8. วิตกฺกวิปฺผารสทฺทกถาวณฺณนา

[563] อิทานิ วิตกฺกวิปฺผารสทฺทกถา นาม โหติฯ ตตฺถ ยสฺมา ‘‘วิตกฺกวิจารา วจีสงฺขารา’’ติ วุตฺตา, ตสฺมา สพฺพโส วิตกฺกยโต วิจารยโต อนฺตมโส มโนธาตุปวตฺติกาเลปิ วิตกฺกวิปฺผาโร สทฺโทเยวาติ เยสํ ลทฺธิ, เสยฺยถาปิ ปุพฺพเสลิยานํ; เต สนฺธาย สพฺพโสติ ปุจฺฉา สกวาทิสฺส ปฏิญฺญา อิตรสฺสฯ อถ นํ ยทิ วิตกฺกวิปฺผารมตฺตํ สทฺโท, ผสฺสาทิวิปฺผาโรปิ สทฺโท ภเวยฺยาติ โจเทตุํ สพฺพโส ผุสยโตติอาทิมาหฯ อิตโร ตาทิสํ สุตฺตเลสํ อปสฺสนฺโต ปฏิกฺขิปติฯ วิตกฺกวิปฺผาโร สทฺโท โสตวิญฺเญยฺโยติ วิตกฺกสฺส วิปฺผารมตฺตเมว สทฺโทติ กตฺวา ปุจฺฉติ, น วิตกฺกวิปฺผารสมุฏฺฐิตํ สุตฺตปมตฺตานํ สทฺทํ, อิตโร ปฏิกฺขิปติฯ นนุ วิตกฺกวิปฺผารสทฺโท น โสตวิญฺเญยฺโยติ อิทํ ตสฺเสว ลทฺธิยา ทสฺเสติฯ โส หิ วิตกฺกวิปฺผารมตฺตเมว สทฺทํ วทติ, โส น โสตวิญฺเญยฺโยติฯ อิตโร ปน ‘‘วิตกฺกวิปฺผารสทฺทํ สุตฺวา อาทิสตี’’ ติ (ที. นิ. 3.148) วจนโต โสตวิญฺเญยฺโยวาติ วทติฯ

วิตกฺกวิปฺผารสทฺทกถาวณฺณนาฯ

9. นยถาจิตฺตสฺส วาจาติกถาวณฺณนา

[564] อิทานิ นยถาจิตฺตสฺส วาจาติกถา นาม โหติฯ ตตฺถ ยสฺมา โกจิ อญฺญํ ภณิสฺสามีติ อญฺญํ ภณติ, ตสฺมา นยถาจิตฺตสฺส วาจา จิตฺตานุรูปา จิตฺตานุคติกา น โหติ, วินาปิ จิตฺเตน ปวตฺตตีติ เยสํ ลทฺธิ; เสยฺยถาปิ ปุพฺพเสลิยานํ; เต สนฺธาย ปุจฺฉา สกวาทิสฺส, ปฏิญฺญา อิตรสฺสฯ อถ นํ ‘‘ยทิ ตํสมุฏฺฐาปกํ จิตฺตํ น สิยา, ผสฺสาทโยปิ ตสฺมิํ ขเณ น สิยุ’’นฺติ โจเทตุํ อผสฺสกสฺสาติอาทิมาหฯ น ภณิตุกาโมติอาทีสุ ยสฺมา อญฺญํ ภณิสฺสามีติ อญฺญํ ภณนฺโตปิ ภณิตุกาโมเยว นาม โหติ, ตสฺมา น เหวาติ ปฏิกฺขิปติฯ

[565] นนุ อตฺถิ โกจิ อญฺญํ ภณิสฺสามีติอาทีสุ จีวรนฺติ ภณิตุกาโม จีรนฺติ ภเณยฺยฯ ตตฺถ อญฺญํ ภณิตุกามตาจิตฺตํ, อญฺญํ ภณนจิตฺตํ, อิติ ปุพฺพภาเคน จิตฺเตน อสทิสตฺตา อยถาจิตฺโต นาม โหติ, เตนสฺส เกวลํ อนาปตฺติ นาม โหติ, น ปน จีรนฺติ วจนสมุฏฺฐาปกจิตฺตํ นตฺถิ, อิติ อจิตฺตกา สา วาจาติ อตฺถํ สนฺธาย อิมินา อุทาหรเณน ‘‘นยถาจิตฺตสฺส วาจา’’ติ ปติฏฺฐาปิตาปิ อปฺปติฏฺฐาปิตาว โหตีติฯ

นยถาจิตฺตสฺส วาจาติกถาวณฺณนาฯ