2. ปวตฺติวารวณฺณนา

[50-205] อิทานิ ยสฺส รูปกฺขนฺโธติอาทินา นเยน ปวตฺติวาโร อารทฺโธฯ กสฺมา ปเนตฺถ อุทฺเทสวาโร น วุตฺโตติ? เหฏฺฐา ทสฺสิตนยตฺตาฯ ปณฺณตฺติวารสฺมิญฺหิ อุทฺเทสวาเร นโย ทสฺสิโตฯ เตน ปน นเยน สกฺกา โส อิธ อวุตฺโตปิ ชานิตุนฺติ ตํ อวตฺวา นิทฺเทสวาโรว อารทฺโธฯ อิมสฺมิํ ปน ปวตฺติวารสงฺขาเต มหาวาเร อุปฺปาทวาโร, นิโรธวาโร, อุปฺปาทนิโรธวาโรติ ตโย อนฺตรวารา โหนฺติฯ เตสุ ปฐโม ธมฺมานํ อุปฺปาทลกฺขณสฺส ทีปิตตฺตา อุปฺปาทวาโรติ วุจฺจติฯ ทุติโย เตสญฺเญว นิโรธลกฺขณสฺส ทีปิตตฺตา นิโรธวาโรติ วุจฺจติฯ ตติโย อุภินฺนมฺปิ ลกฺขณานํ ทีปิตตฺตา อุปฺปาทนิโรธวาโรติ วุจฺจติฯ อุปฺปาทวาเรน เจตฺถ ธมฺมานํ อุปฺปชฺชนากาโรว ทีปิโตฯ นิโรธวาเรน ‘อุปฺปนฺนํ นาม นิจฺจํ นตฺถี’ติ เตสญฺเญว อนิจฺจตา ทีปิตาฯ อุปฺปาทนิโรธวาเรน ตทุภยํฯ

ตตฺถ อุปฺปาทวาเร ตาว ติณฺณํ อทฺธานํ วเสน ฉ กาลเภทา โหนฺติ – ปจฺจุปฺปนฺโน, อตีโต, อนาคโต, ปจฺจุปฺปนฺเนนาตีโต, ปจฺจุปฺปนฺเนนานาคโต, อตีเตนานาคโตติฯ เตสุ ‘ยสฺส รูปกฺขนฺโธ อุปฺปชฺชตี’ติ ปจฺจุปฺปนฺนาภิธานวเสน ปจฺจุปฺปนฺโน เวทิตพฺโพฯ โส ปจฺจุปฺปนฺนานํ ธมฺมานํ ปจฺจกฺขโต คเหตพฺพตฺตา อติวิย สุวิญฺเญยฺโยติ ปฐมํ วุตฺโตฯ ยสฺส รูปกฺขนฺโธ อุปฺปชฺชิตฺถาติ อตีตาภิธานวเสน อตีโต เวทิตพฺโพฯ โส ปจฺจกฺขโต อนุภูตปุพฺพานํ อตีตธมฺมานํ อนุมาเนน อนาคเตหิ สุวิญฺเญยฺยตรตฺตา ทุติยํ วุตฺโตฯ ยสฺส รูปกฺขนฺโธ อุปฺปชฺชิสฺสตีติ อนาคตาภิธานวเสน อนาคโต เวทิตพฺโพฯ โส ปจฺจกฺขโต จ อนุภูตปุพฺพวเสน จ คหิตธมฺมานุมาเนน ‘อนาคเตปิ เอวรูปา ธมฺมา อุปฺปชฺชิสฺสนฺตี’ติ คเหตพฺพโต ตติยํ วุตฺโตฯ

ยสฺส รูปกฺขนฺโธ อุปฺปชฺชติ, ตสฺส เวทนากฺขนฺโธ อุปฺปชฺชิตฺถาติ ปจฺจุปฺปนฺเนน สทฺธิํ อตีตาภิธานวเสน ปจฺจุปฺปนฺเนนาตีโต เวทิตพฺโพฯ โส มิสฺสเกสุ ตีสุ สุวิญฺเญยฺยตรตฺตา จตุตฺถํ วุตฺโตฯ ยสฺส รูปกฺขนฺโธ อุปฺปชฺชติ ตสฺส เวทนากฺขนฺโธ อุปฺปชฺชิสฺสตีติ ปจฺจุปฺปนฺเนน สทฺธิํ อนาคตาภิธานวเสน ปจฺจุปฺปนฺเนนานาคโต เวทิตพฺโพฯ โส ปจฺจกฺขโต คเหตพฺพานํ ธมฺมานํ อตฺถิตาย อตฺถโต สุวิญฺเญยฺยตโรติ ปญฺจมํ วุตฺโตฯ