4. อธิคยฺหมนสิการกถาวณฺณนา

[749-753] อิทานิ อธิคยฺห มนสิการกถา นาม โหติฯ ตตฺถ ทุวิโธ มนสิกาโร นยโต จ อารมฺมณโต จฯ ตตฺถ เอกสงฺขารสฺสาปิ อนิจฺจตาย ทิฏฺฐาย สพฺเพ สงฺขารา อนิจฺจาติ อวเสเสสุ นยโต มนสิกาโร โหติฯ อตีเต ปน สงฺขาเร มนสิกโรนฺโต น อนาคเต มนสิกาตุํ สกฺโกติฯ อตีตาทีสุ อญฺญตรํ มนสิกโรโต อารมฺมณโต มนสิกาโร โหติ ฯ ตตฺถ ปจฺจุปฺปนฺเน มนสิกโรนฺโต เยน จิตฺเตน เต มนสิกโรติ, ตํ ปจฺจุปฺปนฺนกฺขเณ มนสิกาตุํ น สกฺโกติฯ ตตฺถ เยสํ ‘‘สพฺเพ สงฺขารา อนิจฺจา’’ติอาทิวจนํ นิสฺสาย ‘‘มนสิกโรนฺโต นาม อธิคยฺห อธิคณฺหิตฺวา สงฺคณฺหิตฺวา สพฺเพ สงฺขาเร เอกโต มนสิกโรตี’’ติ ลทฺธิ, เสยฺยถาปิ ปุพฺพเสลิยาปรเสลิยานํ; เต สนฺธาย ปุจฺฉา สกวาทิสฺส, ปฏิญฺญา อิตรสฺสฯ

อถ นํ ยสฺมา สพฺเพ เอกโต มนสิกโรนฺเตน เยน จิตฺเตน เต มนสิกโรติ, ตมฺปิ มนสิกาตพฺพํ โหติฯ ตสฺมา ตํจิตฺตตาย โจเทตุํ เตน จิตฺเตนาติ อาหฯ อิตโร อารมฺมณํ กตฺวา น สกฺกา ชานิตุนฺติ สนฺธาย ปฏิกฺขิปติฯ เอวํลกฺขณํ จิตฺตนฺติ ญาตตฺตา ปน ตมฺปิ จิตฺตํ ญาตเมว โหตีติ สนฺธาย ปฏิชานาติฯ อถ วา ตญฺเญว ตสฺส อารมฺมณํ น โหตีติ ปฏิกฺขิปติฯ ‘‘สพฺเพ สงฺขารา อนิจฺจา, ยทา ปญฺญาย ปสฺสตี’’ติอาทีนิ นิสฺสาย อุปฺปนฺนลทฺธิวเสน ปฏิชานาติฯ เสสปญฺหทฺวเยปิ เอเสว นโยฯ เตน ผสฺเสนาติอาทีสุ ปน ตถารูปํ สุตฺตํ อปสฺสนฺโต ปฏิกฺขิปเตวฯ อตีตาทิปญฺเหสุ เหฏฺฐา วุตฺตนเยเนว ปฏิกฺเขปปฏิญฺญา เวทิตพฺพาฯ เสสํ ยถาปาฬิเมว นิยฺยาตีติฯ สพฺเพ สงฺขาราติอาทิวจนํ นยโต ทสฺสนํ สนฺธาย วุตฺตํ, น เอกกฺขเณ อารมฺมณโต, ตสฺมา อสาธกนฺติฯ

อธิคยฺหมนสิการกถาวณฺณนาฯ

5. รูปํ เหตูติกถาวณฺณนา

[754-756] อิทานิ รูปํ เหตูติ กถานาม โหติฯ ตตฺถ เหตูติ กุสลมูลาทิโน เหตุเหตุสฺสาปิ นามํ, ยสฺส กสฺสจิ ปจฺจยสฺสาปิฯ อิมํ ปน วิภาคํ อกตฺวา ‘‘จตฺตาโร มหาภูตา เหตู’’ติ วจนมตฺตํ นิสฺสาย อวิเสเสเนว รูปํ เหตูติ เยสํ ลทฺธิ, เสยฺยถาปิ อุตฺตราปถกานํ; เต สนฺธาย ปุจฺฉา สกวาทิสฺส, ปฏิญฺญา อิตรสฺสฯ อโลโภ เหตูติ กิํ เต รูปํ อโลภสงฺขาโต เหตูติ ปุจฺฉติ, อิตโร ปฏิกฺขิปติฯ เสเสสุปิ เอเสว นโยฯ มหาภูตา อุปาทายรูปานํ อุปาทายเหตูติ เอตฺถ ปจฺจยฏฺเฐน เหตุภาโว วุตฺโต, น มูลฏฺเฐน, ตสฺมา อสาธกนฺติฯ

รูปํ เหตูติกถาวณฺณนาฯ

[757-759] สเหตุกกถายมฺปิ อิมินาว นเยน อตฺโถ เวทิตพฺโพติฯ

รูปํ สเหตุกนฺติกถาวณฺณนาฯ

7. รูปํ กุสลากุสลนฺติกถาวณฺณนา

[760-764] อิทานิ รูปํ กุสลากุสลนฺติกถา นาม โหติฯ ตตฺถ ‘‘กายกมฺมํ วจีกมฺมํ กุสลมฺปิ อกุสลมฺปี’’ติวจนํ นิสฺสาย กายวจีกมฺมสงฺขาตํ กายวิญฺญตฺติวจีวิญฺญตฺติรูปํ กุสลมฺปิ อกุสลมฺปีติ เยสํ ลทฺธิ, เสยฺยถาปิ มหิสาสกานญฺเจว สมฺมิติยานญฺจ; เต สนฺธาย รูปํ กุสลนฺติ ปุจฺฉา สกวาทิสฺส ปฏิญฺญา อิตรสฺสฯ อถ นํ ‘‘ยทิ เต รูปํ กุสลํ, เอวํวิเธน อเนน ภวิตพฺพ’’นฺติ โจเทตุํ สารมฺมณนฺติ อาทิมาหฯ ปรโต อกุสลปญฺเหปิ เอเสว นโยฯ เสสเมตฺถ อุตฺตานตฺถเมวาติฯ

รูปํ กุสลากุสลนฺติกถาวณฺณนาฯ