เมนู

4. นิยตสฺส นิยามกถาวณฺณนา

[663-664] อิทานิ นิยตสฺส นิยามกถา นาม โหติฯ ตตฺถ ทุวิโธ นิยาโม – มิจฺฉตฺตนิยาโม จ อานนฺตริยกมฺมํ, สมฺมตฺตนิยาโม จ อริยมคฺโคฯ อิเม ทฺเว นิยาเม ฐเปตฺวา อญฺโญ นิยาโม นาม นตฺถิฯ สพฺเพปิ หิ เสสา เตภูมกธมฺมา อนิยตา นามฯ เตหิ สมนฺนาคโตปิ อนิยโตเยวฯ พุทฺเธหิ ปน อตฺตโน ญาณพเลน ‘‘อยํ สตฺโต อนาคเต โพธิํ ปาปุณิสฺสตี’’ติ พฺยากโต โพธิสตฺโต ปุญฺญุสฺสทตฺตา นิยโตติ วุจฺจติฯ อิติ อิมํ โวหารมตฺตํ คเหตฺวา ‘‘ปจฺฉิมภวิโก โพธิสตฺโต ตาย ชาติยา ภพฺโพ ธมฺมํ อภิสเมตุ’’นฺติ อธิปฺปาเยน ‘‘นิยโต นิยามํ โอกฺกมตี’’ติ เยสํ ลทฺธิ, เสยฺยถาปิ ปุพฺพเสลิยาปรเสลิยานํ; เต สนฺธาย ปุจฺฉา สกวาทิสฺส, ปฏิญฺญา อิตรสฺสฯ มิจฺฉตฺตนิยโตติอาทิ อญฺเญน นิยาเมน นิยตสฺส อญฺญนิยามาภาวทสฺสนตฺถํ วุตฺตํฯ ปุพฺเพ มคฺคํ ภาเวตฺวาติอาทิ นิยามปฺปเภททสฺสนตฺถํ วุตฺตํฯ สติปฏฺฐานนฺติอาทิ เอกสฺมิมฺปิ นิยาเม ธมฺมปฺปเภททสฺสนตฺถํ วุตฺตํฯ ภพฺโพ โพธิสตฺโตติ วจนํ เกวลํ โพธิสตฺตสฺส ภพฺพตํ ทีเปติ, น นิยตสฺส นิยาโมกฺกมนํ, ตสฺมา อสาธกํฯ โส หิ ปุพฺเพ เอเกนปิ นิยตธมฺเมน อนิยโต โพธิมูเล สจฺจทสฺสเนน นิยามํ โอกฺกนฺโตติฯ

นิยตสฺส นิยามกถาวณฺณนาฯ

5. นิวุตกถาวณฺณนา

[665-667] อิทานิ นิวุตกถา นาม โหติฯ ตตฺถ สุทฺธสฺส สุทฺธกิจฺจาภาวโต นีวรเณหิ นิวุโต โอผุโฏ ปริโยนทฺโธ จ นีวรณํ ชหตีติ เยสํ ลทฺธิ, เสยฺยถาปิ อุตฺตราปถกานํ; เต สนฺธาย นิวุโตติปุจฺฉา สกวาทิสฺส, ปฏิญฺญา อิตรสฺสฯ รตฺโต ราคนฺติอาทิ นิวุตสฺส นีวรณชหเน โทสทสฺสนตฺถํ วุตฺตํฯ ปริสุทฺเธ ปริโยทาเตติอาทิ วิกฺขมฺภนวิสุทฺธิยา วิสุทฺธสฺส สมุจฺเฉทวิสุทฺธิทสฺสนตฺถํ วุตฺตํฯ ตสฺส เอวํ ชานโตติอาทิ ชานโต ปสฺสโต อาสวกฺขยํ ทีเปติ, น นิวุตสฺส นีวรณชหนํ, ตสฺมา อสาธกนฺติฯ

นิวุตกถาวณฺณนาฯ

6. สมฺมุขีภูตกถาวณฺณนา

[668-670] อิทานิ สมฺมุขีภูตกถา นาม โหติฯ ตตฺถ สมฺมุขีภูโตติ สํโยชนานํ สมฺมุขีภาวํ เตหิ สมงฺคีภาวํ อุปคโตฯ เสสเมตฺถ นิวุตกถาสทิสเมวาติฯ

สมฺมุขีภูตกถาวณฺณนาฯ

7. สมาปนฺโน อสฺสาเทตีติกถาวณฺณนา

[671-673] อิทานิ สมาปนฺโน อสฺสาเทตีติกถา นาม โหติฯ ตตฺถ ‘‘ปฐมํ ฌานํ อุปสมฺปชฺช วิหรติ, โส ตทสฺสาเทตี’’ติอาทิวจนํ (อ. นิ. 4.123) นิสฺสาย ‘‘สมาปนฺโน อสฺสาเทติ, สา จสฺส ฌานนิกนฺติ ฌานารมฺมณา โหตี’’ติ เยสํ ลทฺธิ, เสยฺยถาปิ อนฺธกานํ, เต สนฺธาย สมาปนฺโนติ ปุจฺฉา สกวาทิสฺส, ปฏิญฺญา อิตรสฺสฯ ตํ ฌานํ ตสฺส ฌานสฺส อารมฺมณนฺติ ปญฺเหสุ ตสฺเสว ตทารมฺมณตํ อปสฺสนฺโต สุตฺตวิโรธภเยน ปฏิกฺขิปติ, ‘‘ตทสฺสาเทตี’’ติวจนมตฺเตน ปฏิชานาติฯ โส ตทสฺสาเทตีติ สุตฺตํ ฌานลาภิโน ฌานา วุฏฺฐาย ฌานสฺสาทํ สาเธติ, น อนฺโตสมาปตฺติยํเยว ฌานนิกนฺติยา ฌานารมฺมณตํ, ตสฺมา อสาธกนฺติฯ

สมาปนฺโน อสฺสาเทตีติกถาวณฺณนาฯ

8. อสาตราคกถาวณฺณนา

[674] อิทานิ อสาตราคกถา นาม โหติฯ ตตฺถ ‘‘ยํกิญฺจิ เวทนํ เวเทติ สุขํ วา ทุกฺขํ วา อทุกฺขมสุขํ วา, โส ตํ เวทนํ อภินนฺทติ อภิวทตี’’ติ (ม. นิ. 1.409) สุตฺเต ทิฏฺฐาภินนฺทนวเสน วุตฺตํฯ ‘‘อภินนฺทตี’’ติวจนํ นิสฺสาย ‘‘ทุกฺขเวทนายปิ ราคสฺสาทวเสน อภินนฺทนา โหติฯ ตสฺมา อตฺถิ อสาตราโค’’ติ เยสํ ลทฺธิ, เสยฺยถาปิ อุตฺตราปถกานํ; เต สนฺธาย อตฺถิ อสาตราโคติ ปุจฺฉา สกวาทิสฺสฯ ตตฺถ อสาตราโคติ อสาเต ทุกฺขเวทยิเต ‘‘อโห วต เม เอตเทว ภเวยฺยา’’ติ รชฺชนาฯ อามนฺตาติ ลทฺธิวเสน ปฏิญฺญา อิตรสฺสฯ เสสเมตฺถ อุตฺตานตฺถเมวฯ