เมนู

8. สมาธิกถาวณฺณนา

[625-626] อิทานิ สมาธิกถา นาม โหติฯ ตตฺถ เยสํ เอกจิตฺตกฺขเณ อุปฺปนฺนาปิ เอกคฺคตา สมาธานฏฺเฐน สมาธีติ อคฺคเหตฺวา ‘‘สตฺต รตฺตินฺทิวานิ เอกนฺตสุขปฏิสํเวที วิหริตุ’’นฺติอาทิวจนํ (ม. นิ. 1.180) นิสฺสาย ‘‘จิตฺตสนฺตติ สมาธี’’ติ ลทฺธิ, เสยฺยถาปิ สพฺพตฺถิวาทานญฺเจว อุตฺตราปถกานญฺจ; เต สนฺธาย จิตฺตสนฺตตีติ ปุจฺฉา สกวาทิสฺส, ปฏิญฺญา อิตรสฺสฯ อถ นํ ‘‘ยทิ จิตฺตสนฺตติ สมาธิ, จิตฺตสนฺตติ นาม อตีตาปิ อตฺถิ, อนาคตาปิ อตฺถิฯ น หิ เอกํ ปจฺจุปฺปนฺนจิตฺตเมว จิตฺตสนฺตติ นาม โหติ, กิํ เต สพฺพาปิ สา สมาธี’’ติ โจเทตุํ อตีตาติอาทิมาห, อิตโร ตถา อนิจฺฉนฺโต ปฏิกฺขิปติฯ

นนุ อตีตํ นิรุทฺธนฺติอาทิ ‘‘จิตฺตสนฺตติยํ ปจฺจุปฺปนฺนเมว จิตฺตํ กิจฺจกรํ, อตีตานาคตํ นิรุทฺธตฺตา อนุปฺปนฺนตฺตา จ นตฺถิ, กถํ ตํ สมาธิ นาม โหตี’’ติ ทสฺเสตุํ วุตฺตํฯ เอกจิตฺตกฺขณิโกติ ปุจฺฉา ปรวาทิสฺสฯ ตโต ยา สกสมเย ‘‘สมาธิํ, ภิกฺขเว, ภาเวถา’’ติอาทีสุ ปจฺจุปฺปนฺนกุสลจิตฺตสมฺปยุตฺตา เอกคฺคตา สมาธีติ วุตฺตา, ตํ สนฺธาย ปฏิญฺญา สกวาทิสฺสฯ จกฺขุวิญฺญาณสมงฺคีติอาทิ ‘‘เอกจิตฺตกฺขณิโก’’ติ วจนมตฺตํ คเหตฺวา ฉเลน วุตฺตํ, เตเนว สกวาทินา ปฏิกฺขิตฺตํฯ นนุ วุตฺตํ ภควตาติ สุตฺตํ ปุริมปจฺฉิมวเสน ปวตฺตมานสฺส สมาธิสฺส อพฺโพกิณฺณตํ สาเธติ, น สนฺตติยา สมาธิภาวํ, ตสฺมา อสาธกนฺติฯ

สมาธิกถาวณฺณนาฯ

9. ธมฺมฏฺฐิตตากถาวณฺณนา

[627] อิทานิ ธมฺมฏฺฐิตตากถา นาม โหติฯ ตตฺถ ‘‘ฐิตาว สา ธาตู’’ติ วจนํ นิสฺสาย ‘‘ปฏิจฺจสมุปฺปาทสงฺขาตา ธมฺมฏฺฐิตตา นาม เอกา อตฺถิ, สา จ ปรินิปฺผนฺนา’’ติ เยสํ ลทฺธิ, เสยฺยถาปิ อนฺธกานํ; เต สนฺธาย ปุจฺฉา สกวาทิสฺส, ปฏิญฺญา อิตรสฺสฯ อถ นํ ‘‘ยทิ ปรินิปฺผนฺนานํ อวิชฺชาทีนํ อญฺญา ธมฺมฏฺฐิตตา นาม ปรินิปฺผนฺนา อตฺถิ, ตายปิ จ เต ธมฺมฏฺฐิตตาย อญฺญา ฐิตตา ปรินิปฺผนฺนา อาปชฺชตี’’ติ โจเทตุํ ตาย ฐิตตาติอาทิมาหฯ ปรวาที เอวรูปาย ลทฺธิยา อภาเวน ปฏิกฺขิปติฯ ทุติยํ ปุฏฺโฐ อนนฺตรปจฺจยตญฺเจว อญฺญมญฺญปจฺจยตญฺจ สนฺธาย ปฏิชานาติฯ เสสํ เหฏฺฐา วุตฺตนยตฺตา อุตฺตานตฺถเมวาติฯ

ธมฺมฏฺฐิตตากถาวณฺณนาฯ

10. อนิจฺจตากถาวณฺณนา

[628] อิทานิ อนิจฺจตากถา นาม โหติฯ ตตฺถ ‘‘อนิจฺจานํ รูปาทีนํ อนิจฺจตาปิ รูปาทโย วิย ปรินิปฺผนฺนา’’ติ เยสํ ลทฺธิ, เสยฺยถาปิ อนฺธกานํ; เต สนฺธาย ปุจฺฉา สกวาทิสฺส, ปฏิญฺญา อิตรสฺสฯ อถ นํ ‘‘ยทิ เต รูปาทโย วิย อนิจฺจตา ปรินิปฺผนฺนา, ตสฺสาปิ อญฺญาย ปรินิปฺผนฺนาย อนิจฺจตาย ภวิตพฺพ’’นฺติ โจเทตุํ ตาย อนิจฺจตายาติอาทิมาหฯ อิตโร ทฺวินฺนํ อนิจฺจตาย เอกโต อภาเวน ปฏิกฺขิปิตฺวา ปุน ยสฺมา สา อนิจฺจตา นิจฺจา น โหติ, เตเนว อนิจฺเจน สทฺธิํ อนฺตรธายติ, ตสฺมา ปฏิชานาติฯ อถสฺส สกวาที เลโสกาสํ อทตฺวา ยา เตน ทุติยา อนิจฺจตา ปฏิญฺญาตา , ตายปิ ตโต ปรายปีติ ปรมฺปรวเสน อนุปจฺเฉทโทสํ อาโรเปนฺโต ตาย ตาเยวาติอาทิมาหฯ ชรา ปรินิปฺผนฺนาติอาทิ ยสฺมา อุปฺปนฺนสฺส ชรามรณโต อญฺญา อนิจฺจตา นาม นตฺถิ, ตสฺมา อนิจฺจตาวิภาคานุยุญฺชนวเสน วุตฺตํฯ ตตฺราปิ ปรวาทิโน ปุริมนเยเนว ปฏิญฺญา จ ปฏิกฺเขโป จ เวทิตพฺโพฯ

[629] รูปํ ปรินิปฺผนฺนนฺติอาทิ เยสํ สา อนิจฺจตา, เตหิ สทฺธิํ สํสนฺทนตฺถํ วุตฺตํฯ ตตฺถ ‘‘ยถา ปรินิปฺผนฺนานํ รูปาทีนํ อนิจฺจตาชรามรณานิ อตฺถิ, เอวํ ปรินิปฺผนฺนานํ อนิจฺจตาทีนํ ตานิ นตฺถี’’ติ มญฺญมาโน เอกนฺเตน ปฏิกฺขิปติเยวาติฯ

อนิจฺจตากถาวณฺณนาฯ

เอกาทสโม วคฺโคฯ