กามาวจรรูปาวจรวิปากํ ปน ปวตฺเต จิตฺตสมุฏฺฐานรูปสฺส, ปฏิสนฺธิยํ กฏตฺตารูปสฺส จ สหชาตวิปฺปยุตฺตปจฺจเยน ปจฺจโย โหติฯ โลกุตฺตรวิปากํ จิตฺตสมุฏฺฐานรูปสฺเสวฯ ติวิธมฺปิ ปเนตํ ปุเรชาตสฺส จตุสมุฏฺฐานิกติสมุฏฺฐานิกกายสฺส ปจฺฉาชาตวิปฺปยุตฺตปจฺจเยน ปจฺจโยฯ เตภูมกมฺปิ กิริยํ จิตฺตสมุฏฺฐานสฺส สหชาตวิปฺปยุตฺตปจฺจเยน ปจฺจโย, ปุเรชาตสฺส จตุสมุฏฺฐานิกติสมุฏฺฐานิกกายสฺส ปจฺฉาชาตวิปฺปยุตฺตปจฺจเยน ปจฺจโยฯ ฉธา ฐิเตสุ ปน รูเปสุ วตฺถุรูปํ ปฏิสนฺธิกฺขเณ กามาวจรรูปาวจรวิปากานํ สหชาตวิปฺปยุตฺตปจฺจเยน ปจฺจโย, ปวตฺเต อุปฺปชฺชมานานํ จตุภูมกกุสลานํ อกุสลานํ ทฺวิปญฺจวิญฺญาณวชฺชานํ เตภูมกวิปากานํ เตภูมกกิริยานญฺจ ปุเรชาตวิปฺปยุตฺตปจฺจเยน ปจฺจโยฯ จกฺขายตนาทีนิ จกฺขุวิญฺญาณาทีนํ ปุเรชาตวิปฺปยุตฺตปจฺจเยน ปจฺจโยติ เอวเมตฺถ ปจฺจยุปฺปนฺนโตปิ วิญฺญาตพฺโพ วินิจฺฉโยติฯ

วิปฺปยุตฺตปจฺจยนิทฺเทสวณฺณนาฯ

21. อตฺถิปจฺจยนิทฺเทสวณฺณนา

[21] อตฺถิปจฺจยนิทฺเทเส จตฺตาโร ขนฺธาติอาทีหิ สหชาตวเสน อตฺถิปจฺจโย นิทฺทิฏฺโฐฯ จกฺขายตนนฺติอาทีหิ ปุเรชาตวเสนฯ ยํ รูปํ นิสฺสายาติ เอตฺถ สหชาตปุเรชาตวเสน อตฺถิปจฺจโย นิทฺทิฏฺโฐฯ เอวมยํ ปาฬิ สหชาตปุเรชาตานญฺเญว อตฺถิปจฺจยานํ วเสน อาคตาฯ ปญฺหาวาเร ปน สหชาตํ, ปุเรชาตํ, ปจฺฉาชาตํ, อาหารํ, อินฺทฺริยนฺติ อิเมสํ วเสน อาคตตฺตา ปจฺฉาชาตอาหารินฺทฺริยวเสนาปิ อตฺถิปจฺจโย ลพฺภติฯ อิธ ปน สาวเสสวเสน เทสนา กตาติ อยํ ตาเวตฺถ ปาฬิวณฺณนาฯ

อยํ ปน อตฺถิปจฺจโย นาม ทุวิโธ – อญฺญมญฺญโต, น อญฺญมญฺญโตฯ ตตฺถ อญฺญมญฺญํ ติวิธํ – อรูปํ อรูเปน, รูปํ รูเปน, รูปารูปํ รูปารูเปนฯ ‘‘จตฺตาโร ขนฺธา อรูปิโน’’ติ เอตฺถ หิ สพฺพจิตฺตุปฺปตฺติวเสน อรูปํ อรูเปน วุตฺตํฯ ‘‘จตฺตาโร มหาภูตา’’ติ เอตฺถ สพฺพสนฺตติวเสน รูปํ รูเปนฯ ‘‘โอกฺกนฺติกฺขเณ นามรูป’’นฺติ เอตฺถ ปฏิสนฺธิขนฺธานญฺเจว วตฺถุโน จ วเสน รูปารูปํ รูปารูเปน วุตฺตํฯ

