6. กุสลกถาวณฺณนา

[844-846] อิทานิ กุสลกถา นาม โหติฯ ตตฺถ อนวชฺชมฺปิ กุสลํ อิฏฺฐปากมฺปิฯ อนวชฺชํ นาม กิเลสวิปฺปยุตฺตํฯ อยํ นโย ฐเปตฺวา อกุสลํ สพฺพธมฺเม ภชติฯ อิฏฺฐวิปากํ นาม อายติํ อุปปตฺติปวตฺเตสุ อิฏฺฐผลนิปฺผาทกํ ปุญฺญํฯ อยํ นโย กุสลตฺติเก อาทิปทเมว ภชติฯ เยสํ ปน อิมํ วิภาคํ อคฺคเหตฺวา อนวชฺชภาวมตฺเตเนว นิพฺพานํ กุสลนฺติ ลทฺธิ, เสยฺยถาปิ อนฺธกานํ, เตสํ อิฏฺฐวิปากฏฺเฐน นิพฺพานสฺส กุสลตาภาวํ ทีเปตุํ ปุจฺฉา สกวาทิสฺส, อตฺตโน ลทฺธิวเสน ปฏิญฺญา อิตรสฺสฯ เสสมิธาปิ เหฏฺฐา วุตฺตนยตฺตา อุตฺตานตฺถเมวาติฯ

กุสลกถาวณฺณนาฯ

7. อจฺจนฺตนิยามกถาวณฺณนา

[847] อิทานิ อจฺจนฺตนิยามกถา นาม โหติฯ ตตฺถ เยสํ ‘‘สกิํ นิมุคฺโค นิมุคฺโคว โหตี’’ติ (อ. นิ. 7.15) สุตฺตํ นิสฺสาย ‘‘อตฺถิ ปุถุชฺชนสฺส อจฺจนฺตนิยามตา’’ติ ลทฺธิ, เสยฺยถาปิ เอกจฺจานํ อุตฺตราปถกานํ, เต สนฺธาย ปุจฺฉา สกวาทิสฺส, ปฏิญฺญา อิตรสฺสฯ มาตุฆาตโกติอาทิ ‘‘นิยตมิจฺฉาทิฏฺฐิกสฺส จ มาตุฆาตกาทีนญฺจ สมาเน มิจฺฉตฺตนิยาเม มาตุฆาตกาทีหิปิ เต อจฺจนฺตนิยเตหิ ภวิตพฺพ’’นฺติ โจทนตฺถํ วุตฺตํฯ อิตโร ‘‘นิยตมิจฺฉาทิฏฺฐิโก สํสารขาณุโก ภวนฺตเรปิ นิยโตว อิเม ปน เอกสฺมิญฺเญว อตฺตภาเว’’ติ ลทฺธิยา น เหวนฺติ ปฏิกฺขิปติ ฯ

[848] วิจิกิจฺฉา อุปฺปชฺเชยฺยาติ ‘‘อยํ นิยโต วา โน วา’’ติ เอวํ อุปฺปชฺเชยฺยาติ ปุจฺฉติฯ อิตโร อนุปฺปตฺติการณํ อปสฺสนฺโต ปฏิชานาติฯ นุปฺปชฺเชยฺยาติ ปุฏฺโฐ ปน ยํ ทิฏฺฐิํ อาเสวนฺโต นิยามํ โอกฺกนฺโต, ตตฺถ อนุปฺปตฺติํ สนฺธาย ปฏิชานาติฯ ตโต ปหีนาติ ปุฏฺโฐ มคฺเคน อปฺปหีนตฺตา ปฏิกฺขิปติ, ตํ ทิฏฺฐิํ อารพฺภ อสมุทาจารโต ปฏิชานาติฯ อถ นํ ยสฺมา ปหานํ นาม วินา อริยมคฺเคน นตฺถิ, ตสฺมา ตสฺส วเสน โจเทตุํ โสตาปตฺติมคฺเคนาติอาทิมาหฯ

โส เอกมคฺเคนาปิ อปฺปหีนตฺตา ปฏิกฺขิปติฯ ปุน กตเมนาติ ปุฏฺโฐ มิจฺฉามคฺคํ สนฺธาย อกุสเลนาติอาทิมาหฯ

