เมนู

ปวตฺติวารวณฺณนา

[1-86] อตฺถวินิจฺฉเย ปเนตฺถ อิทํ นยมุขํ – สจกฺขุกานํ น อิตฺถีนนฺติ พฺรหฺมปาริสชฺชาทีนญฺเจว รูปีนํ ปุริสนปุํสกานญฺจ วเสน วุตฺตํฯ เตสญฺหิ อิตฺถินฺทฺริยํ นุปฺปชฺชติฯ สจกฺขุกานํ น ปุริสานนฺติ รูปีพฺรหฺมานญฺเจว อิตฺถินปุํสกานญฺจ วเสน วุตฺตํฯ เตสญฺหิ ปุริสินฺทฺริยํ นุปฺปชฺชติฯ อจกฺขุกานํ อุปปชฺชนฺตานํ เตสํ ชีวิตินฺทฺริยํ อุปฺปชฺชตีติ เอกโวการจตุโวการกามธาตุสตฺเต สนฺธาย วุตฺตํฯ สจกฺขุกานํ วินา โสมนสฺเสนาติ อุเปกฺขาสหคตานํ จตุนฺนํ มหาวิปากปฏิสนฺธีนํ วเสน วุตฺตํฯ สจกฺขุกานํ วินา อุเปกฺขายาติ โสมนสฺสสหคตปฏิสนฺธิกานํ วเสน วุตฺตํฯ อุเปกฺขาย อจกฺขุกานนฺติ อเหตุกปฏิสนฺธิวเสน วุตฺตํฯ อเหตุกานนฺติ อเหตุกปฏิสนฺธิจิตฺเตน สทฺธิํ สทฺธินฺทฺริยาทีนํ อภาวโต วุตฺตํฯ ตตฺถ หิ เอกนฺเตเนว สทฺธาสติปญฺญาโย นตฺถิฯ สมาธิวีริยานิ ปน อินฺทฺริยปฺปตฺตานิ น โหนฺติฯ สเหตุกานํ อจกฺขุกานนฺติ คพฺภเสยฺยกวเสน เจว อรูปีวเสน จ วุตฺตํฯ อญฺโญ หิ สเหตุโก อจกฺขุโก นาม นตฺถิฯ สจกฺขุกานํ อเหตุกานนฺติ อปาเย โอปปาติกวเสน วุตฺตํฯ สจกฺขุกานํ ญาณวิปฺปยุตฺตานนฺติ กามธาตุยํ ทุเหตุกปฏิสนฺธิกานํ วเสน วุตฺตํฯ สจกฺขุกานํ ญาณสมฺปยุตฺตานนฺติ รูปีพฺรหฺมาโน เจว กามาวจรเทวมนุสฺเส จ สนฺธาย วุตฺตํฯ ญาณสมฺปยุตฺตานํ อจกฺขุกานนฺติ อรูปิโน จ ติเหตุกคพฺภเสยฺยเก จ สนฺธาย วุตฺตํฯ

[190] ชีวิตินฺทฺริยมูลเก วินา โสมนสฺเสน อุปปชฺชนฺตานนฺติ ทฺเวปิ ชีวิตินฺทฺริยานิ สนฺธาย วุตฺตํฯ ปวตฺเต โสมนสฺสวิปฺปยุตฺตจิตฺตสฺส อุปฺปาทกฺขเณติ อรูปชีวิตินฺทฺริยํ สนฺธาย วุตฺตํฯ อิมินา นเยน สพฺพตฺถาปิ ปฏิสนฺธิปวตฺติวเสน ชีวิตินฺทฺริยโยชนา เวทิตพฺพาฯ โสมนสฺสินฺทฺริยาทิมูลเกสุปิ ปฏิสนฺธิปวตฺติวเสเนวตฺโถ คเหตพฺโพฯ ปฏิโลมนเย ปน นิโรธวาเร จ เอเตสญฺเจว อญฺเญสญฺจ ธมฺมานํ ยถาลาภวเสน จุติปฏิสนฺธิปวตฺเตสุ ตีสุปิ อนุปฺปาทนิโรธา เวทิตพฺพาฯ