น อญฺญมญฺญมฺปิ ติวิธํ – ‘‘อรูปํ รูปสฺส, รูปํ รูปสฺส, รูปํ อรูปสฺส จิตฺตเจตสิกา ธมฺมา’’ติ เอตฺถ หิ ปญฺจโวการวเสน อรูปํ รูปสฺส วุตฺตํฯ ‘‘มหาภูตา อุปาทารูปาน’’นฺติ เอตฺถ สพฺพสนฺตติวเสน รูปํ รูปสฺสฯ ‘‘จกฺขายตนํ จกฺขุวิญฺญาณธาตุยา’’ติอาทีสุ วตฺถารมฺมณวเสน รูปํ อรูปสฺส อตฺถิปจฺจโยติ วุตฺตํฯ

อปิเจส อตฺถิปจฺจโย นาม สงฺเขปโต ขณตฺตยปฺปตฺตํ นามญฺเจว รูปญฺจ, วตฺตมานา ปญฺจกฺขนฺธาติปิ วตฺตุํ วฏฺฏติฯ โส ชาติเภทโต กุสลากุสลวิปากกิริยรูปวเสน ปญฺจธา ภิชฺชติ ฯ ตตฺถ กุสโล สหชาตปจฺฉาชาตวเสน ทุวิโธ โหติ, ตถา อกุสโล วิปากกิริยสงฺขาโต จฯ เตสุ กุสโล กามาวจราทิเภเทน จตุธา ภิชฺชติ, อกุสโล กามาวจโรว วิปาโก จตุภูมโก, กิริยาสงฺขาโต ติภูมโกฯ รูปสงฺขาโต อตฺถิปจฺจโย กามาวจโรวฯ โส ปน สหชาตปุเรชาตวเสน ทุวิโธฯ ตตฺถ ปญฺจ วตฺถูนิ อารมฺมณานิ จ ปุเรชาตาเนว, หทยวตฺถุ สหชาตํ วา โหติ ปุเรชาตํ วาฯ ปญฺหาวาเร ปน อาคโต อาหาโร อินฺทฺริยญฺจ สหชาตาทิเภทํ น ลภตีติ เอวเมตฺถ นานปฺปการเภทโต วิญฺญาตพฺโพ วินิจฺฉโยฯ

เอวํ ภินฺเน ปเนตฺถ จตุภูมกกุสโลปิ สหชาโต อตฺถิปจฺจโย ปญฺจโวกาเร ‘‘เอโก ขนฺโธ ติณฺณนฺนํ ขนฺธาน’’นฺติอาทินา นเยน อญฺญมญฺญํ ขนฺธานญฺเจว จิตฺตสมุฏฺฐานรูปสฺส จ ฐเปตฺวา ปน รูปาวจรกุสลํ อวเสโส อารุปฺเป สมฺปยุตฺตกฺขนฺธานญฺเญว สหชาตกุสโล อตฺถิปจฺจเยน ปจฺจโย โหติฯ จตุภูมโก ปเนส ปญฺจโวกาเร จตุสมุฏฺฐานิกติสมุฏฺฐานิกกายสฺส ปจฺฉาชาโต กุสโล อตฺถิปจฺจเยน ปจฺจโย โหติฯ อกุสเลปิ เอเสว นโยฯ โสปิ หิ ปญฺจโวกาเร สมฺปยุตฺตกฺขนฺธานญฺเจว จิตฺตสมุฏฺฐานรูปสฺส จ, จตุโวกาเร สมฺปยุตฺตกฺขนฺธานญฺเญว สหชาตากุสโล อตฺถิปจฺจเยน ปจฺจโยฯ ปญฺจโวกาเร จตุสมุฏฺฐานิกติสมุฏฺฐานิกกายสฺส ปจฺฉาชาตากุสโล อตฺถิปจฺจเยน ปจฺจโยฯ

วิปากโต ปน กามาวจรรูปาวจโร อตฺถิปจฺจโย นิยเมเนว ปฏิสนฺธิกฺขเณ ขนฺธานญฺเจว กฏตฺตารูปสฺส จ สหชาตตฺถิปจฺจเยน ปจฺจโยฯ