[849] อุจฺเฉททิฏฺฐิ อุปฺปชฺเชยฺยาติ ทุติยนิยามุปฺปตฺติํ ปุจฺฉติฯ อิตโร ยสฺมา ‘‘เยปิ เต โอกฺกลา วยภิญฺญา นตฺถิกวาทา อกิริยวาทา อเหตุกวาทา’’ติ (ม. นิ. 3.143) วจนโต ติสฺโสปิ นิยตมิจฺฉาทิฏฺฐิโย เอกสฺส อุปฺปชฺชนฺติ, ตสฺมา ปฏิชานาติฯ

[850] อถ นํ ‘‘น จ นาม โส อจฺจนฺตนิยาโม’’ติ โจเทตุํ หญฺจีติอาทิมาหฯ อจฺจนฺตนิยตสฺส หิ ทุติยนิยาโม นิรตฺถโกฯ นุปฺปชฺเชยฺยาติ ปญฺเห ยํ สสฺสตทิฏฺฐิยา สสฺสตนฺติ คหิตํ, ตเทว อุจฺฉิชฺชิสฺสตีติ คเหตฺวา อนุปฺปตฺติํ สนฺธาย ปฏิชานาติฯ ปหีนาติ ปุฏฺโฐ มคฺเคน อปฺปหีนตฺตา ปฏิกฺขิปติ, วุตฺตนเยน อนุปฺปชฺชนโต ปฏิชานาติฯ สสฺสตทิฏฺฐิ อุปฺปชฺเชยฺยาติอาทีสุปิ เอเสว นโยฯ เสสํ วิจิกิจฺฉาวาเร วุตฺตนยเมวฯ

[851-852] น วตฺตพฺพนฺติ ปุจฺฉา ปรวาทิสฺส, สุตฺตสฺส อตฺถิตาย ปฏิญฺญา สกวาทิสฺสฯ น ปน โส ภวนฺตเรปิ นิมุคฺโควฯ อิมสฺมิญฺเญว หิ ภเว อภพฺโพ โส ตํ ทิฏฺฐิํ ปชหิตุนฺติ อยเมตฺถ อธิปฺปาโย, ตสฺมา อสาธกเมตนฺติฯ สพฺพกาลํ อุมฺมุชฺชิตฺวา นิมุชฺชตีติอาทิ วจนมตฺเต อภินิเวสํ อกตฺวา อตฺโถ ปริเยสิตพฺโพติ ทสฺสนตฺถํ วุตฺตนฺติฯ

อจฺจนฺตนิยามกถาวณฺณนาฯ

8. อินฺทฺริยกถาวณฺณนา

[853-856] อิทานิ อินฺทฺริยกถา นาม โหติฯ ตตฺถ โลกิยา สทฺธา สทฺธา เอว นาม, น สทฺธินฺทฺริยํฯ ตถา โลกิยํ วีริยํ…เป.… สติ… สมาธิ… ปญฺญา ปญฺญาเยว นาม, น ปญฺญินฺทฺริยนฺติ เยสํ ลทฺธิ, เสยฺยถาปิ เหตุวาทานญฺเจว มหิสาสกานญฺจ; เต สนฺธาย ปุจฺฉา สกวาทิสฺส, ปฏิญฺญา อิตรสฺส ฯ นตฺถิ โลกิยา สทฺธาติอาทิ ยสฺมา โลกิยาปิ สทฺธาทโยว ธมฺมา อธิปติยฏฺเฐน อินฺทฺริยํ, น สทฺธาทีหิ อญฺญํ สทฺธินฺทฺริยาทิ นาม อตฺถิ, ตสฺมา โลกิยานมฺปิ สทฺธาทีนญฺเญว สทฺธินฺทฺริยาทิภาวทสฺสนตฺถํ วุตฺตํฯ อตฺถิ โลกิโย มโนติอาทิ ยถา เต โลกิยาปิ มนาทโย ธมฺมา มนินฺทฺริยาทีนิ, เอวํ โลกิยา สทฺธาทโยปิ สทฺธินฺทฺริยานีติ อุปมาย ตสฺสตฺถสฺส วิภาวนตฺถํ วุตฺตํฯ เสสเมตฺถ ยถาปาฬิเมว นิยฺยาตีติฯ

อินฺทฺริยกถาวณฺณนาฯ

เอกูนวีสติโม วคฺโคฯ