เต รูปกฺขนฺธญฺจ น ปริชานิตฺถาติ ปุจฺฉาสภาเคน วุตฺตํ, น ปริชานิํสูติ ปเนตฺถ อตฺโถฯ อิมินา อุปาเยน สพฺพตฺถ อตฺถวินิจฺฉโย เวทิตพฺโพติฯ

ปริญฺญาวารวณฺณนาฯ

ขนฺธยมกวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

3. อายตนยมกํ

1. ปณฺณตฺติอุทฺเทสวารวณฺณนา

[1-9] อิทานิ มูลยมเก เทสิเตเยว กุสลาทิธมฺเม อายตนวเสนาปิ สงฺคณฺหิตฺวา ขนฺธยมกานนฺตรํ เทสิตสฺส อายตนยมกสฺส วณฺณนา โหติฯ ตตฺถ ขนฺธยมเก วุตฺตนเยเนว ปาฬิววตฺถานํ เวทิตพฺพํฯ ยเถว หิ ตตฺถ ปณฺณตฺติวาโร, ปวตฺติวาโร, ปริญฺญาวาโรติ ตโย มหาวารา โหนฺติ, ตถา อิธาปิฯ วจนตฺโถปิ เนสํ ตตฺถ วุตฺตนเยเนว เวทิตพฺโพฯ อิธาปิ จ ปณฺณตฺติวาโร อุทฺเทสนิทฺเทสวเสน ทฺวิธา ววตฺถิโตฯ อิตเร นิทฺเทสวเสเนวฯ ‘ตตฺถ ทฺวาทสายตนานี’ติ ปทํ อาทิํ กตฺวา ยาว นายตนา น มโนติ, ตาว ปณฺณตฺติวารสฺส อุทฺเทสวาโร เวทิตพฺโพฯ ตตฺถ ทฺวาทสายตนานีติ อยํ ยมกวเสน ปุจฺฉิตพฺพานํ อายตนานํ อุทฺเทโสฯ จกฺขายตนํ…เป.… ธมฺมายตนนฺติ เตสญฺเญว ปเภทโต นามววตฺถานํฯ ยมกวเสน ปุจฺฉาสุขตฺถญฺเจตฺถ ปฐมํ ปฏิปาฏิยา อชฺฌตฺตรูปายตนานิ วุตฺตานิฯ ปจฺฉา พาหิรรูปายตนานิฯ ปริโยสาเน มนายตนธมฺมายตนานิฯ

ยถา ปน เหฏฺฐา ขนฺธวเสน, เอวมิธ อิเมสํ อายตนานํ วเสน ปทโสธนวาโร, ปทโสธนมูลจกฺกวาโร, สุทฺธายตนวาโร, สุทฺธายตนมูลจกฺกวาโรติ, จตฺตาโรว นยวารา โหนฺติฯ เอเกโก เจตฺถ อนุโลมปฏิโลมวเสน ทุวิโธเยวฯ เตสมตฺโถ ตตฺถ วุตฺตนเยเนว เวทิตพฺโพฯ ยถา ปน ขนฺธยมเก ปทโสธนวารสฺส อนุโลมวาเร ‘รูปํ รูปกฺขนฺโธ, รูปกฺขนฺโธ รูป’นฺติอาทีนิ ปญฺจ ยมกานิ, ตถา อิธ ‘จกฺขุ, จกฺขายตนํ; จกฺขายตนํ; จกฺขู’ติอาทีนิ ทฺวาทสฯ

ปฏิโลมวาเรปิ ‘น จกฺขุ, น จกฺขายตนํ; น จกฺขายตนํ, น จกฺขู’ติอาทีนิ ทฺวาทส , ปทโสธนมูลจกฺกวารสฺส ปเนตฺถ อนุโลมวาเร เอเกกายตนมูลกานิ เอกาทส เอกาทส กตฺวา ทฺวตฺติํสสตํ ยมกานิฯ ปฏิโลมวาเรปิ ทฺวตฺติํสสตเมวฯ สุทฺธายตนวารสฺสาปิ อนุโลมวาเร ทฺวาทส, ปฏิโลมวาเร ทฺวาทส, สุทฺธายตนมูลจกฺกวารสฺสาปิ อนุโลมวาเร เอเกกายตนมูลกานิ เอกาทส เอกาทส กตฺวา ทฺวตฺติํสสตํ ยมกานิฯ ปฏิโลมวาเรปิ ทฺวตฺติํสสตเมวาติ เอวมิธ ฉสตฺตตาธิเกหิ ปญฺจหิ ยมกสเตหิ, ทฺวิปญฺญาสาธิเกหิ เอกาทสหิ ปุจฺฉาสเตหิ, จตุราธิเกหิ เตวีสาย อตฺถสเตหิ จ ปฏิมณฺฑิโต ปณฺณตฺติวารสฺส อุทฺเทสวาโร เวทิตพฺโพฯ

ปณฺณตฺติอุทฺเทสวารวณฺณนาฯ

1. ปณฺณตฺตินิทฺเทสวารวณฺณนา

[10-17] นิทฺเทสวาเร ปน เหฏฺฐา ขนฺธยมกสฺส ปณฺณตฺติวารนิทฺเทเส วุตฺตนเยเนว อตฺโถ เวทิตพฺโพฯ อญฺญตฺร วิเสสาฯ ตตฺรายํ วิเสโส – ทิพฺพจกฺขูติ ทุติยวิชฺชาญาณํฯ ปญฺญาจกฺขูติ ตติยวิชฺชาญาณํฯ ทิพฺพโสตนฺติ ทุติยอภิญฺญาญาณํฯ ตณฺหาโสตนฺติ ตณฺหาวฯ อวเสโส กาโยติ นามกาโย, รูปกาโย, หตฺถิกาโย, อสฺสกาโยติ เอวมาทิฯ อวเสสํ รูปนฺติ รูปายตนโต เสสํ ภูตุปาทายรูปญฺเจว ปิยรูปสาตรูปญฺจฯ สีลคนฺโธติอาทีนิ วายนฏฺเฐน สีลาทีนํเยว นามานิฯ อตฺถรโสติอาทีนิปิ สาธุมธุรฏฺเฐน อตฺถาทีนญฺเญว นามานิฯ อวเสโส ธมฺโมติ ปริยตฺติธมฺมาทิอเนกปฺปเภโทติ อยเมตฺถ วิเสโสฯ

ปณฺณตฺตินิทฺเทสวารวณฺณนาฯ