ปวตฺเต ปน สมฺปยุตฺตกฺขนฺธานญฺเจว จิตฺตสมุฏฺฐานรูปสฺส จ สหชาตตฺถิปจฺจเยน ปจฺจโย, ฐิติปฺปตฺตสฺส จตุสมุฏฺฐานิกติสมุฏฺฐานิกกายสฺส ปจฺฉาชาตตฺถิปจฺจเยน ปจฺจโยฯ อรูปาวจรวิปาโก ปน อารุปฺเป อุปฺปนฺนโลกุตฺตรวิปาโก จ อตฺตนา สมฺปยุตฺตกฺขนฺธานญฺเญว สหชาตตฺถิปจฺจเยน ปจฺจโยฯ ปญฺจโวกาเร โลกุตฺตรวิปาโก สมฺปยุตฺตกฺขนฺธานญฺเจว จิตฺตสมุฏฺฐานรูปสฺส จ สหชาตตฺถิปจฺจเยน ปจฺจโย, จตุสมุฏฺฐานิกติสมุฏฺฐานิกกายสฺส ปจฺฉาชาตตฺถิปจฺจเยน ปจฺจโยฯ กิริยโต รูปาวจโร อตฺถิปจฺจโย สมฺปยุตฺตกฺขนฺธานญฺเจว จิตฺตสมุฏฺฐานรูปสฺส จ สหชาตตฺถิปจฺจเยน ปจฺจโย, จตุสมุฏฺฐานิกติสมุฏฺฐานิกกายสฺส ปจฺฉาชาตตฺถิปจฺจเยน ปจฺจโยฯ กามาวจรารูปาวจโร ปน อารุปฺเป สมฺปยุตฺตกฺขนฺธานญฺเญว, ปญฺจโวกาเร จิตฺตสมุฏฺฐานรูปสฺสาปิ สหชาตตฺถิปจฺจเยน ปจฺจโย, จตุสมุฏฺฐานิกติสมุฏฺฐานิกกายสฺส ปจฺฉาชาตตฺถิ ปจฺจเยน ปจฺจโยฯ

รูปสงฺขาโต ปน อตฺถิปจฺจโย สหชาโต, ปุเรชาโต, อาหาโร, อินฺทฺริยนฺติ จตุพฺพิโธฯ ตตฺถ สหชาตรูปตฺถิปจฺจโย จตุสมุฏฺฐานวเสน จตุธา ฐิโตฯ ตตฺถ กมฺมสมุฏฺฐาโน เอกํ มหาภูตํ ติณฺณนฺนํ มหาภูตานํ, ตีณิ เอกสฺส, ทฺเว ทฺวินฺนํ, มหาภูตา อุปาทารูปานนฺติ เอวํ สหชาตตฺถิปจฺจเยน ปจฺจโย โหติฯ ปฏิสนฺธิกฺขเณ วตฺถุรูปํ กามาวจรรูปาวจรวิปากกฺขนฺธานํ สหชาตตฺถิปจฺจเยน ปจฺจโย โหติฯ เตสมฺปิ ติสมุฏฺฐานิกรูปํ เอกํ มหาภูตํ ติณฺณนฺนํ มหาภูตานํ, ตีณิ เอกสฺส, ทฺเว ทฺวินฺนํ, มหาภูตา อุปาทารูปานนฺติ เอวํ สหชาตตฺถิปจฺจเยน ปจฺจโย โหติฯ ปุเรชาตตฺถิปจฺจโย ปน วตฺถุปุเรชาตอารมฺมณปุเรชาตวเสน ทุวิโธ โหติฯ โส ทุวิโธปิ เหฏฺฐา ปุเรชาตปจฺจเย วุตฺตนเยเนว โยเชตฺวา คเหตพฺโพฯ อาหารตฺถิปจฺจโยปิ เหฏฺฐา กพฬีการาหารปจฺจเย โยชิตนเยเนว โยเชตพฺโพฯ อิธ ปเนส อตฺตโน อนิรุทฺธกฺขเณ ปจฺจยภาเวน อตฺถิปจฺจโยติ วุตฺโตฯ รูปชีวิตินฺทฺริยมฺปิ เหฏฺฐา อินฺทฺริยปจฺจเย รูปชีวิตินฺทฺริยโยชนายํ วุตฺตนเยเนว โยเชตพฺพํฯ อิธ ปเนตมฺปิ อตฺตโน อนิรุทฺธกฺขเณเยว ปจฺจยภาเวน อตฺถิปจฺจโยติ วุตฺตนฺติ เอวเมตฺถ ปจฺจยุปฺปนฺนโตปิ วิญฺญาตพฺโพ วินิจฺฉโยติฯ

อตฺถิปจฺจยนิทฺเทสวณฺณนาฯ

22. นตฺถิปจฺจยนิทฺเทสวณฺณนา