2. สฬายตนุปฺปตฺติกถาวณฺณนา

[691-692] อิทานิ สฬายตนุปฺปตฺติกถา นาม โหติฯ ตตฺถ อุปปตฺเตสิเยน ปฏิสนฺธิจิตฺเตน สเหว โอปปาติกานํ สฬายตนํ อุปฺปชฺชติฯ คพฺภเสยฺยกานํ อชฺฌตฺติกายตเนสุ มนายตนกายายตนาเนว ปฏิสนฺธิกฺขเณ อุปฺปชฺชนฺติฯ เสสานิ จตฺตาริ สตฺตสตฺตติรตฺติมฺหิฯ ตานิ จ โข เยน กมฺมุนา ปฏิสนฺธิ คหิตา, ตสฺเสว อญฺญสฺส วา กตตฺตาติ อยํ สกสมเย วาโทฯ เยสํ ปน เอกกมฺมสมฺภวตฺตา สมฺปนฺนสาขาวิฏปานํ รุกฺขาทีนํ อํกุโร วิย พีชมตฺตํ สฬายตนํ มาตุกุจฺฉิสฺมิํ ปฏิสนฺธิกฺขเณเยว อุปฺปชฺชตีติ ลทฺธิ, เสยฺยถาปิ ปุพฺพเสลิยานํ; เต สนฺธาย สฬายตนนฺติ ปุจฺฉา สกวาทิสฺส, ปฏิญฺญา อิตรสฺสฯ สพฺพงฺคปจฺจงฺคีติอาทิ สฬายตเน สติ เอวรูโป หุตฺวา โอกฺกเมยฺยาติ โจทนตฺถํ วุตฺตํฯ มาตุกุจฺฉิคตสฺสาติ ปุจฺฉา ปรวาทิสฺสฯ ปรโต มาตุกุจฺฉิคตสฺส ปจฺฉา เกสาติ ปุจฺฉา สกวาทิสฺสฯ เสสเมตฺถ อุตฺตานตฺถเมวาติฯ

สฬายตนุปฺปตฺติกถาวณฺณนาฯ

3. อนนฺตรปจฺจยกถาวณฺณนา

[693-697] อิทานิ อนนฺตรปจฺจยกถา นาม โหติฯ ตตฺถ นจฺจคีตาทีสุ รูปทสฺสนสทฺทสวนาทีนํ ลหุปริวตฺติตํ ทิสฺวา ‘‘อิมานิ วิญฺญาณานิ อญฺญมญฺญสฺส อนนฺตรา อุปฺปชฺชนฺตี’’ติ เยสํ ลทฺธิ, เสยฺยถาปิ อุตฺตราปถกานํ; เต สนฺธาย จกฺขุวิญฺญาณสฺสาติ ปุจฺฉา สกวาทิสฺส, ปฏิญฺญา อิตรสฺสฯ โสตวิญฺญาณํ รูปารมฺมณํเยวาติ ยทิ จกฺขุวิญฺญาณสฺส อนนฺตรา อุปฺปชฺเชยฺย, วิปากมโนธาตุ วิย รูปารมฺมณํ สิยาติ โจเทตุํ วุตฺตํฯ จกฺขุญฺจ ปฏิจฺจ รูเป จ อุปฺปชฺชติ โสตวิญฺญาณนฺติ ปญฺเหสุ สุตฺตาภาเวน ปฏิกฺขิปิตฺวา อนนฺตรุปฺปตฺติํ สลฺลกฺเขนฺโต ลทฺธิวเสน ปฏิชานาติฯ ตญฺเญว จกฺขุวิญฺญาณํ ตํ โสตวิญฺญาณนฺติ ยถา ปฐมชวนานนฺตรํ ทุติยชวนํ มโนวิญฺญาณภาเวน ตญฺเญว โหติ, กิํ เต ตถา เอตมฺปิ ทฺวยํ เอกเมวาติ ปุจฺฉติฯ อิมินา นเยน สพฺพวาเรสุ อตฺโถ เวทิตพฺโพฯ นจฺจติ คายตีติอาทิวจนํ อารมฺมณสโมธาเน ลหุปริวตฺติตาย โวกิณฺณภาวํ ทีเปติ, น อนนฺตรปจฺจยตํ, ตสฺมา อสาธกนฺติฯ

