3. กรุณากถาวณฺณนา

[807-808] อิทานิ กรุณากถา นาม โหติฯ ตตฺถ ปิยายิตานํ วตฺถูนํ วิปตฺติยา สราคานํ ราควเสน กรุณาปติรูปิกํ ปวตฺติํ ทิสฺวา ‘‘ราโคว กรุณา นาม, โส จ ภควโต นตฺถิ, ตสฺมา นตฺถิ พุทฺธสฺส ภควโต กรุณา’’ติ เยสํ ลทฺธิ, เสยฺยถาปิ อุตฺตราปถกานํ; เต สนฺธาย ปุจฺฉา สกวาทิสฺส, ปฏิญฺญา อิตรสฺสฯ อถ นํ ‘‘กรุณา นาเมสา นิกฺกิเลสตาย เจว สตฺตารมฺมณตาย จ เจโตวิมุตฺติตาย จ เอกาทสานิสํสตาย จ เมตฺตาทีหิ สมานชาติกา, ตสฺมา ยทิ ภควโต กรุณา นตฺถิ, เมตฺตาทโยปิสฺส น สิยุ’’นฺติ โจทนตฺถํ นตฺถิ พุทฺธสฺส ภควโต เมตฺตาติอาทิมาหฯ อาการุณิโกติ ปญฺเห ตถารูปํ โวหารํ อปสฺสนฺโต ปฏิกฺขิปติฯ เสสเมตฺถ อุตฺตานตฺถเมวาติฯ

กรุณากถาวณฺณนาฯ

4. คนฺธชาตกถาวณฺณนา

[809] อิทานิ คนฺธชาตกถา นาม โหติฯ ตตฺถ เยสํ พุทฺเธ ภควติ อโยนิโส เปมวเสน ‘‘ภควโต อุจฺจารปสฺสาโว อญฺเญ คนฺธชาเต อติวิย อธิคณฺหาติ, นตฺถิ ตโต จ สุคนฺธตรํ คนฺธชาต’’นฺติ ลทฺธิ, เสยฺยถาปิ เอกจฺจานํ อนฺธกานญฺเจว อุตฺตราปถกานญฺจ; เต สนฺธาย ปุจฺฉา สกวาทิสฺส, ปฏิญฺญา อิตรสฺสฯ เสสเมตฺถ ยถาปาฬิเมว นิยฺยาตีติฯ

คนฺธชาตกถาวณฺณนาฯ

5. เอกมคฺคกถาวณฺณนา

[810-811] อิทานิ เอกมคฺคกถา นาม โหติฯ ตตฺถ เยสํ พุทฺเธ ภควติ อโยนิโส เปมวเสเนว ‘‘ภควา โสตาปนฺโน หุตฺวา สกทาคามี, สกทาคามี หุตฺวา อนาคามี, อนาคามี หุตฺวา อรหตฺตํ สจฺฉากาสิ, เอเกเนว ปน อริยมคฺเคน จตฺตาริ ผลานิ สจฺฉากาสี’’ติ ลทฺธิ, เสยฺยถาปิ เตสญฺเญว; เต สนฺธาย ปุจฺฉา สกวาทิสฺส, ปฏิญฺญา อิตรสฺสฯ อถ นํ จตูหิ ผเลหิ สทฺธิํ อุปฺปนฺนานํ จตุนฺนํ ผสฺสาทีนํ เอกโต สโมธานวเสน โจเทตุํ จตุนฺนํ ผสฺสานนฺติอาทิมาหฯ โสตาปตฺติมคฺเคนาติอาทิ ‘‘กตรมคฺเคน สจฺฉิกโรตี’’ติ ปุจฺฉนตฺถํ วุตฺตํฯ อรหตฺตมคฺเคนาติ จ วุตฺเต เตน สกฺกายทิฏฺฐิอาทีนํ ปหานาภาววเสน โจเทติฯ ภควา โสตาปนฺโนติ พุทฺธภูตสฺส โสตาปนฺนภาโว นตฺถีติ ปฏิกฺขิปติฯ ปรโต ปญฺหทฺวเยปิ เอเสว นโยฯ เสสเมตฺถ ยถาปาฬิเมว นิยฺยาตีติฯ

เอกมคฺคกถาวณฺณนาฯ

6. ฌานสงฺกนฺติกถาวณฺณนา

[813-816] อิทานิ ฌานสงฺกนฺติกถา นาม โหติฯ ตตฺถ เยสํ ‘‘อิธ, ภิกฺขเว, ภิกฺขุ วิวิจฺเจว กาเมหิ ปฐมํ ฌานํ อุปสมฺปชฺช วิหรติ, วิตกฺกวิจารานํ วูปสมา ทุติยํ ฌานํ, ตติยํ ฌานํ, จตุตฺถํ ฌานํ อุปสมฺปชฺช วิหรตี’’ติ (สํ. นิ. 5.923-934) อิมํ ปฏิปาฏิเทสนํ นิสฺสาย ‘‘ตสฺส ตสฺส ฌานสฺส อุปจารปฺปวตฺติํ วินาว ฌานา ฌานํ สงฺกมตี’’ติ ลทฺธิ, เสยฺยถาปิ มหิสาสกานญฺเจว เอกจฺจานญฺจ อนฺธกานํ; เต สนฺธาย ปุจฺฉา สกวาทิสฺส, ปฏิญฺญา อิตรสฺสฯ อถ นํ ‘‘ยทิ เต ทุติยชฺฌานูปจารํ อปฺปตฺวา อุปฺปฏิปาฏิยา ปฐมชฺฌานา ทุติยชฺฌานเมว สงฺกมติ, ปฐมโต ตติยํ, ทุติยโต จตุตฺถมฺปิ สงฺกเมยฺยา’’ติ โจเทตุํ ปฐมา ฌานาติอาทิมาหฯ ยา ปฐมสฺสาติอาทิ ‘‘ยทิ ปฐมโต อนนฺตรํ ทุติยํ, ทุติยาทีหิ วา ตติยาทีนิ สมาปชฺชติ, เอกาวชฺชเนน สมาปชฺเชยฺยา’’ติ โจทนตฺถํ วุตฺตํฯ กาเม อาทีนวโตติ ปฐมํ กาเม อาทีนวโต มนสิ กโรโต ปจฺฉา อุปฺปชฺชติฯ ฌานกฺขเณ ปเนส นิมิตฺตเมว มนสิ กโรติฯ ตญฺเญว ปฐมนฺติ ‘‘ยทิ ปุริมชวนโต ปจฺฉิมชวนํ วิย อนนฺตรํ อุปฺปชฺเชยฺย, ฐเปตฺวา ปุริมปจฺฉิมภาวํ ลกฺขณโต ตญฺเญว ตํ ภเวยฺยา’’ติ โจเทตุํ ปุจฺฉติฯ อิมินา อุปาเยน สพฺพตฺถ อตฺโถ เวทิตพฺโพฯ วิวิจฺเจว กาเมหีติอาทีหิ ปฏิปาฏิยา ฌานานํ เทสิตภาวํ ทีเปติ, น อนนฺตรุปฺปตฺติํ, ตสฺมา อสาธกนฺติฯ

ฌานสงฺกนฺติกถาวณฺณนาฯ