อยํ ปน มคฺคปจฺจโย ทฺวาทสนฺนํ มคฺคงฺคานํ วเสน ฐิโตปิ ชาติเภทโต กุสลาทิวเสน จตุธา, กุสลาทีนญฺจ กามาวจราทิภูมิเภทโต ทฺวาทสธา ภิชฺชตีติ เอวเมตฺถ นานปฺปการเภทโต วิญฺญาตพฺโพ วินิจฺฉโย ฯ เอวํ ภินฺเน ปเนตฺถ จตุภูมกมฺปิ กุสลมคฺคงฺคํ ปญฺจโวกาเร สมฺปยุตฺตธมฺมานญฺเจว จิตฺตสมุฏฺฐานรูปสฺส จ, ฐเปตฺวา รูปาวจรํ อวเสสํ อารุปฺเป สมฺปยุตฺตธมฺมานญฺเญว มคฺคปจฺจเยน ปจฺจโยติ สพฺพํ ฌานปจฺจเย วิย วิตฺถาเรตพฺพนฺติ เอวเมตฺถ ปจฺจยุปฺปนฺนโตปิ วิญฺญาตพฺโพ วินิจฺฉโยติฯ

มคฺคปจฺจยนิทฺเทสวณฺณนาฯ

19. สมฺปยุตฺตปจฺจยนิทฺเทสวณฺณนา

[19] สมฺปยุตฺตปจฺจยนิทฺเทเส ปาฬิ อุตฺตานตฺถา เอวฯ อยํ ปน สมฺปยุตฺตปจฺจโย นาม สงฺเขปโต สพฺเพปิ อรูปิโน ขนฺธาฯ ปเภทโต ปเนส ชาติโต กุสลาทีนํ, ภูมิโต จ กามาวจราทีนํ วเสน อเนกธา ภิชฺชตีติ เอวเมตฺถ นานปฺปการเภทโต วิญฺญาตพฺโพ วินิจฺฉโยฯ เอวํ ภินฺเน ปเนตฺถ จตุภูมเกสุปิ กุสลกฺขนฺเธสุ เอโก ขนฺโธ ติณฺณํ ขนฺธานํ, ตโย เอกสฺส, ทฺเว ทฺวินฺนนฺติ เอวํ สพฺเพปิ อญฺญมญฺญํ สมฺปยุตฺตปจฺจเยน ปจฺจโยฯ อกุสลวิปากกิริยกฺขนฺเธสุปิ เอเสว นโยติ เอวเมตฺถ ปจฺจยุปฺปนฺนโตปิ วิญฺญาตพฺโพ วินิจฺฉโยติฯ

สมฺปยุตฺตปจฺจยนิทฺเทสวณฺณนาฯ

20. วิปฺปยุตฺตปจฺจยนิทฺเทสวณฺณนา

[20] วิปฺปยุตฺตปจฺจยนิทฺเทเส รูปิโน ธมฺมา อรูปีนนฺติ อิทํ ตาว หทยวตฺถุโน เจว จกฺขุนฺทฺริยาทีนญฺจ วเสน เวทิตพฺพํฯ รูปธมฺเมสุ หิ เอเตเยว ฉ โกฏฺฐาสา อรูปกฺขนฺธานํ วิปฺปยุตฺตปจฺจเยน ปจฺจยา โหนฺติฯ รูปายตนาทโย ปน อารมฺมณธมฺมา กิญฺจาปิ วิปฺปยุตฺตธมฺมา, วิปฺปยุตฺตปจฺจยา ปน น โหนฺติฯ กิํ การณา? สมฺปโยคาสงฺกาย อภาวโตฯ อรูปิโน หิ ขนฺธา จกฺขาทีนํ วตฺถูนํ อพฺภนฺตรโต นิกฺขมนฺตา วิย อุปฺปชฺชนฺติฯ ตตฺถ อาสงฺกา โหติ – ‘‘กิํ นุ โข เอเต เอเตหิ สมฺปยุตฺตา, อุทาหุ วิปฺปยุตฺตา’’ติฯ อารมฺมณธมฺมา ปน วตฺถุนิสฺสเยน อุปฺปชฺชมานานํ อารมฺมณมตฺตา โหนฺตีติ นตฺถิ เตสุ สมฺปโยคาสงฺกาฯ