตุผลตาย, สมฺปยุตฺตวิปฺปยุตฺตปจฺจยา อญฺญมญฺญปฏิปกฺขตาย เอกํ ยุคฬกํ นาม, ตถา อตฺถินตฺถิปจฺจยา, วิคตาวิคตปจฺจยา จาติ เอวเมตฺถ ยุคฬกโตปิ วิญฺญาตพฺโพ วินิจฺฉโยฯ ชนกาชนกโตติ เอเตสุ จ อนนฺตรสมนนฺตรานนฺตรูปนิสฺสยปกตูปนิสฺสยาเสวนปจฺจยา นานากฺขณิโก, กมฺมปจฺจโย, นตฺถิวิคตปจฺจยาติ อิเม ปจฺจยา ชนกาเยว, น อชนกาฯ ปจฺฉาชาตปจฺจโย เกวลํ อุปตฺถมฺภโกเยว, น ชนโกฯ เสสา ชนกา จ อชนกา จ อุปตฺถมฺภกา จาติ อตฺโถฯ เอวเมตฺถ ชนกาชนกโตปิ วิญฺญาตพฺโพ วินิจฺฉโยฯ

สพฺพฏฺฐานิกาสพฺพฏฺฐานิกโตติ เอเตสุ จ สหชาตนิสฺสยอตฺถิอวิคตปจฺจยา สพฺพฏฺฐานิกา นาม, สพฺเพสํ สงฺขตานํ รูปารูปธมฺมานํ ฐานภูตา การณภูตาติ อตฺโถฯ เอเตหิ วินา อุปฺปชฺชมาโน เอกธมฺโมปิ นตฺถีติฯ อารมฺมณอารมฺมณาธิปติอนนฺตรสมนนฺตรานนฺตรูปนิสฺสยปกตูปนิสฺสยาเสวนสมฺปยุตฺตนตฺถิวิคตปจฺจยา อสพฺพฏฺฐานิกา นามฯ น สพฺเพสํ รูปารูปธมฺมานํ ฐานภูตา, อรูปกฺขนฺธานญฺเญว ปน ฐานภูตา การณภูตาติ อตฺโถฯ อรูปธมฺมาเยว หิ เอเตหิ อุปฺปชฺชนฺติ, น รูปธมฺมาฯ ปุเรชาตปจฺฉาชาตาปิ อสพฺพฏฺฐานิกา อรูปรูปานญฺเญว ยถากฺกเมน ปจฺจยภาวโตฯ วุตฺตาวเสสาปิ เอกจฺจานํ รูปารูปธมฺมานํ อุปฺปตฺติเหตุโต น สพฺพฏฺฐานิกาติ เอวเมตฺถ สพฺพฏฺฐานิกา สพฺพฏฺฐานิกโตปิ วิญฺญาตพฺโพ วินิจฺฉโยฯ

รูปํ รูปสฺสาติอาทิวิกปฺปโตติ เอเตสุ จ จตุวีสติยา ปจฺจเยสุ เอกปจฺจโยปิ เอกนฺเตน รูปเมว หุตฺวา รูปสฺเสว ปจฺจโย นาม นตฺถิ, เอกนฺเตน ปน รูปํ หุตฺวา อรูปสฺเสว ปจฺจโย นาม อตฺถิฯ กตโร ปเนโสติ? ปุเรชาตปจฺจโยฯ ปุเรชาตปจฺจโย หิ เอกนฺเตน รูปเมว หุตฺวา อรูปสฺเสว ปจฺจโย โหติฯ เอกนฺเตน รูปเมว หุตฺวา รูปารูปสฺเสว ปจฺจโย นามาติปิ นตฺถิ, เอกนฺเตน ปน อรูปํ หุตฺวา อรูปสฺเสว ปจฺจโย นาม อตฺถิฯ กตโร ปเนโสติ? อนนฺตรสมนนฺตรอาเสวนสมฺปยุตฺตนตฺถิวิคตวเสน ฉพฺพิโธฯ โส หิ สพฺโพปิ เอกนฺเตน อรูปเมว หุตฺวา อรูปสฺเสว ปจฺจโย โหติฯ เอกนฺเตน อรูปเมว หุตฺวาปิ เอกนฺเตน รูปสฺเสว ปจฺจโย นามาติปิ อตฺถิฯ กตโร ปเนโสติ? ปจฺฉาชาตปจฺจโยฯ

