เอเกน รูปกฺขนฺเธน, ทสหิ รูปายตนรูปธาตูหิ, ธมฺมายตนธมฺมธาตูสุ จ รูปนิพฺพานธมฺเมหิ วิปฺปยุตฺตํฯ ตํ สนฺธาย เต ธมฺมา ตีหิ ขนฺเธหีติอาทิ วุตฺตํฯ อิมินา นเยน สพฺพตฺถ อตฺโถ เวทิตพฺโพติฯ

อสงฺคหิเตนสมฺปยุตฺตวิปฺปยุตฺตปทวณฺณนาฯ

14. จุทฺทสมนโย วิปฺปยุตฺเตนสงฺคหิตาสงฺคหิตปทวณฺณนา

[456] อิทานิ วิปฺปยุตฺเตนสงฺคหิตาสงฺคหิตปทํ ภาเชตุํ รูปกฺขนฺเธนาติอาทิ อารทฺธํฯ ตตฺถ เยสํ ปทานํ วิปฺปโยโค น รุหติ, ตานิ อิมสฺมิํ วาเร น คหิตานิฯ กานิ ปน ตานีติ? ธมฺมายตนาทีนิฯ ธมฺมายตนสฺส หิ ขนฺธาทีสุ เอเกนาปิ วิปฺปโยโค น รุหติฯ ธมฺมธาตุอาทีสุปิ เอเสว นโยฯ เตสํ อิทมุทฺทานํ –

‘‘ธมฺมายตนํ ธมฺมธาตุ, ชีวิตินฺทฺริยเมว จ;

นามรูปปทญฺเจว, สฬายตนเมว จฯ

‘‘ชาติอาทิตฺตยํ เอกํ, ปทํ วีสติเม ติเก;

ติกาวสานิกํ เอกํ, สตฺต จูฬนฺตเร ปทาฯ

‘‘ทเสว โคจฺฉเก โหนฺติ, มหนฺตรมฺหิ จุทฺทส;

ฉ ปทานิ ตโต อุทฺธํ สพฺพานิปิ สมาสโต;

ปทานิ จ น ลพฺภนฺติ, จตฺตาลีสญฺจ สตฺต จา’’ติฯ

ปริโยสาเน จ – ธมฺมายตนํ ธมฺมธาตูติ คาถาปิ อิมเมวตฺถํ ทีเปตุํ วุตฺตาฯ อิมานิ ปน ฐเปตฺวา เสสานิ สพฺพานิปิ ลพฺภนฺติฯ เตสุ ขนฺธาทิวิภาโค วุตฺตนยานุสาเรเนว เวทิตพฺโพติฯ

วิปฺปยุตฺเตนสงฺคหิตาสงฺคหิตปทวณฺณนาฯ

นิคมนกถา

เอตฺตาวตา จ –

ธาตุปฺปเภทกุสโล, ยํ ธาตุกถํ ตถาคโต อาห;

ตสฺสา นยมุขเภท-ปฺปกาสนํ นิฏฺฐิตํ โหติฯ

อิมินา นยมุขเภท-ปฺปกาสเนน หิ วิภาวินา สกฺกา;

ญาตุํ สพฺเพปิ นยา, สงฺเขปกถาว อิติ วุตฺตาฯ

เอเกกสฺส ปน สเจ, ปทสฺส วิตฺถารเมว ภาเสยฺยํ;

วจนญฺจ อติวิย พหุํ, ภเวยฺย อตฺโถ จ อวิเสโสฯ

อิติ อูนภาณวารทฺวยาย, ยํ ตนฺติยา มยา เอตํ;

กุรุนา ปตฺตํ ปุญฺญํ, สุขาย ตํ โหตุ โลกสฺสาติฯ

ธาตุกถา-อฏฺฐกถา นิฏฺฐิตาฯ

ฯ นโม ตสฺส ภควโต อรหโต สมฺมาสมฺพุทฺธสฺสฯ

อภิธมฺมปิฏเก