2. กุสลปฏิลาภกถาวณฺณนา

[658-659] อิทานิ กุสลปฏิลาภกถา นาม โหติฯ ตตฺถ กปฺปฏฺโฐ สกสมเย กามาวจรกุสลเมว ปฏิลภติฯ เยน ปน ตํ อุปปตฺติํ ปฏิพาเหยฺย, ตํ มหคฺคตํ โลกุตฺตรํ วา น ปฏิลภติฯ เยสํ ปน อิมํ วิภาคํ อกตฺวา อวิเสเสเนว ‘‘โส กุสลจิตฺตํ น ปฏิลภตี’’ติ ลทฺธิ, เสยฺยถาปิ อุตฺตราปถกานํ; เตสํ วิภาคทสฺสเนน ตํ ลทฺธิํ ภินฺทิตุํ ปุจฺฉา สกวาทิสฺส, ปฏิญฺญา อิตรสฺสฯ เสสเมตฺถ อุตฺตานตฺถเมวาติฯ

กุสลปฏิลาภกถาวณฺณนาฯ

3. อนนฺตราปยุตฺตกถาวณฺณนา

[660-662] อิทานิ อนนฺตราปยุตฺตกถา นาม โหติฯ ตตฺถ อนนฺตราปยุตฺโต นาม เยน ขนฺธเภทโต อนนฺตรา วิปากทายกํ มาตุฆาตาทิ อานนฺตริยกมฺมํ อาณตฺตํฯ ตตฺถ ยสฺส นิยตาย อาณตฺติยา อาณตฺโต ตํ กมฺมํ กริสฺสติ, โส อตฺถสาธิกาย เจตนาย อุปฺปาทิตตฺตา มิจฺฉตฺตนิยโต โหติ, อภพฺโพ สมฺมตฺตนิยามํ โอกฺกมิตุํฯ ยสฺส อนิยตาย อาณตฺติยา อาณตฺโต ตํ กมฺมํ กริสฺสติ, โส อตฺถสาธิกาย เจตนาย อนุปฺปาทิตตฺตา น มิจฺฉตฺตนิยโต, ภพฺโพ สมฺมตฺตนิยามํ โอกฺกมิตุนฺติ อิทํ สกสมเย สนฺนิฏฺฐานํฯ เยสํ ปน ‘‘อนิยตายปิ อาณตฺติยา อภพฺโพเยว สมฺมตฺตนิยามํ โอกฺกมิตุ’’นฺติ ลทฺธิ, เสยฺยถาปิ อุตฺตราปถกานํ; เตสํ ตํ ลทฺธิํ ภินฺทิตุํ สกวาที ปุพฺพปกฺขํ ทตฺวา อนนฺตราปยุตฺโตติ ปรวาทินา อตฺตานํ ปุจฺฉาเปติฯ เตเนตฺถ ปฐมปุจฺฉา ปรวาทิสฺส, อตฺถสาธิกเจตนาย อภาวํ สนฺธาย ปฏิญฺญา สกวาทิสฺสฯ ตโต ปรวาที มาตุฆาตาทิกมฺมสฺส อาณตฺตตฺตาว ‘‘โส มิจฺฉตฺตนิยโต’’ติ มญฺญติฯ ตสฺมา มิจฺฉตฺตนิยามญฺจาติ ปญฺหํ ปุจฺฉติฯ สกวาที ปน เอกสฺส ปุคฺคลสฺส ทฺวินฺนํ นิยามานํ อโนกฺกนฺติมตฺตเมว สนฺธาย น เหวนฺติ ปฏิกฺขิปติฯ