โส หิ เอกนฺเตน อรูปํ หุตฺวา รูปสฺเสว ปจฺจโย โหติ; เอกนฺเตน ปน อรูปธมฺโมว หุตฺวา รูปารูปานํ ปจฺจโยปิ อตฺถิฯ กตโร ปเนโสติ? เหตุกมฺมวิปากฌานมคฺควเสน ปญฺจวิโธฯ โส หิ สพฺโพปิ เอกนฺเตน อรูปเมว หุตฺวา รูปธมฺมานํ อรูปธมฺมานมฺปิ ปจฺจโย โหติฯ เอกนฺเตน ปน รูปารูปเมว หุตฺวา รูปสฺเสว ปจฺจโย นามาติปิ นตฺถิ, อรูปสฺเสว ปน โหติฯ กตโร ปเนโสติ? อารมฺมณปจฺจโย เจว อุปนิสฺสยปจฺจโย จฯ อิทญฺหิ ทฺวยํ เอกนฺเตน รูปารูปเมว หุตฺวา อรูปสฺเสว ปจฺจโย โหติฯ เอกนฺเตน รูปารูปเมว หุตฺวา ปน รูปารูปสฺเสว ปจฺจโย นามาติปิ อตฺถิฯ กตโร ปเนโสติ? อธิปติสหชาตอญฺญมญฺญนิสฺสยอาหารอินฺทฺริยวิปฺปยุตฺตอตฺถิอวิคตวเสน นววิโธฯ โส หิ สพฺโพปิ เอกนฺเตน รูปารูปเมว หุตฺวา รูปารูปสฺเสว ปจฺจโย โหตีติ เอวเมตฺถ รูปํ รูปสฺสาติอาทิวิกปฺปโตปิ วิญฺญาตพฺโพ วินิจฺฉโยฯ

ภวเภทโตติ อิเมสุ ปน จตุวีสติยา ปจฺจเยสุ ปญฺจโวการภเว ตาว น โกจิ ปจฺจโย น ลพฺภติ นามฯ จตุโวการภเว ปน ตโย ปุเรชาตปจฺฉาชาตวิปฺปยุตฺตปจฺจเย อปเนตฺวา เสสา เอกวีสติเมว ลพฺภนฺติฯ เอกโวการภเว สหชาตอญฺญมญฺญนิสฺสยกมฺมอินฺทฺริยอตฺถิอวิคตวเสน สตฺเตว ลพฺภนฺติฯ พาหิเร ปน อนินฺทฺริยพทฺธรูเป สหชาตอญฺญมญฺญนิสฺสยอตฺถิอวิคตวเสน ปญฺเจว ลพฺภนฺตีติ เอวเมตฺถ ภวเภทโตปิ วิญฺญาตพฺโพ วินิจฺฉโยติฯ

ปจฺจยนิทฺเทสวารวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

ปุจฺฉาวาโร

1. ปจฺจยานุโลมวณฺณนา

เอวํ อนุโลมปฏฺฐานาทีสุ ติกปฏฺฐานาทิวเสน จตุวีสติสมนฺตปฏฺฐานสโมธาเน ปฏฺฐานมหาปกรเณ เย ติกาทโย นิสฺสาย นิทฺทิฏฺฐตฺตา เอตํ ติกปฏฺฐานํ, ทุกปฏฺฐานํ…เป.… ทุกทุกปฏฺฐานนฺติ วุตฺตํฯ เต อนามสิตฺวา เยสํ ปจฺจยานํ วเสน เต ติกาทโย วิภตฺตา, เต ปจฺจเย เอว ตาว อิมินา มาติกานิกฺเขปปจฺจยวิภงฺคสงฺขาเตน วาเรน อุทฺเทสโต จ นิทฺเทสโต จ ทสฺเสตฺวา, อิทานิ เย ติกาทโย นิสฺสาย นิทฺทิฏฺฐตฺตา เอตํ ติกปฏฺฐานํ, ทุกปฏฺฐานํ…เป.… ทุกทุกปฏฺฐานนฺติ วุตฺตํฯ