[496] อกุสลานํ ธมฺมานํ ชรามรณํ อกุสลานํ ธมฺมานํ วิปาโกติ ปญฺเห ชรามรเณน นาม อนิฏฺฐวิปาเกน ภวิตพฺพนฺติ ลทฺธิยา ปฏิชานาติ ฯ เตเนว การเณน กุสลานํ ธมฺมานํ ชรามรณสฺส กุสลวิปากตํ ปฏิกฺขิปติฯ ปรโต จสฺส อกุสลวิปากตญฺเญว ปฏิชานาติฯ

กุสลานญฺจ อกุสลานญฺจาติ ปุจฺฉาวเสน เอกโต กตํ, เอกกฺขเณ ปน ตํ นตฺถิฯ อพฺยากตานํ อวิปากานํ ชรามรณํ วิปาโกติ วตฺตพฺพตาย ปริยาโย นตฺถิ, ตสฺมา อพฺยากตวเสน ปุจฺฉา น กตาฯ

[497] ทุพฺพณฺณสํวตฺตนิยนฺติ เอตฺถ ทุพฺพณฺณิยํ นาม อปริสุทฺธวณฺณตาฯ อปฺปายุกตา นาม อายุโน จิรํ ปวตฺติตุํ อสมตฺถตาฯ ตตฺถ อกุสลกมฺมํ กมฺมสมุฏฺฐานสฺส ทุพฺพณฺณรูปสฺส กมฺมปจฺจโย โหติ, อสทิสตฺตา ปนสฺส ตํวิปาโก น โหติฯ อุตุสมุฏฺฐานาทิโน ปน ตํปฏิลาภวเสน อายุโน จ อุปจฺเฉทกวเสน ปจฺจโย โหติฯ เอวเมตํ ปริยาเยน ตํสํวตฺตนิกํ นาม โหติ, น วิปากผสฺสาทีนํ วิย ชนกวเสน, ตสฺมา วิปากภาเว อสาธกํฯ เสสเมตฺถ เหฏฺฐา วุตฺตสทิสเมวาติฯ

ชรามรณํ วิปาโกติกถาวณฺณนาฯ

9. อริยธมฺมวิปากกถาวณฺณนา

[498] อิทานิ อริยธมฺมวิปากกถา นาม โหติฯ ตตฺถ เยสํ กิเลสปฺปหานมตฺตเมว สามญฺญผลํ, น จิตฺตเจตสิกา ธมฺมาติ ลทฺธิ, เสยฺยถาปิ อนฺธกานํ; เต สนฺธาย นตฺถิ อริยธมฺมวิปาโกติ ปุจฺฉา สกวาทิสฺสฯ ตตฺถ อริยธมฺมวิปาโกติ มคฺคสงฺขาตสฺส อริยธมฺมสฺส วิปาโกฯ กิเลสกฺขยมตฺตํ อริยผลนฺติ ลทฺธิยา ปฏิญฺญา อิตรสฺสฯ สามญฺญนฺติ สมณภาโว, มคฺคสฺเสตํ นามํฯ ‘‘สามญฺญญฺจ โว, ภิกฺขเว, เทเสสฺสามิ สามญฺญผลญฺจา’’ติ หิ วุตฺตํฯ พฺรหฺมญฺเญปิ เอเสว นโยฯ

โสตาปตฺติผลํ น วิปาโกติอาทีสุ โสตาปตฺติมคฺคาทีนํ อปจยคามิตํ สนฺธาย อริยผลานํ นวิปากภาวํ ปฏิชานาติ, ทานผลาทีนํ ปฏิกฺขิปติ ฯ โส หิ อาจยคามิตฺติกสฺส เอวํ อตฺถํ ธาเรติ – วิปากสงฺขาตํ อาจยํ คจฺฉนฺติ, ตํ วา อาจินนฺตา คจฺฉนฺตีติ อาจยคามิโน, วิปากํ อปจินนฺตา คจฺฉนฺตีติ อปจยคามิโนติฯ ตสฺมา เอวํ ปฏิชานาติ จ ปฏิกฺขิปติ จฯ

[500] กามาวจรํ กุสลํ สวิปากํ อาจยคามีติอาทิกา ปุจฺฉา ปรวาทิสฺส, ปฏิญฺญา จ ปฏิกฺเขโป จ สกวาทิสฺสฯ โลกิยญฺหิ กุสลํ วิปากจุติปฏิสนฺธิโย เจว วฏฺฏญฺจ อาจินนฺตํ คจฺฉตีติ อาจยคามิฯ โลกุตฺตรกุสลํ จุติปฏิสนฺธิโย เจว วฏฺฏญฺจ อปจินนฺตํ คจฺฉตีติ อปจยคามิฯ เอวเมตํ สวิปากเมว โหติ, น อปจยคามิวจนมตฺเตน อวิปากํฯ อิมมตฺถํ สนฺธาเยตฺถ สกวาทิโน ปฏิญฺญา จ ปฏิกฺเขโป จ เวทิตพฺพาติฯ

อริยธมฺมวิปากกถาวณฺณนาฯ

10. วิปาโก วิปากธมฺมธมฺโมติกถาวณฺณนา

[501] อิทานิ วิปาโก วิปากธมฺมธมฺโมติกถา นาม โหติฯ ตตฺถ ยสฺมา วิปาโก วิปากสฺส อญฺญมญฺญาทิปจฺจยวเสน ปจฺจโย โหติ, ตสฺมา วิปาโกปิ วิปากธมฺมธมฺโมติ เยสํ ลทฺธิ, เสยฺยถาปิ อนฺธกานํ; เต สนฺธาย ปุจฺฉา สกวาทิสฺส, ปฏิญฺญา อิตรสฺสฯ ตสฺส วิปาโกติ ตสฺส วิปากธมฺมธมฺมสฺส วิปากสฺส โย วิปาโก, โสปิ เต วิปากธมฺมธมฺโม โหตีติ ปุจฺฉติฯ อิตโร อายติํ วิปากทานาภาวํ สนฺธาย ปฏิกฺขิปติฯ ทุติยํ ปุฏฺโฐ ตปฺปจฺจยาปิ อญฺญสฺส วิปากสฺส อุปฺปตฺติํ สนฺธาย ปฏิชานาติฯ เอวํ สนฺเต ปนสฺส กุสลากุสลสฺส วิย ตสฺสาปิ วิปากสฺส วิปาโก, ตสฺสาปิ วิปาโกติ วฏฺฏานุปจฺเฉโท อาปชฺชตีติ ปุฏฺโฐ สมยวิโรธภเยน ปฏิกฺขิปติฯ

วิปาโกติ วาติอาทิมฺหิ วจนสาธเน ปน ยทิ วิปากสฺส วิปากธมฺมธมฺเมน เอกตฺถตา ภเวยฺย, กุสลากุสลพฺยากตานํ เอกตฺถตํ อาปชฺเชยฺยาติ ปฏิกฺขิปติฯ