อนนฺตรปจฺจยกถาวณฺณนาฯ

4. อริยรูปกถาวณฺณนา

[698-699] อิทานิ อริยรูปกถา นาม โหติฯ ตตฺถ สมฺมาวาจากมฺมนฺตา รูปํ, ตญฺจ โข ‘‘สพฺพํ รูปํ จตฺตาริ จ มหาภูตานิ จตุนฺนญฺจ มหาภูตานํ อุปาทายรูป’’นฺติ (ม. นิ. 3.67) วจนโต อุปาทายรูปนฺติ เยสํ ลทฺธิ, เสยฺยถาปิ อุตฺตราปถกานํ; เต สนฺธาย อริยรูปํ มหาภูตานํ อุปาทายาติ ปุจฺฉา สกวาทิสฺสฯ ตตฺถ อริยานํ รูปํ, อริยํ วา รูปนฺติ อริยรูปํฯ อามนฺตาติ ลทฺธิยํ ฐตฺวา ปฏิญฺญา อิตรสฺสฯ กุสลนฺติ ปุฏฺโฐ ลทฺธิวเสเนว ปฏิชานาติฯ อนาสวปุจฺฉาทีสุปิ เอเสว นโยฯ ยํ กิญฺจิ รูปนฺติ สุตฺตํ ฐเปตฺวา ภูตานิ เสสรูปสฺส อุปาทาภาวํ ทีเปติ, น สมฺมาวาจากมฺมนฺตานํฯ เตสญฺหิ รูปมตฺตญฺเญว อสิทฺธํ, กุโต อุปาทารูปตา; ตสฺมา อสาธกนฺติฯ

อริยรูปกถาวณฺณนาฯ

5. อญฺโญ อนุสโยติกถาวณฺณนา

[700-701] อิทานิ อญฺโญ อนุสโยติกถา นาม โหติฯ ตตฺถ ยสฺมา ปุถุชฺชโน กุสลาพฺยากเต จิตฺเต วตฺตมาเน สานุสโยติ วตฺตพฺโพ, น ปริยุฏฺฐิโตติ ตสฺมา อญฺโญ อนุสโย, อญฺญํ ปริยุฏฺฐานนฺติ เยสํ ลทฺธิ, เสยฺยถาปิ อนฺธกานํ; เต สนฺธาย อญฺโญ กามราคานุสโยติ ปุจฺฉา สกวาทิสฺส ปฏิญฺญา อิตรสฺสฯ เสสํ เหฏฺฐา อนุสยกถายํ วุตฺตนเยเนว เวทิตพฺพํฯ สานุสโยติอาทิ ปน ตสฺมิํ สมเย อนุสยสฺส อปฺปหีนตฺตา สานุสโยติ วตฺตพฺพตํ, อนุปฺปนฺนตฺตา จ ปริยุฏฺฐิโตติ อวตฺตพฺพตํ ทีเปติ, น อนุสยปริยุฏฺฐานานํ อญฺญตฺตํ, ตสฺมา อสาธกนฺติฯ

อญฺโญ อนุสโยติกถาวณฺณนาฯ

6. ปริยุฏฺฐานํ จิตฺตวิปฺปยุตฺตนฺติกถาวณฺณนา

[702] อิทานิ ปริยุฏฺฐานํ จิตฺตวิปฺปยุตฺตนฺติกถา นาม โหติฯ ตตฺถ ยสฺมา อนิจฺจาทิโต มนสิกโรโตปิ ราคาทโย อุปฺปชฺชนฺติฯ วุตฺตมฺปิ เจตํ – ‘‘อปฺเปกทา, โภ ภารทฺวาช, อสุภโต มนสิกริสฺสามีติ สุภโตว มนสิกโรตี’’ติ (สํ. นิ. 4.127)ฯ ตสฺมา ปริยุฏฺฐานํ จิตฺตวิปฺปยุตฺตนฺติ เยสํ ลทฺธิ, เสยฺยถาปิ อนฺธกานํเยว; เต สนฺธาย ปุจฺฉา สกวาทิสฺส, ปฏิญฺญา อิตรสฺสฯ เสสเมตฺถ อุตฺตานตฺถเมวาติฯ

ปริยุฏฺฐานํ จิตฺตวิปฺปยุตฺตนฺติกถาวณฺณนาฯ