เมนู

8. อฏฺฐมวคฺโค

1. ฉคติกถาวณฺณนา

[503-504] อิทานิ ฉคติกถา นาม โหติฯ ตตฺถ อสุรกาเยน สทฺธิํ ฉคติโยติ เยสํ ลทฺธิ, เสยฺยถาปิ อนฺธกานญฺเจว อุตฺตราปถกานญฺจ; เต สนฺธาย ปุจฺฉา สกวาทิสฺส, ปฏิญฺญา อิตรสฺสฯ อถ นํ สกวาที ‘‘ปญฺจ โข ปนิมา, สาริปุตฺต, คติโย’’ติ (ม. นิ. 1.153) โลมหํสนปริยาเย ปริจฺฉินฺนานํ คตีนํ วเสน โจเทตุํ นนุ ปญฺจ คติโยติอาทิมาหฯ อิตโร สุตฺตวิโรธภเยน ปฏิชานาติฯ กสฺมา ปน สกวาที ฉ คติโย น สมฺปฏิจฺฉติ, นนุ ‘‘จตูหาปาเยหิ จ วิปฺปมุตฺโต’’ติ เอตฺถ อสุรกาโยปิ คหิโตติฯ สจฺจํ คหิโต, น ปเนสา คติฯ กสฺมา? วิสุํ อภาวโตฯ อสุรกายสฺมิญฺหิ กาลกญฺจิกา อสุรา เปตคติยา สงฺคหิตา , เวปจิตฺติปริสา เทวคติยา, อสุรกาโยติ วิสุํ เอกา คติ นาม นตฺถิฯ

อิทานิ เอตเมว อตฺถํ ทสฺเสตุํ นนุ กาลกญฺจิกาติอาทิ อารทฺธํฯ ตตฺถ สมานวณฺณาติ สทิสรูปสณฺฐานา พีภจฺฉา วิรูปา ทุทฺทสฺสิกาฯ สมานโภคาติ สทิสเมถุนสมาจาราฯ สมานาหาราติ สทิสเขฬสิงฺฆาณิกปุพฺพโลหิตาทิอาหาราฯ สมานายุกาติ สทิสอายุปริจฺเฉทาฯ อาวาหวิวาหนฺติ กญฺญาคหณญฺเจว กญฺญาทานญฺจฯ สุกฺกปกฺเข สมานวณฺณาติ สทิสรูปสณฺฐานา อภิรูปา ปาสาทิกา ทสฺสนียา ปภาสมฺปนฺนาฯ สมานโภคาติ สทิสปญฺจกอามคุณโภคาฯ สมานาหาราติ สทิสสุธาโภชนาทิอาหาราฯ เสสํ วุตฺตนยเมวฯ นนุ อตฺถิ อสุรกาโยติ อิทํ อสุรกายสฺเสว สาธกํฯ ตสฺส ปน วิสุํ คติปริจฺเฉทาภาเวน น คติสาธกนฺติฯ

ฉคติกถาวณฺณนาฯ

2. อนฺตราภวกถาวณฺณนา

[505] อิทานิ อนฺตราภวกถา นาม โหติฯ ตตฺถ เยสํ ‘‘อนฺตรา ปรินิพฺพายี’’ติ สุตฺตปทํ อโยนิโส คเหตฺวา ‘‘อนฺตราภโว นาม อตฺถิ, ยตฺถ สตฺโต ทิพฺพจกฺขุโก วิย อทิพฺพจกฺขุโก, อิทฺธิมา วิย อนิทฺธิมา มาตาปิติสมาคมญฺเจว อุตุสมยญฺจ โอโลกยมาโน สตฺตาหํ วา อติเรกสตฺตาหํ วา ติฏฺฐตี’’ติ ลทฺธิ, เสยฺยถาปิ ปุพฺพเสลิยานญฺเจว สมฺมิติยานญฺจ; เต สนฺธาย อตฺถีติ ปุจฺฉา สกวาทิสฺส, ลทฺธิยํ ฐตฺวา ปฏิญฺญา อิตรสฺสฯ อถ นํ เย จ ภควตา ตโย ภวา วุตฺตา, เตสํ วเสน โจเทตุํ กามภโวติอาทิมาหฯ ตตฺรายํ อธิปฺปาโย – ยทิ เต อนฺตราภโว นาม โกจิ ภโว อตฺถิ, เตน กามภวาทีนํเยว อญฺญตเรน ภวิตพฺพํ ปญฺจโวการภวาทินา วิย, เตน ตํ ปุจฺฉามิ – ‘‘กิํ เต อยํ อนฺตราภโว นาม กามภโว, อุทาหุ รูปภโว อรูปภโว วา’’ติ? อิตโร ตถา อนิจฺฉนฺโต สพฺพํ ปฏิกฺขิปติฯ กามภวสฺส จาติอาทิ ยทิ อนฺตราภโว นาม อตฺถิ, อิเมสํ ภวานํ อนฺตรา ทฺวินฺนํ สีมานํ สีมนฺตริกา วิย ภเวยฺยาติ โจเทตุํ อารทฺธํฯ ปรวาที ปน ตถา อนิจฺฉนฺโต สพฺพปญฺเห ปฏิกฺขิปติ เกวลํ ลทฺธิยา, น สหธมฺเมนฯ เตเนว นํ สกวาที ‘โน วต เร’ติ ปฏิเสเธติฯ

