2. กมฺมกถาวณฺณนา

[633-635] อิทานิ กมฺมกถา นาม โหติฯ ตตฺถ ‘‘นาหํ, ภิกฺขเว, สญฺเจตนิกานํ กมฺมาน’’นฺติ (อ. นิ. 10.217) สุตฺตปทํ นิสฺสาย ‘‘สพฺพํ กมฺมํ สวิปาก’’นฺติ เยสํ ลทฺธิ, เสยฺยถาปิ มหาสํฆิกานํ; เตสํ ‘‘เจตนาหํ, ภิกฺขเว, กมฺมํ วทามี’’ติ (อ. นิ. 6.63) สตฺถารา อวิเสเสน เจตนา ‘‘กมฺม’’นฺติ วุตฺตา; สา จ กุสลากุสลาว สวิปากา, อพฺยากตา อวิปากาติ อิมํ วิภาคํ ทสฺเสตุํ สพฺพํ กมฺมนฺติ ปุจฺฉา สกวาทิสฺส, ปฏิญฺญา อิตรสฺสฯ ปุน สพฺพา เจตนาติ ปญฺเหสุ อพฺยากตํ สนฺธาย ปฏิกฺเขโป, กุสลากุสเล สนฺธาย ปฏิญฺญา เวทิตพฺพา ฯ วิปากาพฺยากตาติอาทิ สวิปากาวิปากเจตนํ สรูเปน ทสฺเสตุํ วุตฺตํฯ เสสเมตฺถ อุตฺตานตฺถเมวฯ ‘‘นาหํ, ภิกฺขเว’’ติ สุตฺตํ สติ ปจฺจเย ทิฏฺฐธมฺมาทีสุ วิปากปฏิสํเวทนํ สนฺธาย วุตฺตํ, ตสฺมา อสาธกนฺติฯ

กมฺมกถาวณฺณนาฯ

3. สทฺโท วิปาโกติกถาวณฺณนา

[636-637] อิทานิ สทฺโท วิปาโกติกถา นาม โหติฯ ตตฺถ ‘‘โส ตสฺส กมฺมสฺส กตตฺตา อุปจิตตฺตา อุสฺสนฺนตฺตา วิปุลตฺตา พฺรหฺมสฺสโร โหตี’’ติอาทีนิ (ที. นิ. 3.236) อโยนิโส คเหตฺวา ‘‘สทฺโท วิปาโก’’ติ เยสํ ลทฺธิ, เสยฺยถาปิ มหาสํฆิกานํ; เตสํ ‘‘กมฺมสมุฏฺฐานา อรูปธมฺมาว วิปากาติ นามํ ลภนฺติฯ รูปธมฺเมสุ ปนายํ โวหาโร นตฺถี’’ติ ทสฺเสตุํ ปุจฺฉา สกวาทิสฺส, ปฏิญฺญา อิตรสฺสฯ สุขเวทนีโยติอาทิ ‘‘วิปาโก นาม เอวรูโป โหตี’’ติ ทสฺสนตฺถํ วุตฺตํฯ ‘‘โส ตสฺส กมฺมสฺสา’’ติ สุตฺตํ ลกฺขณปฏิลาภทสฺสนตฺถํ วุตฺตํฯ มหาปุริโส หิ กมฺมสฺส กตตฺตา สุจิปริวาโรปิ โหติ, น จ ปริวาโร วิปาโก, ตสฺมา อสาธกเมตนฺติฯ

สทฺโท วิปาโกติกถาวณฺณนาฯ

4. สฬายตนกถาวณฺณนา

[638-640] อิทานิ สฬายตนกถา นาม โหติฯ ตตฺถ ยสฺมา สฬายตนํ กมฺมสฺส กตตฺตา อุปฺปนฺนํ, ตสฺมา ‘‘วิปาโก’’ติ เยสํ ลทฺธิ, เสยฺยถาปิ มหาสํฆิกานํ; เต สนฺธาย จกฺขายตนํ วิปาโกติ ปุจฺฉา สกวาทิสฺส, ปฏิญฺญา อิตรสฺสฯ เสสํ เหฏฺฐา วุตฺตนยเมวฯ สฬายตนํ วิปาโกติ เอตฺถ มนายตนํ สิยา วิปาโกฯ เสสานิ เกวลํ กมฺมสมุฏฺฐานานิ, น วิปาโกฯ ตสฺมา อสาธกเมตนฺติฯ