นนุ ตํ กมฺมนฺติ มาตุฆาตาทิกมฺมํฯ ตตฺถ อนิยตาณตฺติํ สนฺธาย ‘‘อามนฺตา’’ติ ปฏิญฺญา สกวาทิสฺสฯ อนิยตมฺปิ หิ อาณตฺติํ ปโยเชตฺวา ฐิตสฺส ‘‘อนนุจฺฉวิกํ มยา กต’’นฺติ กุกฺกุจฺจํ อุปฺปชฺชเตว, วิปฺปฏิสาโร ชายเตวฯ หญฺจีติอาทิ กุกฺกุจฺจุปฺปตฺติมตฺตํ คเหตฺวา ปรวาทินา ลทฺธิปติฏฺฐาปนตฺถํ วุตฺตํฯ

[661] อิทานิ ยสฺส อนิยตาณตฺติกสฺสาปิ อนนฺตราปยุตฺตสฺส ปรวาทินา สมฺมตฺตนิยาโมกฺกมนํ ปฏิสิทฺธํ, ตเมว ปุคฺคลํ คเหตฺวา อนนฺตราปยุตฺโต ปุคฺคโล อภพฺโพติ ปุจฺฉา สกวาทิสฺส, อตฺตโน ลทฺธิวเสน ปฏิญฺญา อิตรสฺสฯ อถ นํ สกวาที ‘‘อภพฺโพ นาม มาตุฆาตาทิกมฺมานํ การโก, กิํ เต เตน ตานิ กมฺมานิ กตานี’’ติ โจเทตุํ มาตา ชีวิตา โวโรปิตาติอาทิมาหฯ อิตโร เตสํ วตฺถูนํ อโรคตาย ตถารูปํ กิริยํ อปสฺสนฺโต ‘‘น เหว’’นฺติ ปฏิกฺขิปติฯ

ตํ กมฺมํ ปฏิสํหริตฺวาติ อนิยตาณตฺติกมฺมํ สนฺธาย วุตฺตํฯ ตญฺหิ ‘‘มา โข มยา อาณตฺตํ อากาสี’’ติ อาณตฺตํ นิวาเรนฺเตน ปฏิสํหฏํ นาม โหติฯ ปฏิสํหฏตฺตาเยว เจตฺถ กุกฺกุจฺจํ ปฏิวิโนทิตํ, วิปฺปฏิสาโร ปฏิวินีโต นาม โหติฯ เอวํ สนฺเตปิ ปเนตฺถ ปุริมาณตฺติยาเยว นิยตภาวํ มญฺญมาโน ปรวาที ‘‘อามนฺตา’’ติ ปฏิชานาติฯ อถ นํ สกวาที ตสฺส กมฺมสฺส ปฏิสํหฏภาวํ สมฺปฏิจฺฉาเปตฺวา อตฺตโน ลทฺธิํ ปติฏฺฐาเปตฺวา หญฺจีติอาทิมาหฯ

[662] ปุน อนนฺตราปยุตฺโตติ ปริโยสานปญฺเห ปฐมปญฺเห วิย ปุจฺฉา ปรวาทิสฺส, ปฏิญฺญา สกวาทิสฺสฯ นนุ ตํ กมฺมนฺติ อนุโยโค ปรวาทิสฺส, ปฏิสํหฏกาลโต ปุพฺเพ ปยุตฺตกาลํ สนฺธาย ปฏิญฺญา สกวาทิสฺสฯ ปยุตฺตปุพฺพตามตฺตํ คเหตฺวา อนิยตาณตฺติวเสน หญฺจีติ ลทฺธิปติฏฺฐาปนํ ปรวาทิสฺสฯ อยํ ปน ลทฺธิ อโยนิโส ปติฏฺฐิตตฺตา อปฺปติฏฺฐิตาว โหตีติฯ

อนนฺตราปยุตฺตกถาวณฺณนาฯ

4. นิยตสฺส นิยามกถาวณฺณนา

[663-664] อิทานิ นิยตสฺส นิยามกถา นาม โหติฯ ตตฺถ ทุวิโธ นิยาโม – มิจฺฉตฺตนิยาโม จ อานนฺตริยกมฺมํ, สมฺมตฺตนิยาโม จ อริยมคฺโคฯ อิเม ทฺเว นิยาเม ฐเปตฺวา อญฺโญ นิยาโม นาม นตฺถิฯ สพฺเพปิ หิ เสสา เตภูมกธมฺมา อนิยตา นามฯ เตหิ สมนฺนาคโตปิ อนิยโตเยวฯ พุทฺเธหิ ปน อตฺตโน ญาณพเลน ‘‘อยํ สตฺโต อนาคเต โพธิํ ปาปุณิสฺสตี’’ติ พฺยากโต โพธิสตฺโต ปุญฺญุสฺสทตฺตา นิยโตติ วุจฺจติฯ อิติ อิมํ โวหารมตฺตํ คเหตฺวา ‘‘ปจฺฉิมภวิโก โพธิสตฺโต ตาย ชาติยา ภพฺโพ ธมฺมํ อภิสเมตุ’’นฺติ อธิปฺปาเยน ‘‘นิยโต นิยามํ โอกฺกมตี’’ติ เยสํ ลทฺธิ, เสยฺยถาปิ ปุพฺพเสลิยาปรเสลิยานํ; เต สนฺธาย ปุจฺฉา สกวาทิสฺส, ปฏิญฺญา อิตรสฺสฯ มิจฺฉตฺตนิยโตติอาทิ อญฺเญน นิยาเมน นิยตสฺส อญฺญนิยามาภาวทสฺสนตฺถํ วุตฺตํฯ ปุพฺเพ มคฺคํ ภาเวตฺวาติอาทิ นิยามปฺปเภททสฺสนตฺถํ วุตฺตํฯ สติปฏฺฐานนฺติอาทิ เอกสฺมิมฺปิ นิยาเม ธมฺมปฺปเภททสฺสนตฺถํ วุตฺตํฯ ภพฺโพ โพธิสตฺโตติ วจนํ เกวลํ โพธิสตฺตสฺส ภพฺพตํ ทีเปติ, น นิยตสฺส นิยาโมกฺกมนํ, ตสฺมา อสาธกํฯ โส หิ ปุพฺเพ เอเกนปิ นิยตธมฺเมน อนิยโต โพธิมูเล สจฺจทสฺสเนน นิยามํ โอกฺกนฺโตติฯ

นิยตสฺส นิยามกถาวณฺณนาฯ

5. นิวุตกถาวณฺณนา

[665-667] อิทานิ นิวุตกถา นาม โหติฯ ตตฺถ สุทฺธสฺส สุทฺธกิจฺจาภาวโต นีวรเณหิ นิวุโต โอผุโฏ ปริโยนทฺโธ จ นีวรณํ ชหตีติ เยสํ ลทฺธิ, เสยฺยถาปิ อุตฺตราปถกานํ; เต สนฺธาย นิวุโตติปุจฺฉา สกวาทิสฺส, ปฏิญฺญา อิตรสฺสฯ รตฺโต ราคนฺติอาทิ นิวุตสฺส นีวรณชหเน โทสทสฺสนตฺถํ วุตฺตํฯ ปริสุทฺเธ ปริโยทาเตติอาทิ วิกฺขมฺภนวิสุทฺธิยา วิสุทฺธสฺส สมุจฺเฉทวิสุทฺธิทสฺสนตฺถํ วุตฺตํฯ ตสฺส เอวํ ชานโตติอาทิ ชานโต ปสฺสโต อาสวกฺขยํ ทีเปติ, น นิวุตสฺส นีวรณชหนํ, ตสฺมา อสาธกนฺติฯ

นิวุตกถาวณฺณนาฯ

6. สมฺมุขีภูตกถาวณฺณนา

[668-670] อิทานิ สมฺมุขีภูตกถา นาม โหติฯ ตตฺถ สมฺมุขีภูโตติ สํโยชนานํ สมฺมุขีภาวํ เตหิ สมงฺคีภาวํ อุปคโตฯ เสสเมตฺถ นิวุตกถาสทิสเมวาติฯ

สมฺมุขีภูตกถาวณฺณนาฯ