2. อนฺตราภวกถาวณฺณนา

[505] อิทานิ อนฺตราภวกถา นาม โหติฯ ตตฺถ เยสํ ‘‘อนฺตรา ปรินิพฺพายี’’ติ สุตฺตปทํ อโยนิโส คเหตฺวา ‘‘อนฺตราภโว นาม อตฺถิ, ยตฺถ สตฺโต ทิพฺพจกฺขุโก วิย อทิพฺพจกฺขุโก, อิทฺธิมา วิย อนิทฺธิมา มาตาปิติสมาคมญฺเจว อุตุสมยญฺจ โอโลกยมาโน สตฺตาหํ วา อติเรกสตฺตาหํ วา ติฏฺฐตี’’ติ ลทฺธิ, เสยฺยถาปิ ปุพฺพเสลิยานญฺเจว สมฺมิติยานญฺจ; เต สนฺธาย อตฺถีติ ปุจฺฉา สกวาทิสฺส, ลทฺธิยํ ฐตฺวา ปฏิญฺญา อิตรสฺสฯ อถ นํ เย จ ภควตา ตโย ภวา วุตฺตา, เตสํ วเสน โจเทตุํ กามภโวติอาทิมาหฯ ตตฺรายํ อธิปฺปาโย – ยทิ เต อนฺตราภโว นาม โกจิ ภโว อตฺถิ, เตน กามภวาทีนํเยว อญฺญตเรน ภวิตพฺพํ ปญฺจโวการภวาทินา วิย, เตน ตํ ปุจฺฉามิ – ‘‘กิํ เต อยํ อนฺตราภโว นาม กามภโว, อุทาหุ รูปภโว อรูปภโว วา’’ติ? อิตโร ตถา อนิจฺฉนฺโต สพฺพํ ปฏิกฺขิปติฯ กามภวสฺส จาติอาทิ ยทิ อนฺตราภโว นาม อตฺถิ, อิเมสํ ภวานํ อนฺตรา ทฺวินฺนํ สีมานํ สีมนฺตริกา วิย ภเวยฺยาติ โจเทตุํ อารทฺธํฯ ปรวาที ปน ตถา อนิจฺฉนฺโต สพฺพปญฺเห ปฏิกฺขิปติ เกวลํ ลทฺธิยา, น สหธมฺเมนฯ เตเนว นํ สกวาที ‘โน วต เร’ติ ปฏิเสเธติฯ

[506] ปญฺจมี สา โยนีติอาทีนิปิ ยถาปริจฺฉินฺนโยนิอาทีสุ โส สโมธานํ น คจฺฉติ, อถ เตน ตโต ตโต อติเรเกน ภวิตพฺพนฺติ โจเทตุํ วุตฺตานิฯ อนฺตราภวูปคํ กมฺมนฺติ ยทิ โสปิ เอโก ภโว, ยถา กามภวูปคาทีนิ กมฺมานิ อตฺถีติ สตฺถารา วิภชิตฺวา ทสฺสิตานิ, เอวํ ตทุปเคนาปิ กมฺเมน ภวิตพฺพนฺติ โจทนตฺถํ วุตฺตํฯ ยสฺมา ปน ปรสมเย อนฺตราภวูปคํ นาม ปาฏิเยกฺกํ กมฺมํ นตฺถิ, ยํ ยํ ภวํ อุปปชฺชิสฺสติ, ตทุปเคเนว กมฺเมน อนฺตราภเว นิพฺพตฺตตีติ เตสํ ลทฺธิ, ตสฺมา ‘นเหว’นฺติ ปฏิกฺขิตฺตํฯ อตฺถิ อนฺตราภวูปคา สตฺตาติ ปุฏฺโฐปิ กามภวูปคาเยว นาม เตติ ลทฺธิยา ปฏิกฺขิปติฯ ชายนฺตีติอาทีนิ ปุฏฺโฐปิ ตตฺถ ชาติชรามรณานิ เจว จุติปฏิสนฺธิปรมฺปรญฺจ อนิจฺฉนฺโต ปฏิกฺขิปติฯ รูปาทิวเสน ปุฏฺโฐปิ ยสฺมา อนฺตราภวสตฺตสฺส อนิทสฺสนํ รูปํ, เวทนาทโยปิ อญฺเญสํ วิย น โอฬาริกาติ ตสฺส ลทฺธิ, ตสฺมา ปฏิกฺขิปติฯ อิมินาว การเณน ปญฺจโวการภวภาเวปิ ปฏิกฺเขโป เวทิตพฺโพฯ

