9. รูปํ กมฺมนฺติกถาวณฺณนา

[527-537] อิทานิ รูปํ กมฺมนฺติกถา นาม โหติฯ ตตฺถ เยสํ กายวจีวิญฺญตฺติสงฺขาตํ รูปเมว กายกมฺมํ วจีกมฺมํ นาม, ตญฺจ กุสลสมุฏฺฐานํ กุสลํ, อกุสลสมุฏฺฐานํ อกุสลนฺติ ลทฺธิ, เสยฺยถาปิ มหิสาสกานญฺเจว สมฺมิติยานญฺจ; เต สนฺธาย กุสเลน จิตฺเตน สมุฏฺฐิตนฺติ ปุจฺฉา สกวาทิสฺส, ปฏิญฺญา อิตรสฺสฯ อถ นํ สเจ ตํ กุสลํ, ยฺวายํ สารมฺมณาทิเภโท กุสลสฺส ลพฺภติ, อตฺถิ เต โส ตสฺสาติ โจเทตุํ สารมฺมณนฺติอาทิ อารทฺธํฯ ตตฺถ ปตฺถนา ปณิธีติ เจตนาเยเวตํ เววจนํฯ กุสลเจตนาเยว หิ ปกปฺปยมานา ปตฺถนาติฯ ปกปฺปนวเสน ฐิตตฺตา ปณิธีติ จ วุจฺจติฯ ปรโต ปน กุสเลน จิตฺเตน สมุฏฺฐิตา เวทนา สญฺญา เจตนา สทฺธาติอาทีสุ เวทนาทีนญฺเญว เจตฺถ ปตฺถนา ปณิธีติ ลพฺภติ, น เจตนายฯ กสฺมา? ทฺวินฺนํ เจตนานํ เอกโต อภาวา, โสตปติตตฺตา ปน เอวํ ตนฺติ คตาติ เวทิตพฺพาฯ รูปายตนนฺติอาทิ ปุริมวาเร ‘‘สพฺพนฺตํ กุสล’’นฺติ สํขิตฺตสฺส ปเภททสฺสนตฺถํ วุตฺตํ ฯ เสสา สํสนฺทนนยา, วจีกมฺมกถา ‘‘อกุสเลน จิตฺเตน สมุฏฺฐิต’’นฺติอาทิวิธานญฺจ สพฺพํ ปาฬิอนุสาเรเนว เวทิตพฺพํฯ อสุจีติ ปเนตฺถ สุกฺกํ อธิปฺเปตํฯ สุตฺตสาธนํ อุตฺตานตฺถเมวฯ

รูปํ กมฺมนฺติกถาวณฺณนาฯ

10. ชีวิตินฺทฺริยกถาวณฺณนา

[540] อิทานิ ชีวิตินฺทฺริยกถา นาม โหติฯ ตตฺถ เยสํ ชีวิตินฺทฺริยํ นาม จิตฺตวิปฺปยุตฺโต อรูปธมฺโม, ตสฺมา รูปชีวิตินฺทฺริยํ นตฺถีติ ลทฺธิ, เสยฺยถาปิ ปุพฺพเสลิยานญฺเจว สมฺมิติยานญฺจ; เต สนฺธาย ปุจฺฉา สกวาทิสฺส, ปฏิญฺญา อิตรสฺสฯ นตฺถิ รูปีนํ ธมฺมานํ อายูติ ปญฺเห อุปาทินฺนรูปานมฺปิ ติณกฏฺฐาทีนมฺปิ สนฺตานวเสน ปวตฺติเมว อายุ ฐิติ ยปนา ยาปนา อิริยนา วตฺตนา ปาลนาติ อิจฺฉติ, ตสฺมา ปฏิกฺขิปติฯ อตฺถีติ ปญฺเหปิ อิมินา การเณน ปฏิชานาติฯ อตฺถิ อรูปชีวิตินฺทฺริยนฺติ ปญฺเห อรูปธมฺมานํ จิตฺตวิปฺปยุตฺตํ ชีวิตินฺทฺริยสนฺตานํ นาม อตฺถีติ อิจฺฉติ, ตสฺมา ปฏิชานาติฯ

[541] รูปีนํ ธมฺมานํ อายุ อรูปชีวิตินฺทฺริยนฺติ ปญฺเห สตฺตสนฺตาเน รูปิโน วา โหนฺตุ อรูปิโน วา, สพฺเพสํ จิตฺตวิปฺปยุตฺตํ อรูปชีวิตินฺทฺริยเมว อิจฺฉติ, ตสฺมา ปฏิชานาติฯ

[542] นิโรธสมาปนฺนปญฺเหสุปิ จิตฺตวิปฺปยุตฺตํ อรูปชีวิตเมว สนฺธาย ปฏิกฺขิปติ จ ปฏิชานาติ จฯ สกวาที ปน ตํ อสมฺปฏิจฺฉนฺโต ยํ อรูปปวตฺเต อสติ อตฺถิ, รูเปน เตน ภวิตพฺพนฺติ โจเทตุํ หญฺจีติอาทิมาหฯ สงฺขารกฺขนฺธปญฺเห ผสฺสาทิสงฺขารกฺขนฺธํ สนฺธาย ปฏิกฺขิปติ, กายกมฺมาทิสงฺขารกฺขนฺธํ สนฺธาย ปฏิชานาติฯ กายวิญฺญตฺติ วจีวิญฺญตฺติ สมฺมาวาจา สมฺมากมฺมนฺโต ชีวิตินฺทฺริยนฺติ เอวมาทโยปิ ธมฺมา สงฺขารกฺขนฺธปริยาปนฺนาติสฺส ลทฺธิฯ สกวาที ปน ตํ อสมฺปฏิจฺฉนฺโต ยทิ นิรุทฺเธปิ อรูปปวตฺเต สงฺขารกฺขนฺโธ อตฺถิ, จตุนฺนมฺปิ ขนฺธานํ อตฺถิตา โหตูติ โจเทตุํ อตฺถิ เวทนากฺขนฺโธติ อาทิมาหฯ อิตโร อนฺโตสมาปตฺติํ สนฺธาย ปฏิกฺขิปติ, สมาปชฺชนฺตสฺส จ วุฏฺฐหนฺตสฺส จ ปุพฺพาปรภาคํ สนฺธาย ปฏิชานาติฯ