9. ธมฺมฏฺฐิตตากถาวณฺณนา

[627] อิทานิ ธมฺมฏฺฐิตตากถา นาม โหติฯ ตตฺถ ‘‘ฐิตาว สา ธาตู’’ติ วจนํ นิสฺสาย ‘‘ปฏิจฺจสมุปฺปาทสงฺขาตา ธมฺมฏฺฐิตตา นาม เอกา อตฺถิ, สา จ ปรินิปฺผนฺนา’’ติ เยสํ ลทฺธิ, เสยฺยถาปิ อนฺธกานํ; เต สนฺธาย ปุจฺฉา สกวาทิสฺส, ปฏิญฺญา อิตรสฺสฯ อถ นํ ‘‘ยทิ ปรินิปฺผนฺนานํ อวิชฺชาทีนํ อญฺญา ธมฺมฏฺฐิตตา นาม ปรินิปฺผนฺนา อตฺถิ, ตายปิ จ เต ธมฺมฏฺฐิตตาย อญฺญา ฐิตตา ปรินิปฺผนฺนา อาปชฺชตี’’ติ โจเทตุํ ตาย ฐิตตาติอาทิมาหฯ ปรวาที เอวรูปาย ลทฺธิยา อภาเวน ปฏิกฺขิปติฯ ทุติยํ ปุฏฺโฐ อนนฺตรปจฺจยตญฺเจว อญฺญมญฺญปจฺจยตญฺจ สนฺธาย ปฏิชานาติฯ เสสํ เหฏฺฐา วุตฺตนยตฺตา อุตฺตานตฺถเมวาติฯ

ธมฺมฏฺฐิตตากถาวณฺณนาฯ

10. อนิจฺจตากถาวณฺณนา

[628] อิทานิ อนิจฺจตากถา นาม โหติฯ ตตฺถ ‘‘อนิจฺจานํ รูปาทีนํ อนิจฺจตาปิ รูปาทโย วิย ปรินิปฺผนฺนา’’ติ เยสํ ลทฺธิ, เสยฺยถาปิ อนฺธกานํ; เต สนฺธาย ปุจฺฉา สกวาทิสฺส, ปฏิญฺญา อิตรสฺสฯ อถ นํ ‘‘ยทิ เต รูปาทโย วิย อนิจฺจตา ปรินิปฺผนฺนา, ตสฺสาปิ อญฺญาย ปรินิปฺผนฺนาย อนิจฺจตาย ภวิตพฺพ’’นฺติ โจเทตุํ ตาย อนิจฺจตายาติอาทิมาหฯ อิตโร ทฺวินฺนํ อนิจฺจตาย เอกโต อภาเวน ปฏิกฺขิปิตฺวา ปุน ยสฺมา สา อนิจฺจตา นิจฺจา น โหติ, เตเนว อนิจฺเจน สทฺธิํ อนฺตรธายติ, ตสฺมา ปฏิชานาติฯ อถสฺส สกวาที เลโสกาสํ อทตฺวา ยา เตน ทุติยา อนิจฺจตา ปฏิญฺญาตา , ตายปิ ตโต ปรายปีติ ปรมฺปรวเสน อนุปจฺเฉทโทสํ อาโรเปนฺโต ตาย ตาเยวาติอาทิมาหฯ ชรา ปรินิปฺผนฺนาติอาทิ ยสฺมา อุปฺปนฺนสฺส ชรามรณโต อญฺญา อนิจฺจตา นาม นตฺถิ, ตสฺมา อนิจฺจตาวิภาคานุยุญฺชนวเสน วุตฺตํฯ ตตฺราปิ ปรวาทิโน ปุริมนเยเนว ปฏิญฺญา จ ปฏิกฺเขโป จ เวทิตพฺโพฯ

[629] รูปํ ปรินิปฺผนฺนนฺติอาทิ เยสํ สา อนิจฺจตา, เตหิ สทฺธิํ สํสนฺทนตฺถํ วุตฺตํฯ ตตฺถ ‘‘ยถา ปรินิปฺผนฺนานํ รูปาทีนํ อนิจฺจตาชรามรณานิ อตฺถิ, เอวํ ปรินิปฺผนฺนานํ อนิจฺจตาทีนํ ตานิ นตฺถี’’ติ มญฺญมาโน เอกนฺเตน ปฏิกฺขิปติเยวาติฯ

อนิจฺจตากถาวณฺณนาฯ

เอกาทสโม วคฺโคฯ

12. ทฺวาทสมวคฺโค

1. สํวโร กมฺมนฺติกถาวณฺณนา

[630-632] อิทานิ สํวโร กมฺมนฺติกถา นาม โหติฯ ตตฺถ ‘‘จกฺขุนา รูปํ ทิสฺวา นิมิตฺตคฺคาหี โหติ, น นิมิตฺตคฺคาหี โหตี’’ติ สุตฺตํ นิสฺสาย ‘‘สํวโรปิ อสํวโรปิ กมฺม’’นฺติ เยสํ ลทฺธิ, เสยฺยถาปิ มหาสํฆิกานํ; เต สนฺธาย ปุจฺฉา สกวาทิสฺส, ปฏิญฺญา อิตรสฺสฯ

อถ นํ ยา สกสมเย เจตนา ‘‘กมฺม’’นฺติ วุตฺตา ยถา สา กายวจีมโนทฺวาเรสุ ปวตฺตมานา กายกมฺมาทินามํ ลภติ, ตถา ‘‘ยทิ เต สํวโร กมฺมํ, โสปิ จกฺขุนฺทฺริยาทีสุ ปวตฺตมาโน จกฺขุกมฺมาทินามํ ลเภยฺยา’’ติ โจเทตุํ จกฺขุนฺทฺริยสํวโร จกฺขุกมฺมนฺติอาทิมาหฯ อิตโร ตาทิสํ สุตฺตปทํ อปสฺสนฺโต จตูสุ ทฺวาเรสุ ปฏิกฺขิปิตฺวา ปญฺจเม กายทฺวาเร ปสาทกายํ สนฺธาย ปฏิกฺขิปติ, วิญฺญตฺติกายํ สนฺธาย ปฏิชานาติฯ โส หิ ปสาทกายมฺปิ วิญฺญตฺติกายมฺปิ กายินฺทฺริยนฺเตฺวว อิจฺฉติฯ มโนทฺวาเรปิ วิปากทฺวารํ สนฺธาย ปฏิกฺขิปติ, กมฺมทฺวารํ สนฺธาย ปฏิชานาติฯ อสํวเรปิ เอเสว นโยฯ ‘‘จกฺขุนา รูปํ ทิสฺวา’’ติ สุตฺตํ เตสุ ทฺวาเรสุ สํวราสํวรเมว ทีเปติ, น ตสฺส กมฺมภาวํ, ตสฺมา อสาธกนฺติฯ

สํวโร กมฺมนฺติกถาวณฺณนาฯ