ยสฺมา ปน อริยมคฺคกฺขเณ อนิจฺจาทิมนสิการสฺส กิจฺจํ นิปฺผตฺติํ คจฺฉติ ปุน นิจฺจโตติอาทิคหณสฺส อนุปฺปตฺติธมฺมภาวโต, นิพฺพาเน จ ปจฺจกฺขโตว อานิสํสทสฺสนํ อิชฺฌติ, ตสฺมา กิจฺจนิปฺผตฺติวเสน อนิจฺจาทิโต มนสิกโรโต อารมฺมณํ กตฺวา ปวตฺติวเสน จ นิพฺพาเน อานิสํสทสฺสาวิสฺส สํโยชนานํ ปหานํ โหตีติ เวทิตพฺพํฯ

[548] นิพฺพาเน สุขานุปสฺสีติ สุตฺตํ นิพฺพาเน สุขานุปสฺสนาทิภาวเมว สาเธติ, น อานิสํสทสฺสาวิตามตฺเตน สํโยชนานํ ปหานํฯ ตสฺมา อาภตมฺปิ อนาภตสทิสเมวาติฯ

อานิสํสทสฺสาวีกถาวณฺณนาฯ

2. อมตารมฺมณกถาวณฺณนา

[549] อิทานิ อมตารมฺมณกถา นาม โหติฯ ตตฺถ เยสํ ‘‘นิพฺพานํ มญฺญตี’’ติอาทีนํ อโยนิโส อตฺถํ คเหตฺวา อมตารมฺมณํ สํโยชนํ โหตีติ ลทฺธิ, เสยฺยถาปิ ปุพฺพเสลิยานํ, เต สนฺธาย ปุจฺฉา สกวาทิสฺส, ปฏิญฺญา อิตรสฺสฯ อถ นํ สเจ อมตารมฺมณํ สํโยชนํ, อมตสฺส สํโยชนิยาทิภาโว อาปชฺชตีติ โจเทตุํ อมตํ สํโยชนิยนฺติอาทิมาหฯ อิตโร สุตฺตวิโรธภเยน สพฺพํ ปฏิกฺขิปติฯ อิมินา อุปาเยน สพฺพวาเรสุ อตฺโถ เวทิตพฺโพฯ นิพฺพานํ นิพฺพานโตติ อาหฏสุตฺตํ ปน ทิฏฺฐธมฺมนิพฺพานํ สนฺธาย ภาสิตํ, ตสฺมา อสาธกนฺติฯ

อมตารมฺมณกถาวณฺณนาฯ

3. รูปํ สารมฺมณนฺติกถาวณฺณนา

[552-553] อิทานิ รูปํ สารมฺมณนฺติกถา นาม โหติฯ ตตฺถ รูปํ สปฺปจฺจยฏฺเฐน สารมฺมณํ นาม โหติ, น อญฺญํ อารมฺมณํ กโรตีติ อารมฺมณปจฺจยวเสนฯ เยสํ ปน อวิเสเสน รูปํ สารมฺมณนฺติ ลทฺธิ, เสยฺยถาปิ อุตฺตราปถกานํ; เต สนฺธาย อารมฺมณตฺถสฺส วิภาคทสฺสนตฺถํ ปุจฺฉา สกวาทิสฺส, ปฏิญฺญา อิตรสฺสฯ เสสเมตฺถ ปาฬิอนุสาเรเนว เวทิตพฺพํฯ น วตฺตพฺพนฺติ ปญฺเห โอลุพฺภารมฺมณํ สนฺธาย ปฏิญฺญา สกวาทิสฺสฯ ทุติยปญฺเหปิ ปจฺจยารมฺมณํ สนฺธาย ปฏิญฺญา ตสฺเสวฯ อิติ สปฺปจฺจยฏฺเฐเนเวตฺถ สารมฺมณตา สิทฺธาติฯ

รูปํ สารมฺมณนฺติกถาวณฺณนาฯ

4. อนุสยา อนารมฺมณกถาวณฺณนา

[554-556] อิทานิ อนุสยา อนารมฺมณาติกถา นาม โหติฯ ตตฺถ เยสํ อนุสยา นาม จิตฺตวิปฺปยุตฺตา อเหตุกา อพฺยากตา, เตเนว จ อนารมฺมณาติ ลทฺธิ, เสยฺยถาปิ อนฺธกานญฺเจว เอกจฺจานญฺจ อุตฺตราปถกานํ; เต สนฺธาย อนุสยาติ ปุจฺฉา สกวาทิสฺส, ปฏิญฺญา อิตรสฺสฯ อถ นํ อนารมฺมเณน นาม เอวํวิเธน ภวิตพฺพนฺติ โจเทตุํ รูปนฺติอาทิมาหฯ กามราโคติอาทิ กามราคานุสยโต อนญฺญตฺตา ทสฺสิตํฯ สงฺขารกฺขนฺโธ อนารมฺมโณติ ปญฺเห จิตฺตสมฺปยุตฺตสงฺขารกฺขนฺธํ สนฺธาย ปฏิกฺขิปติฯ อนุสยํ ชีวิตินฺทฺริยํ กายกมฺมาทิรูปญฺจ สงฺขารกฺขนฺธปริยาปนฺนํ, ตํ สนฺธาย ปฏิชานาติฯ อิมินาวุปาเยน สพฺพวาเรสุ อตฺโถ เวทิตพฺโพฯ สานุสโยติ ปญฺเห ปน อปฺปหีนานุสยตฺตา สานุสยตา อนุญฺญาตาฯ น อนุสยานํ ปวตฺติสพฺภาวาฯ โย หิ อปฺปหีโน, น โส อตีโต, นานาคโต, น ปจฺจุปฺปนฺโน จฯ มคฺควชฺฌกิเลโส ปเนส อปฺปหีนตฺตาว อตฺถีติ วุจฺจติฯ เอวรูปสฺส จ อิทํ นาม อารมฺมณนฺติ น วตฺตพฺพํฯ ตสฺมา ตํ ปฏิกฺขิตฺตํฯ ตํ ปเนตํ น เกวลํ อนุสยสฺส, ราคาทีนมฺปิ ตาทิสเมว, ตสฺมา อนุสยานํ อนารมฺมณตาสาธกํ น โหตีติฯ

อนุสยา อนารมฺมณาติกถาวณฺณนาฯ

5. ญาณํ อนารมฺมณนฺติกถาวณฺณนา

[557-558] อิทานิ ญาณํ อนารมฺมณนฺติกถา นาม โหติฯ ตตฺถ ยสฺมา อรหา จกฺขุวิญฺญาณสมงฺคี ญาณีติ วุจฺจติ, ตสฺส ญาณสฺส ตสฺมิํ ขเณ อารมฺมณํ นตฺถิ, ตสฺมา ญาณํ อนารมฺมณนฺติ เยสํ ลทฺธิ, เสยฺยถาปิ อนฺธกานํ; เต สนฺธาย ปุจฺฉา สกวาทิสฺส, ปฏิญฺญา อิตรสฺสฯ เสสเมตฺถ อนุสยกถายํ วุตฺตนเยเนว เวทิตพฺพนฺติฯ

ญาณํ อนารมฺมณนฺติกถาวณฺณนาฯ