[506] ปญฺจมี สา โยนีติอาทีนิปิ ยถาปริจฺฉินฺนโยนิอาทีสุ โส สโมธานํ น คจฺฉติ, อถ เตน ตโต ตโต อติเรเกน ภวิตพฺพนฺติ โจเทตุํ วุตฺตานิฯ อนฺตราภวูปคํ กมฺมนฺติ ยทิ โสปิ เอโก ภโว, ยถา กามภวูปคาทีนิ กมฺมานิ อตฺถีติ สตฺถารา วิภชิตฺวา ทสฺสิตานิ, เอวํ ตทุปเคนาปิ กมฺเมน ภวิตพฺพนฺติ โจทนตฺถํ วุตฺตํฯ ยสฺมา ปน ปรสมเย อนฺตราภวูปคํ นาม ปาฏิเยกฺกํ กมฺมํ นตฺถิ, ยํ ยํ ภวํ อุปปชฺชิสฺสติ, ตทุปเคเนว กมฺเมน อนฺตราภเว นิพฺพตฺตตีติ เตสํ ลทฺธิ, ตสฺมา ‘นเหว’นฺติ ปฏิกฺขิตฺตํฯ อตฺถิ อนฺตราภวูปคา สตฺตาติ ปุฏฺโฐปิ กามภวูปคาเยว นาม เตติ ลทฺธิยา ปฏิกฺขิปติฯ ชายนฺตีติอาทีนิ ปุฏฺโฐปิ ตตฺถ ชาติชรามรณานิ เจว จุติปฏิสนฺธิปรมฺปรญฺจ อนิจฺฉนฺโต ปฏิกฺขิปติฯ รูปาทิวเสน ปุฏฺโฐปิ ยสฺมา อนฺตราภวสตฺตสฺส อนิทสฺสนํ รูปํ, เวทนาทโยปิ อญฺเญสํ วิย น โอฬาริกาติ ตสฺส ลทฺธิ, ตสฺมา ปฏิกฺขิปติฯ อิมินาว การเณน ปญฺจโวการภวภาเวปิ ปฏิกฺเขโป เวทิตพฺโพฯ

[507] อิทานิ กามภโว ภโว คตีติอาทิ ภวสํสนฺทนํ นาม โหติฯ ตตฺรายํ อธิปฺปาโย – ยทิ เต อนฺตราภโว นาม โกจิ ภโว ภเวยฺย, ยถา กามภวาทีสุ ภวคติอาทิเภโท ลพฺภติ, ตถา ตตฺราปิ ลพฺเภถฯ ยถา วา ตตฺถ น ลพฺภติ, ตถา อิเมสุปิ น ลพฺเภถฯ สมานสฺมิญฺหิ ภวภาเว เอเตสฺเวเวส วิภาโค อตฺถิ, น อิตรสฺมินฺติ โก เอตฺถ วิเสสเหตูติฯ อิตโร ปุน ลทฺธิมตฺตวเสน ตํ ตํ ปฏิชานาติ เจว ปฏิกฺขิปติ จฯ

[508] สพฺเพสญฺเญว สตฺตานํ อตฺถิ อนฺตราภโวติ ปุฏฺโฐ ยสฺมา นิรยูปคอสญฺญสตฺตูปคอรูปูปคานํ อนฺตราภวํ น อิจฺฉติ, ตสฺมา ปฏิกฺขิปติฯ เตเนว การเณน ปฏิโลเม ปฏิชานาติฯ