เมนู

10. ทสมวคฺโค

1. นิโรธกถาวณฺณนา

[571-572] อิทานิ นิโรธกถา นาม โหติฯ ตตฺถ เยสํ ‘‘อุปปตฺเตสิยนฺติ สงฺขํ คตสฺส ภวงฺคจิตฺตสฺส ภงฺคกฺขเณน สเหว กิริยาติ สงฺขํ คตา กุสลา วา อกุสลา วา จตฺตาโร ขนฺธา จิตฺตสมุฏฺฐานรูปญฺจาติ ปญฺจกฺขนฺธา อุปฺปชฺชนฺติฯ เตสุ หิ อนุปฺปนฺเนสุ ภวงฺเค นิรุทฺเธ สนฺตติวิจฺเฉโท ภเวยฺยา’’ติ ลทฺธิ, เสยฺยถาปิ อนฺธกานํ; เต สนฺธาย อุปปตฺเตสิเยติ ปุจฺฉา สกวาทิสฺส, ปฏิญฺญา อิตรสฺสฯ ตตฺถ อุปปตฺเตสิเยติ จตูสุปิ ปเทสุ พหุวจนภุมฺมตฺเถ เอกวจนภุมฺมํฯ อุปปตฺเตสิเยสุ ปญฺจสุ ขนฺเธสุ อนิรุทฺเธสูติ อยญฺเหตฺถ อตฺโถฯ ทสนฺนนฺติ อุปปตฺเตสิยขนฺธานญฺจ กิริยขนฺธานญฺจ วเสน วุตฺตํฯ ตตฺถ ปฐมปญฺเห ขนฺธลกฺขณวเสน กิริยวเสน จ ปญฺเจว นาม เต ขนฺธาติ ปฏิกฺขิปติฯ ทุติยปญฺเห ปุริมปจฺฉิมวเสน อุปปตฺเตสิยกิริยวเสน จ นานตฺตํ สนฺธาย ปฏิชานาติฯ ทฺวินฺนํ ปน ผสฺสานํ จิตฺตานญฺจ สโมธานํ ปุฏฺโฐ สุตฺตเลสาภาเวน ปฏิกฺขิปติฯ

กิริยา จตฺตาโรติ รูเปน วินา กุสลา อกุสลา วา จตฺตาโร คหิตาฯ กิริยาญาณนฺติ ปรวาทินา จกฺขุวิญฺญาณสมงฺคิกฺขเณ อรหโต อนุญฺญาตํ อนารมฺมณญาณํฯ นิรุทฺเธ มคฺโค อุปฺปชฺชตีติ ปุจฺฉา ปรวาทิสฺส, อนิรุทฺเธ อนุปฺปชฺชนโต ปฏิญฺญา สกวาทิสฺสฯ มโต มคฺคํ ภาเวตีติ ฉเลน ปุจฺฉา ปรวาทิสฺสฯ ยสฺมา ปน ปฏิสนฺธิโต ยาว จุติจิตฺตา สตฺโต ชีวติเยว นาม, ตสฺมา สกวาที น เหวนฺติ ปฏิกฺขิปติฯ

นิโรธกถาวณฺณนาฯ

2. รูปํมคฺโคติกถาวณฺณนา

[573-575] อิทานิ รูปํ มคฺโคติกถา นาม โหติฯ ตตฺถ เยสํ ‘‘สมฺมาวาจากมฺมนฺตาชีวา รูป’’นฺติ ลทฺธิ, เสยฺยถาปิ มหิสาสกสมฺมิติยมหาสํฆิกานํ; เต สนฺธาย มคฺคสมงฺคิสฺสาติ ปุจฺฉา สกวาทิสฺส, ปฏิญฺญา อิตรสฺสฯ อถ นํ ‘‘ยทิ เต สมฺมาวาจาทโย รูปํ, น วิรติโย, ยถา สมฺมาทิฏฺฐาทิมคฺโค สารมฺมณาทิสภาโว, เอวํ ตมฺปิ รูปํ สิยา’’ติ โจเทตุํ สารมฺมโณติอาทิมาหฯ ตตฺถ ปฏิกฺเขโป จ ปฏิญฺญา จ ปรวาทิโน ลทฺธิอนุรูเปน เวทิตพฺพาฯ เสสเมตฺถ อุตฺตานตฺถเมวาติฯ