สฬายตนกถาวณฺณนาฯ

5. สตฺตกฺขตฺตุปรมกถาวณฺณนา

[541-545] อิทานิ สตฺตกฺขตฺตุปรมกถา นาม โหติ, ตตฺถ ยสฺมา ‘‘สตฺตกฺขตฺตุปรโม’’ติ วุตฺตํ, ตสฺมา ‘‘สตฺตกฺขตฺตุปรโม ปุคฺคโล สตฺตกฺขตฺตุปรมตาย นิยโต’’ติ เยสํ ลทฺธิ, เสยฺยถาปิ อุตฺตราปถกานํ; เตสํ ฐเปตฺวา ‘‘อริยมคฺคํ อญฺโญ ตสฺส นิยโม นตฺถิ, เยน โส สตฺตกฺขตฺตุปรมตาย นิยโต ภเวยฺยา’’ติ อิมํ วิภาคํ ทสฺเสตุํ ปุจฺฉา สกวาทิสฺส, ปฏิญฺญา อิตรสฺสฯ

มาตา ชีวิตาติอาทีสุ อยมธิปฺปาโย – ทฺเว นิยามา สมฺมตฺตนิยาโม จ มิจฺฉตฺตนิยาโม จฯ สมฺมตฺตนิยาโม อริยมคฺโคฯ โส อวินิปาตธมฺมตญฺเจว ผลุปฺปตฺติญฺจ นิยเมติฯ มิจฺฉตฺตนิยาโม อานนฺตริยกมฺมํฯ ตํ อนนฺตรา นิรยูปปตฺติํ นิยเมติฯ ตตฺถ สตฺตกฺขตฺตุปรโม โสตาปตฺติมคฺเคน อวินิปาตธมฺมตาย จ ผลุปฺปตฺติยา จ นิยมิโตฯ เสสมคฺคนิยาโม ปนสฺส นตฺถิ อนธิคตตฺตา, อานนฺตริยมฺปิ กาตุํ โส อภพฺโพฯ ตฺวํ ปนสฺส นิยามํ อิจฺฉสิ, เตน ตํ วทาม – ‘‘กิํ เต โส อิมินา มิจฺฉตฺตนิยาเมน นิยมิโต’’ติฯ

อภพฺโพ อนฺตราติ ปญฺเหสุ อานนฺตริยาภาวํ สนฺธาย ปฏิกฺขิปติ, สตฺตกฺขตฺตุปรมํ สนฺธาย ปฏิชานาติฯ อตฺถิ โส นิยาโมติ ปญฺเห สตฺตกฺขตฺตุปรมตาย นิยามํ อปสฺสนฺโต ปฏิกฺขิปติฯ อตฺถิ เต สติปฏฺฐานาติอาทิ นิยามสงฺขาเต มคฺคธมฺเม ทสฺเสตุํ วุตฺตํฯ ตสฺส ปน ปุน ปฐมมคฺคานุปฺปตฺติโต เตปิ นตฺถิ, ตสฺมา ปฏิกฺขิปติฯ เสสเมตฺถ อุตฺตานตฺถเมวฯ นนุ โส สตฺตกฺขตฺตุปรโมติ เอตฺถ ภควา ‘‘อยํ ปุคฺคโล เอตฺตเก ภเว สนฺธาวิตฺวา ปรินิพฺพายิสฺสติ, อยํ เอตฺตเก’’ติ อตฺตโน ญาณพเลน พฺยากโรติ, น ภวนิยามํ นาม กิญฺจิ เตน สตฺตกฺขตฺตุปรโม, โกลํโกโล, เอกพีชี วาติ วุตฺตํ, ตสฺมา อสาธกเมตนฺติฯ

สตฺตกฺขตฺตุปรมกถาวณฺณนาฯ

[646-647] โกลํโกลเอกพีชิกถาโยปิ อิมินาวุปาเยน เวทิตพฺพาฯ

โกลํโกลเอกพีชิกถาวณฺณนาฯ