2. อพฺภนฺตรมาติกาวณฺณนา

[2] ปญฺจกฺขนฺธา …เป.… มนสิกาโรติ อยํ ปญฺจวีสาธิเกน ปทสเตน นิกฺขิตฺตา อพฺภนฺตรมาติกา นามฯ อยญฺหิ ‘‘สพฺพาปิ ธมฺมสงฺคณี ธาตุกถาย มาติกา’’ติ เอวํ อวตฺวา สงฺคหาทินา นเยน วิภชิตพฺเพ ขนฺธาทิธมฺเม สรูปโต ทสฺเสตฺวา ธาตุกถาย อพฺภนฺตเรเยว ฐปิตตฺตา อพฺภนฺตรมาติกาติ วุจฺจติฯ ขนฺธาทิปทานํ ธมฺมสงฺคณีมาติกาย อสงฺคหิตตฺตา ปกิณฺณกมาติกาติปิ วตