เมนู

5. เอกมคฺคกถาวณฺณนา

[810-811] อิทานิ เอกมคฺคกถา นาม โหติฯ ตตฺถ เยสํ พุทฺเธ ภควติ อโยนิโส เปมวเสเนว ‘‘ภควา โสตาปนฺโน หุตฺวา สกทาคามี, สกทาคามี หุตฺวา อนาคามี, อนาคามี หุตฺวา อรหตฺตํ สจฺฉากาสิ, เอเกเนว ปน อริยมคฺเคน จตฺตาริ ผลานิ สจฺฉากาสี’’ติ ลทฺธิ, เสยฺยถาปิ เตสญฺเญว; เต สนฺธาย ปุจฺฉา สกวาทิสฺส, ปฏิญฺญา อิตรสฺสฯ อถ นํ จตูหิ ผเลหิ สทฺธิํ อุปฺปนฺนานํ จตุนฺนํ ผสฺสาทีนํ เอกโต สโมธานวเสน โจเทตุํ จตุนฺนํ ผสฺสานนฺติอาทิมาหฯ โสตาปตฺติมคฺเคนาติอาทิ ‘‘กตรมคฺเคน สจฺฉิกโรตี’’ติ ปุจฺฉนตฺถํ วุตฺตํฯ อรหตฺตมคฺเคนาติ จ วุตฺเต เตน สกฺกายทิฏฺฐิอาทีนํ ปหานาภาววเสน โจเทติฯ ภควา โสตาปนฺโนติ พุทฺธภูตสฺส โสตาปนฺนภาโว นตฺถีติ ปฏิกฺขิปติฯ ปรโต ปญฺหทฺวเยปิ เอเสว นโยฯ เสสเมตฺถ ยถาปาฬิเมว นิยฺยาตีติฯ

เอกมคฺคกถาวณฺณนาฯ

6. ฌานสงฺกนฺติกถาวณฺณนา

[813-816] อิทานิ ฌานสงฺกนฺติกถา นาม โหติฯ ตตฺถ เยสํ ‘‘อิธ, ภิกฺขเว, ภิกฺขุ วิวิจฺเจว กาเมหิ ปฐมํ ฌานํ อุปสมฺปชฺช วิหรติ, วิตกฺกวิจารานํ วูปสมา ทุติยํ ฌานํ, ตติยํ ฌานํ, จตุตฺถํ ฌานํ อุปสมฺปชฺช วิหรตี’’ติ (สํ. นิ. 5.923-934) อิมํ ปฏิปาฏิเทสนํ นิสฺสาย ‘‘ตสฺส ตสฺส ฌานสฺส อุปจารปฺปวตฺติํ วินาว ฌานา ฌานํ สงฺกมตี’’ติ ลทฺธิ, เสยฺยถาปิ มหิสาสกานญฺเจว เอกจฺจานญฺจ อนฺธกานํ; เต สนฺธาย ปุจฺฉา สกวาทิสฺส, ปฏิญฺญา อิตรสฺสฯ อถ นํ ‘‘ยทิ เต ทุติยชฺฌานูปจารํ อปฺปตฺวา อุปฺปฏิปาฏิยา ปฐมชฺฌานา ทุติยชฺฌานเมว สงฺกมติ, ปฐมโต ตติยํ, ทุติยโต จตุตฺถมฺปิ สงฺกเมยฺยา’’ติ โจเทตุํ ปฐมา ฌานาติอาทิมาหฯ ยา ปฐมสฺสาติอาทิ ‘‘ยทิ ปฐมโต อนนฺตรํ ทุติยํ, ทุติยาทีหิ วา ตติยาทีนิ สมาปชฺชติ, เอกาวชฺชเนน สมาปชฺเชยฺยา’’ติ โจทนตฺถํ วุตฺตํฯ กาเม อาทีนวโตติ ปฐมํ กาเม อาทีนวโต มนสิ กโรโต ปจฺฉา อุปฺปชฺชติฯ ฌานกฺขเณ ปเนส นิมิตฺตเมว มนสิ กโรติฯ ตญฺเญว ปฐมนฺติ ‘‘ยทิ ปุริมชวนโต ปจฺฉิมชวนํ วิย อนนฺตรํ อุปฺปชฺเชยฺย, ฐเปตฺวา ปุริมปจฺฉิมภาวํ ลกฺขณโต ตญฺเญว ตํ ภเวยฺยา’’ติ โจเทตุํ ปุจฺฉติฯ อิมินา อุปาเยน สพฺพตฺถ อตฺโถ เวทิตพฺโพฯ วิวิจฺเจว กาเมหีติอาทีหิ ปฏิปาฏิยา ฌานานํ เทสิตภาวํ ทีเปติ, น อนนฺตรุปฺปตฺติํ, ตสฺมา อสาธกนฺติฯ

ฌานสงฺกนฺติกถาวณฺณนาฯ

7. ฌานนฺตริกกถาวณฺณนา

[817-818] อิทานิ ฌานนฺตริกกถา นาม โหติฯ ตตฺถ เยสํ สมเย ‘‘ปญฺจกนเย ปญฺจ ฌานานิ วิภตฺตานิ, เกวลํ ตโย สมาธี อุทฺทิฏฺฐา’’ติ อวิตกฺกวิจารมตฺตสฺส สมาธิโน โอกาสํ อชานนฺตานํ ‘‘ปฐมสฺส จ ทุติยสฺส จ ฌานสฺส อนฺตเร ฌานนฺตริกา นาม เอสา’’ติ ลทฺธิ, เสยฺยถาปิ สมฺมิติยานญฺเจว เอกจฺจานญฺจ อนฺธกานํ; เต สนฺธาย ปุจฺฉา สกวาทิสฺส, ปฏิญฺญา อิตรสฺสฯ อถ นํ ‘‘ฌานมฺปิ เจตสิกา ธมฺมา, ผสฺสาทโยปิ, ตสฺมา ยทิ ฌานนฺตริกา นาม ภเวยฺย, ผสฺสนฺตริกาทีหิปิ ภวิตพฺพ’’นฺติ โจทนตฺถํ อตฺถิ ผสฺสนฺตริกาติอาทิมาห

ทุติยสฺส จ ฌานสฺสาติ ‘‘ยทิ ฌานนฺตริกา นาม ภเวยฺย, ทุติยตติยาทีนิปิ ฌานาเนว, เตสมฺปิ อนฺตริกาย ภวิตพฺพ’’นฺติ โจทนตฺถํ วุตฺตํฯ โส เกวลํ ลทฺธิยา อภาเวน ปฏิกฺขิปติ เจว ปฏิชานาติ จฯ ปฐมสฺส จาติ ปุฏฺโฐ ลทฺธิวเสน ปฏิชานาติฯ

[819] สวิตกฺโก สวิจาโรติอาทิ ‘‘ติณฺณมฺปิ สมาธีนํ สมาธิภาเว สมาเน อวิตกฺโก วิจารมตฺโตว สมาธิ ฌานนฺตริโก, น อิตโรติ โก เอตฺถ วิเสสเหตู’’ติ โจทนตฺถํ วุตฺตํฯ

[820-822] ทฺวินฺนํ ฌานานํ ปฏุปฺปนฺนานนฺติ ปฐมทุติยานิ สนฺธาย ปุจฺฉติฯ อิตโร ‘‘เตสํ ปจฺจุปฺปนฺนานํเยว อนฺตเร อวิตกฺโก วิจารมตฺโต สมาธิ ฌานนฺตริโก นาม โหตี’’ติ ลทฺธิยา ปฏิชานาติฯ ปฐมํ ฌานํ นิรุทฺธนฺติ ปุฏฺโฐ ติณฺณํ เอกกฺขเณ ปวตฺติ น ยุตฺตาติ ปฏิชานาติ อวิตกฺโก วิจารมตฺโต สมาธิ ปฐมํ ฌานนฺติ จตุกฺกนยวเสน ปุจฺฉติฯ สกวาที ตสฺมิํ นเย ตสฺส อภาวา ปฏิกฺขิปติฯ นนุ ตโย สมาธีติ เอตฺถายมธิปฺปาโย – ยถา เตสุ ตีสุ สมาธีสุ ทฺเว สมาธี ฌานาเนว, น ฌานนฺตริกา, เอวํ อิตเรนปิ ฌาเนเนว ภวิตพฺพํ, น ฌานนฺตริกายาติฯ

ฌานนฺตริกกถาวณฺณนาฯ