6. อตีตานาคตารมฺมณกถาวณฺณนา

[559-561] อิทานิ อตีตานาคตารมฺมณกถา นาม โหติฯ ตตฺถ ยสฺมา อตีตานาคตารมฺมณํ นาม นตฺถิ, ตสฺมา ตทารมฺมเณน จิตฺเตน อารมฺมณสฺส นตฺถิตาย อนารมฺมเณน ภวิตพฺพนฺติ อตีตํ อนารมฺมณนฺติ เยสํ ลทฺธิ, เสยฺยถาปิ อุตฺตราปถกานํ, เต สนฺธาย อตีตารมฺมณนฺติ ปุจฺฉา สกวาทิสฺส, ปฏิญฺญา อิตรสฺสฯ เสสเมตฺถ ยถาปาฬิเมว นิยฺยาตีติฯ

อตีตานาคตารมฺมณกถาวณฺณนาฯ

7. วิตกฺกานุปติตกถาวณฺณนา

[562] อิทานิ วิตกฺกานุปติตกถา นาม โหติฯ ตตฺถ วิตกฺกานุปติตา นาม ทุวิธา – อารมฺมณโต จ สมฺปโยคโต จฯ ตตฺถ อสุกจิตฺตํ นาม วิตกฺกสฺสารมฺมณํ น โหตีติ นิยมาภาวโต สิยา สพฺพํ จิตฺตํ วิตกฺกานุปติตํ, วิตกฺกวิปฺปยุตฺตจิตฺตสพฺภาวโต ปน น สพฺพํ จิตฺตํ วิตกฺกานุปติตํฯ อิติ อิมํ วิภาคํ อกตฺวา อวิเสเสเนว สพฺพํ จิตฺตํ วิตกฺกานุปติตนฺติ เยสํ ลทฺธิ, เสยฺยถาปิ อุตฺตราปถกานํ, เต สนฺธาย ปุจฺฉา สกวาทิสฺส, ปฏิญฺญา อิตรสฺสฯ เสสเมตฺถ ปาฬิวเสเนว นิยฺยาตีติฯ

วิตกฺกานุปติตกถาวณฺณนาฯ

8. วิตกฺกวิปฺผารสทฺทกถาวณฺณนา

[563] อิทานิ วิตกฺกวิปฺผารสทฺทกถา นาม โหติฯ ตตฺถ ยสฺมา ‘‘วิตกฺกวิจารา วจีสงฺขารา’’ติ วุตฺตา, ตสฺมา สพฺพโส วิตกฺกยโต วิจารยโต อนฺตมโส มโนธาตุปวตฺติกาเลปิ วิตกฺกวิปฺผาโร สทฺโทเยวาติ เยสํ ลทฺธิ, เสยฺยถาปิ ปุพฺพเสลิยานํ; เต สนฺธาย สพฺพโสติ ปุจฺฉา สกวาทิสฺส ปฏิญฺญา อิตรสฺสฯ อถ นํ ยทิ วิตกฺกวิปฺผารมตฺตํ สทฺโท, ผสฺสาทิวิปฺผาโรปิ สทฺโท ภเวยฺยาติ โจเทตุํ สพฺพโส ผุสยโตติอาทิมาหฯ อิตโร ตาทิสํ สุตฺตเลสํ อปสฺสนฺโต ปฏิกฺขิปติฯ วิตกฺกวิปฺผาโร สทฺโท โสตวิญฺเญยฺโยติ วิตกฺกสฺส วิปฺผารมตฺตเมว สทฺโทติ กตฺวา ปุจฺฉติ, น วิตกฺกวิปฺผารสมุฏฺฐิตํ สุตฺตปมตฺตานํ สทฺทํ, อิตโร ปฏิกฺขิปติฯ นนุ วิตกฺกวิปฺผารสทฺโท น โสตวิญฺเญยฺโยติ อิทํ ตสฺเสว ลทฺธิยา ทสฺเสติฯ โส หิ วิตกฺกวิปฺผารมตฺตเมว สทฺทํ วทติ, โส น โสตวิญฺเญยฺโยติฯ อิตโร ปน ‘‘วิตกฺกวิปฺผารสทฺทํ สุตฺวา อาทิสตี’’ ติ (ที. นิ. 3.148) วจนโต โสตวิญฺเญยฺโยวาติ วทติฯ

วิตกฺกวิปฺผารสทฺทกถาวณฺณนาฯ

9. นยถาจิตฺตสฺส วาจาติกถาวณฺณนา

[564] อิทานิ นยถาจิตฺตสฺส วาจาติกถา นาม โหติฯ ตตฺถ ยสฺมา โกจิ อญฺญํ ภณิสฺสามีติ อญฺญํ ภณติ, ตสฺมา นยถาจิตฺตสฺส วาจา จิตฺตานุรูปา จิตฺตานุคติกา น โหติ, วินาปิ จิตฺเตน ปวตฺตตีติ เยสํ ลทฺธิ; เสยฺยถาปิ ปุพฺพเสลิยานํ; เต สนฺธาย ปุจฺฉา สกวาทิสฺส, ปฏิญฺญา อิตรสฺสฯ อถ นํ ‘‘ยทิ ตํสมุฏฺฐาปกํ จิตฺตํ น สิยา, ผสฺสาทโยปิ ตสฺมิํ ขเณ น สิยุ’’นฺติ โจเทตุํ อผสฺสกสฺสาติอาทิมาหฯ น ภณิตุกาโมติอาทีสุ ยสฺมา อญฺญํ ภณิสฺสามีติ อญฺญํ ภณนฺโตปิ ภณิตุกาโมเยว นาม โหติ, ตสฺมา น เหวาติ ปฏิกฺขิปติฯ

[565] นนุ อตฺถิ โกจิ อญฺญํ ภณิสฺสามีติอาทีสุ จีวรนฺติ ภณิตุกาโม จีรนฺติ ภเณยฺยฯ ตตฺถ อญฺญํ ภณิตุกามตาจิตฺตํ, อญฺญํ ภณนจิตฺตํ, อิติ ปุพฺพภาเคน จิตฺเตน อสทิสตฺตา อยถาจิตฺโต นาม โหติ, เตนสฺส เกวลํ อนาปตฺติ นาม โหติ, น ปน จีรนฺติ วจนสมุฏฺฐาปกจิตฺตํ นตฺถิ, อิติ อจิตฺตกา สา วาจาติ อตฺถํ สนฺธาย อิมินา อุทาหรเณน ‘‘นยถาจิตฺตสฺส วาจา’’ติ ปติฏฺฐาปิตาปิ อปฺปติฏฺฐาปิตาว โหตีติฯ

นยถาจิตฺตสฺส วาจาติกถาวณฺณนาฯ