รูปํ มคฺโคติกถาวณฺณนาฯ

3. ปญฺจวิญฺญาณสมงฺคิสฺส มคฺคกถาวณฺณนา

[576] อิทานิ ปญฺจวิญฺญาณสมงฺคิสฺส มคฺคกถา นาม โหติฯ ตตฺถ เยสํ ‘‘จกฺขุนา รูปํ ทิสฺวา น นิมิตฺตคฺคาหี โหตี’’ติ สุตฺตํ นิสฺสาย ‘‘ปญฺจวิญฺญาณสมงฺคิสฺส อตฺถิ มคฺคภาวนา’’ติ ลทฺธิ, เสยฺยถาปิ มหาสํฆิกานํ, เต สนฺธาย ปุจฺฉา สกวาทิสฺส, ปฏิญฺญา อิตรสฺสฯ อถ นํ ‘‘สเจ ตสฺส มคฺคภาวนา อตฺถิ, ปญฺจวิญฺญาณคติเกน วา มคฺเคน, มคฺคคติเกหิ วา ปญฺจวิญฺญาเณหิ ภวิตพฺพํ, น จ ตานิ มคฺคคติกานิ อนิพฺพานารมฺมณตฺตา อโลกุตฺตรตฺตา จ, น มคฺโค ปญฺจวิญฺญาณคติโก เตสํ ลกฺขเณน อสงฺคหิตตฺตา’’ติ โจเทตุํ นนุ ปญฺจวิญฺญาณา อุปฺปนฺนวตฺถุกาติอาทิมาหฯ ตตฺรายํ อธิปฺปาโย – ยทิ ปญฺจวิญฺญาณสมงฺคิสฺส มคฺคภาวนา สิยา, เยน มโนวิญฺญาเณน มคฺโค สมฺปยุตฺโต, ตมฺปิ ปญฺจวิญฺญาณสมงฺคิสฺส สิยาฯ เอวํ สนฺเต ยทิทํ ‘‘ปญฺจวิญฺญาณา อุปฺปนฺนวตฺถุกา’’ติอาทิ ลกฺขณํ วุตฺตํ, ตํ เอวํ อวตฺวา ‘‘ฉ วิญฺญาณา’’ติ วตฺตพฺพํ สิยาฯ ตถา ปน อวตฺวา ‘‘ปญฺจวิญฺญาณา’’ตฺเวว วุตฺตํ, ตสฺมา น วตพฺพํ ‘‘ปญฺจวิญฺญาณสมงฺคิสฺส อตฺถิ มคฺคภาวนา’’ติฯ ยสฺมา เจตฺถ อยเมว อธิปฺปาโย, ตสฺมา สกวาที ตํ ลกฺขณํ ปรวาทิํ สมฺปฏิจฺฉาเปตฺวา โน จ วต เร วตฺตพฺเพ ปญฺจวิญฺญาณสมงฺคิสฺส อตฺถิ มคฺคภาวนาติ อาหฯ

อปโร นโย – ปญฺจวิญฺญาณา อุปฺปนฺนวตฺถุกา, มคฺโค อวตฺถุโกปิ โหติฯ เต จ อุปฺปนฺนารมฺมณา, มคฺโค นวตฺตพฺพารมฺมโณฯ เต ปุเรชาตวตฺถุกาว มคฺโค อวตฺถุโกปิฯ เต ปุเรชาตารมฺมณา, มคฺโค อปุเรชาตารมฺมโณฯ เต อชฺฌตฺติกวตฺถุกาว มคฺโค อวตฺถุโกปิ โหติฯ เต จ รูปาทิวเสน พาหิรารมฺมณา, มคฺโค นิพฺพานารมฺมโณฯ เต อนิรุทฺธํ วตฺถุํ นิสฺสยํ กตฺวา ปวตฺตนโต อสมฺภินฺนวตฺถุกา, มคฺโค อวตฺถุโกปิฯ เต อนิรุทฺธาเนว รูปาทีนิ อารพฺภ ปวตฺตนโต อสมฺภินฺนารมฺมณา, มคฺโค นิพฺพานารมฺมโณฯ เต นานาวตฺถุกา, มคฺโค อวตฺถุโก วา เอกวตฺถุโก วาฯ เต นานารมฺมณา มคฺโค เอการมฺมโณฯ เต อตฺตโน อตฺตโนว รูปาทิโคจเร ปวตฺตนโต น อญฺญมญฺญสฺส โคจรวิสยํ ปจฺจนุโภนฺติ, มคฺโค รูปาทีสุ เอกมฺปิ โคจรํ น กโรติฯ เต กิริยมโนธาตุํ ปุเรจาริกํ กตฺวา อุปฺปชฺชนโต น อสมนฺนาหารา น อมนสิการา อุปฺปชฺชนฺติ, มคฺโค นิราวชฺชโนวฯ เต สมฺปฏิจฺฉนาทีหิ โวกิณฺณา อุปฺปชฺชนฺติ, มคฺคสฺส โวกาโรเยว นตฺถิฯ