ตตฺริทํ นยมุขํ – สพฺเพสํ อุปปชฺชนฺตานนฺติ อนฺตมโส สุทฺธาวาสานมฺปิฯ เตปิ หิ ทุกฺขสจฺเจเนว อุปปชฺชนฺติฯ ตณฺหาวิปฺปยุตฺตจิตฺตสฺสาติ อิทํ ทุกฺขสจฺจสมุทยสจฺเจสุ เอกโกฏฺฐาสสฺส อุปฺปตฺติทสฺสนตฺถํ วุตฺตํฯ ตสฺมา ปญฺจโวการวเสเนว คเหตพฺพํฯ จตุโวกาเร ปน ตณฺหาวิปฺปยุตฺตสฺส ผลสมาปตฺติจิตฺตสฺส อุปฺปาทกฺขเณ เอกมฺปิ สจฺจํ นุปฺปชฺชติฯ อิทํ อิธ น คเหตพฺพํฯ เตสํ ทุกฺขสจฺจญฺจาติ ตสฺมิญฺหิ ขเณ ตณฺหํ ฐเปตฺวา เสสํ ทุกฺขสจฺจํ นาม โหตีติ สนฺธาเยตํ วุตฺตํฯ มคฺคสฺส อุปฺปาทกฺขเณปิ เอเสว นโยฯ ตตฺถ ปน รูปเมว ทุกฺขสจฺจํ นามฯ เสสา มคฺคสมฺปยุตฺตกา ธมฺมา สจฺจวินิมุตฺตาฯ เตเนว การเณน ‘‘อรูเป มคฺคสฺส อุปฺปาทกฺขเณ เตสํ มคฺคสจฺจํ อุปฺปชฺชติ, โน จ เตสํ ทุกฺขสจฺจํ อุปฺปชฺชตี’’ติ วุตฺตํฯ สพฺเพสํ อุปปชฺชนฺตานํ ปวตฺเต ตณฺหาวิปฺปยุตฺตจิตฺตสฺส อุปฺปาทกฺขเณ เตสํ ตตฺถาติ เตสํ ตสฺมิํ อุปปตฺติกฺขเณ ตณฺหาวิปฺปยุตฺตจิตฺตุปฺปตฺติกฺขเณ จาติ เอวเมตฺถ ขณวเสน โอกาโส เวทิตพฺโพฯ อญฺเญสุปิ เอวรูเปสุ เอเสว นโยฯ อนภิสเมตาวีนนฺติ จตุสจฺจปฏิเวธสงฺขาตํ อภิสมยํ อปฺปตฺตสตฺตานํฯ อภิสเมตาวีนนฺติ อภิสมิตสจฺจานนฺติฯ อิมินา นยมุเขน สพฺพตฺถ อตฺถวินิจฺฉโย เวทิตพฺโพฯ

ปวตฺติวารวณฺณนาฯ

3. ปริญฺญาวารวณฺณนา

[165-170] ปริญฺญาวาเร ปน ญาตปริญฺญา, ตีรณปริญฺญา, ปหานปริญฺญาติ ติสฺโสเปตฺถ ปริญฺญาโย ลพฺภนฺติฯ ยสฺมา จ โลกุตฺตรธมฺเมสุ ปริญฺญา นาม นตฺถิ; ตสฺมา อิธ ทฺเว สจฺจานิ คหิตานิฯ ตตฺถ ทุกฺขสจฺจํ ปริชานาตีติ ญาตตีรณปริญฺญาวเสเนว วุตฺตํฯ สมุทยสจฺจํ ปชหตีติ ญาตปหานปริญฺญาวเสนฯ อิติ อิมาสํ ปริญฺญานํ วเสน สพฺพปเทสุ อตฺโถ เวทิตพฺโพติฯ

ปริญฺญาวารวณฺณนาฯ

สจฺจยมกวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