[507] อิทานิ กามภโว ภโว คตีติอาทิ ภวสํสนฺทนํ นาม โหติฯ ตตฺรายํ อธิปฺปาโย – ยทิ เต อนฺตราภโว นาม โกจิ ภโว ภเวยฺย, ยถา กามภวาทีสุ ภวคติอาทิเภโท ลพฺภติ, ตถา ตตฺราปิ ลพฺเภถฯ ยถา วา ตตฺถ น ลพฺภติ, ตถา อิเมสุปิ น ลพฺเภถฯ สมานสฺมิญฺหิ ภวภาเว เอเตสฺเวเวส วิภาโค อตฺถิ, น อิตรสฺมินฺติ โก เอตฺถ วิเสสเหตูติฯ อิตโร ปุน ลทฺธิมตฺตวเสน ตํ ตํ ปฏิชานาติ เจว ปฏิกฺขิปติ จฯ

[508] สพฺเพสญฺเญว สตฺตานํ อตฺถิ อนฺตราภโวติ ปุฏฺโฐ ยสฺมา นิรยูปคอสญฺญสตฺตูปคอรูปูปคานํ อนฺตราภวํ น อิจฺฉติ, ตสฺมา ปฏิกฺขิปติฯ เตเนว การเณน ปฏิโลเม ปฏิชานาติฯ

อานนฺตริยสฺสาติอาทิ เยสํ โส อนฺตราภวํ น อิจฺฉติ, เต ตาว วิภชิตฺวา ทสฺเสตุํ วุตฺตํฯ ตํ สพฺพํ ปาฬิอนุสาเรเนว เวทิตพฺพํ สทฺธิํ สุตฺตสาธเนนาติฯ

อนฺตราภวกถาวณฺณนาฯ

3. กามคุณกถาวณฺณนา

[510] อิทานิ กามคุณกถา นาม โหติฯ ตตฺถ สกสมเย ตาว กามธาตูติ วตฺถุกามาปิ วุจฺจนฺติ – กิเลสกามาปิ กามภโวปิฯ เอเตสุ หิ วตฺถุกามา กมนียฏฺเฐน กามา, สภาวนิสฺสตฺตสุญฺญตฏฺเฐน ธาตูติ กามธาตุฯ กิเลสกามา กมนียฏฺเฐน เจว กมนฏฺเฐน จ กามา, ยถาวุตฺเตเนวตฺเถน ธาตูติ กามธาตุฯ กามภโว กมนียฏฺเฐน กมนฏฺเฐน วตฺถุกามปวตฺติเทสฏฺเฐนาติ ตีหิ การเณหิ กาโม, ยถาวุตฺเตเนวตฺเถน ธาตูติ กามธาตุฯ ปรสมเย ปน – ‘‘ปญฺจิเม, ภิกฺขเว, กามคุณา’’ติ วจนมตฺตํ นิสฺสาย ปญฺเจว กามคุณา กามธาตูติ คหิตํฯ ตสฺมา เยสํ อยํ ลทฺธิ, เสยฺยถาปิ เอตรหิ ปุพฺพเสลิยานํ; เต สนฺธาย กามธาตุนานตฺตํ โพเธตุํ ปญฺเจวาติ ปุจฺฉา สกวาทิสฺส, ลทฺธิวเสน ปฏิญฺญา อิตรสฺสฯ นนุ อตฺถีติอาทิ กิเลสกามทสฺสนตฺถํ วุตฺตํฯ ตตฺถ ตปฺปฏิสํยุตฺโตติ กามคุณปฏิสํยุตฺโต, กามคุณารมฺมโณติ อตฺโถฯ โน จ วต เร วตฺตพฺเพ ปญฺเจวาติ อิเมสุ ตปฺปฏิสํยุตฺตฉนฺทาทีสุ สติ ปญฺเจว กามคุณา กามธาตูติ น วตฺตพฺพํฯ เอเตปิ หิ ฉนฺทาทโย กมนียฏฺเฐน กามา จ ธาตุ จาติปิ กามธาตุฯ กมนฏฺเฐน กามสงฺขาตา ธาตูติปิ กามธาตูติ อตฺโถฯ

มนุสฺสานํ จกฺขุนฺติอาทิ วตฺถุกามทสฺสนตฺถํ วุตฺตํฯ ตตฺถ ปรวาที ฉนฺนมฺปิ อายตนานํ วตฺถุกามภาเวน นกามธาตุภาวํ ปฏิกฺขิปิตฺวา ปุน มโนติ ปุฏฺโฐ มหคฺคตโลกุตฺตรํ สนฺธาย นกามธาตุภาวํ ปฏิชานาติฯ ยสฺมา ปน สพฺโพปิ เตภูมกมโน กามธาตุเยว, ตสฺมา นํ สกวาที สุตฺเตน นิคฺคณฺหาติฯ