[281] อนาคตวาเร เอเตเนว ภาเวนาติ เอเตน ปุริสภาเวเนว, อนฺตรา อิตฺถิภาวํ อนาปชฺชิตฺวา ปุริสปฏิสนฺธิคฺคหเณเนวาติ อตฺโถฯ กติจิ ภเว ทสฺเสตฺวา ปรินิพฺพายิสฺสนฺตีติ กติจิ ปฏิสนฺธิโย คเหตฺวา อิตฺถิภาวํ อปฺปตฺวาว ปรินิพฺพายิสฺสนฺตีติ อตฺโถฯ ทุติยปุจฺฉายปิ เอเสว นโยฯ

[361] ปจฺจุปฺปนฺเนน อตีตวาเร สุทฺธาวาสานํ อุปปตฺติจิตฺตสฺส ภงฺคกฺขเณ มนินฺทฺริยญฺจ นุปฺปชฺชิตฺถาติ จิตฺตยมเก วิย อุปฺปาทกฺขณาติกฺกมวเสน อตฺถํ อคฺคเหตฺวา ตสฺมิํ ภเว อนุปฺปนฺนปุพฺพวเสน คเหตพฺโพติฯ อิมินา นยมุเขน สพฺพสฺมิมฺปิ ปวตฺติวาเร อตฺถวินิจฺฉโย เวทิตพฺโพฯ

ปวตฺติวารวณฺณนาฯ

ปริญฺญาวารวณฺณนา

[435-482] ปริญฺญาวาเร ปน จกฺขุมูลกาทีสุ เอกเมว จกฺขุโสตยมกํ ทสฺสิตํฯ ยสฺมา ปน เสสานิปิ โลกิยอพฺยากตานิ เจว โลกิยอพฺยากตมิสฺสกานิ จ ปริญฺเญยฺยาเนว, ตสฺมา ตานิ อนุปทิฏฺฐานิปิ อิมินาว ทสฺสิตานิ โหนฺติฯ ยสฺมา ปน อกุสลํ เอกนฺตโต ปหาตพฺพเมว, เอกนฺตํ กุสลํ ภาเวตพฺพเมว, โลกุตฺตราพฺยากตํ สจฺฉิกาตพฺพํ, ตสฺมา ‘‘โทมนสฺสินฺทฺริยํ ปชหตี’’ติ ‘‘อนญฺญาตญฺญสฺสามีตินฺทฺริยํ ภาเวตี’’ติ ‘‘อญฺญาตาวินฺทฺริยํ สจฺฉิกโรตี’’ติ วุตฺตํฯ อญฺญินฺทฺริยํ ปน ภาเวตพฺพมฺปิ อตฺถิ สจฺฉิกาตพฺพมฺปิ, ตํ ภาวนาวเสเนว คหิตํฯ ตตฺถ ทฺเว ปุคฺคลาติ สกทาคามิมคฺคสมงฺคี จ, อรหตฺตมคฺคสมงฺคี จฯ เตสุ เอโก สมุจฺฉินฺทิตุํ อสมตฺถตฺตา โทมนสฺสินฺทฺริยํ น ปชหติ นามฯ เอโก ปหีนโทสตฺตา จกฺขุนฺทฺริยํ น ปริชานาตีติ อนุปฺปาทํ อาปาเทตุํ อสมตฺถตาย น ปริชานาติฯ อิมินา นเยน สพฺพวิสฺสชฺชเนสุ อตฺโถ เวทิตพฺโพติฯ

ปริญฺญาวารวณฺณนาฯ

อินฺทฺริยยมกวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

นิคมนกถา

เอตฺตาวตา จ –

ยสฺโสวาเท ฐตฺวา, นิฏฺฐิตกิจฺจสฺส กิจฺจสมฺปนฺโน;

ยุวติชโนปิ อตีโต, สุวิหิตนิยโม ยมสฺสาณํฯ

เทวปริสาย มชฺเฌ, เทวปุเร สพฺพเทวเทเวน;

ยมกํ นาม ปกาสิตํ, ยมามลโลเมน ยํ เตนฯ

ปาฬิววตฺถานวิธิํ, ปุจฺฉาวิสฺสชฺชเน จ อตฺถนยํ;

ทสฺเสตุํ อารทฺธา, ยมกอฏฺฐกถา มยา ตสฺสฯ