เมนู

7. อิทฺธิพลกถาวณฺณนา

[621-624] อิทานิ อิทฺธิพลกถา นาม โหติฯ ตตฺถ อิทฺธิปาทภาวนานิสํสสฺส อตฺถํ อโยนิโส คเหตฺวา ‘‘อิทฺธิพเลน สมนฺนาคโต กปฺปํ ติฏฺเฐยฺยา’’ติ เยสํ ลทฺธิ, เสยฺยถาปิ มหาสํฆิกานํ; เต สนฺธาย อิทฺธิพเลน สมนฺนาคโต กปฺปํ ติฏฺเฐยฺยาติ ปุจฺฉา สกวาทิสฺสฯ ตตฺถ กปฺโป นาม มหากปฺโป, กปฺเปกเทโส, อายุกปฺโปติ ติวิโธฯ ‘‘จตฺตาริมานิ, ภิกฺขเว, กปฺปสฺส อสงฺเขฺยยฺยานี’’ติ (อ. นิ. 4.156) เอตฺถ หิ มหากปฺโปว กปฺโปติ วุตฺโตฯ ‘‘พฺรหฺมกายิกานํ เทวานํ กปฺโป อายุปฺปมาณ’’นฺติ (อ. นิ. 4.123) เอตฺถ กปฺเปกเทสาฯ ‘‘กปฺปํ นิรยมฺหิ ปจฺจติ, กปฺปํ สคฺคมฺหิ โมทตี’’ติ (จูฬว. 354) เอตฺถ อายุกปฺโปฯ อายุกปฺปนํ อายุวิธานํ กมฺมสฺส วิปากวเสน วา วสฺสคณนาย วา อายุปริจฺเฉโทติ อตฺโถฯ เตสุ มหากปฺปํ สนฺธาย ปุจฺฉติ, อิตโร ปฏิชานาติฯ

อถ นํ สกวาที ‘‘สเจ เต อิทฺธิพเลน สมนฺนาคโต, ‘โย จิรํ ชีวติ, โส วสฺสสตํ อปฺปํ วา ภิยฺโย’ติ (สํ. นิ. 2.143) เอวํ ปริจฺฉินฺนา อายุกปฺปา อุทฺธํ มหากปฺปํ วา มหากปฺเปกเทสํ วา ชีเวยฺย อิทฺธิมยิเกนสฺส อายุนา ภวิตพฺพ’’นฺติ โจเทตุํ อิทฺธิมยิโก โส อายูติอาทิมาหฯ อิตโร ‘‘ชีวิตินฺทฺริยํ นาม อิทฺธิมยิกํ นตฺถิ, กมฺมสมุฏฺฐานเมวา’’ติ วุตฺตตฺตา ปฏิกฺขิปติฯ โก ปเนตฺถ อิทฺธิมโต วิเสโส, นนุ อนิทฺธิมาปิ อายุกปฺปํ ติฏฺเฐยฺยาติ? อยํ วิเสโส – อิทฺธิมา หิ ยาวตายุกํ ชีวิตปฺปวตฺติยา อนฺตรายกเร ธมฺเม อิทฺธิพเลน ปฏิพาหิตฺวา อนฺตรา อกาลมรณํ นิวาเรตุํ สกฺโกติ, อนิทฺธิมโต เอตํ พลํ นตฺถิฯ อยเมเตสํ วิเสโสฯ

อตีตํ อนาคตนฺติ อิทํ อวิเสเสน กปฺปํ ติฏฺเฐยฺยาติ ปฏิญฺญาตตฺตา โจเทติฯ ทฺเว กปฺเปติอาทิ ‘‘ยทิ อิทฺธิมา ชีวิตปริจฺเฉทํ อติกฺกมิตุํ สกฺโกติ, น เกวลํ เอกํ อเนเกปิ กปฺเป ติฏฺเฐยฺยา’’ติ โจทนตฺถํ วุตฺตํฯ อุปฺปนฺโน ผสฺโสติอาทิ น สพฺพํ อิทฺธิยา ลพฺภติ, อิทฺธิยา อวิสโยปิ อตฺถีติ ทสฺเสตุํ วุตฺตํฯ เสสเมตฺถ อุตฺตานตฺถเมวาติฯ

อิทฺธิพลกถาวณฺณนาฯ

8. สมาธิกถาวณฺณนา

[625-626] อิทานิ สมาธิกถา นาม โหติฯ ตตฺถ เยสํ เอกจิตฺตกฺขเณ อุปฺปนฺนาปิ เอกคฺคตา สมาธานฏฺเฐน สมาธีติ อคฺคเหตฺวา ‘‘สตฺต รตฺตินฺทิวานิ เอกนฺตสุขปฏิสํเวที วิหริตุ’’นฺติอาทิวจนํ (ม. นิ. 1.180) นิสฺสาย ‘‘จิตฺตสนฺตติ สมาธี’’ติ ลทฺธิ, เสยฺยถาปิ สพฺพตฺถิวาทานญฺเจว อุตฺตราปถกานญฺจ; เต สนฺธาย จิตฺตสนฺตตีติ ปุจฺฉา สกวาทิสฺส, ปฏิญฺญา อิตรสฺสฯ อถ นํ ‘‘ยทิ จิตฺตสนฺตติ สมาธิ, จิตฺตสนฺตติ นาม อตีตาปิ อตฺถิ, อนาคตาปิ อตฺถิฯ น หิ เอกํ ปจฺจุปฺปนฺนจิตฺตเมว จิตฺตสนฺตติ นาม โหติ, กิํ เต สพฺพาปิ สา สมาธี’’ติ โจเทตุํ อตีตาติอาทิมาห, อิตโร ตถา อนิจฺฉนฺโต ปฏิกฺขิปติฯ

นนุ อตีตํ นิรุทฺธนฺติอาทิ ‘‘จิตฺตสนฺตติยํ ปจฺจุปฺปนฺนเมว จิตฺตํ กิจฺจกรํ, อตีตานาคตํ นิรุทฺธตฺตา อนุปฺปนฺนตฺตา จ นตฺถิ, กถํ ตํ สมาธิ นาม โหตี’’ติ ทสฺเสตุํ วุตฺตํฯ เอกจิตฺตกฺขณิโกติ ปุจฺฉา ปรวาทิสฺสฯ ตโต ยา สกสมเย ‘‘สมาธิํ, ภิกฺขเว, ภาเวถา’’ติอาทีสุ ปจฺจุปฺปนฺนกุสลจิตฺตสมฺปยุตฺตา เอกคฺคตา สมาธีติ วุตฺตา, ตํ สนฺธาย ปฏิญฺญา สกวาทิสฺสฯ จกฺขุวิญฺญาณสมงฺคีติอาทิ ‘‘เอกจิตฺตกฺขณิโก’’ติ วจนมตฺตํ คเหตฺวา ฉเลน วุตฺตํ, เตเนว สกวาทินา ปฏิกฺขิตฺตํฯ นนุ วุตฺตํ ภควตาติ สุตฺตํ ปุริมปจฺฉิมวเสน ปวตฺตมานสฺส สมาธิสฺส อพฺโพกิณฺณตํ สาเธติ, น สนฺตติยา สมาธิภาวํ, ตสฺมา อสาธกนฺติฯ

สมาธิกถาวณฺณนาฯ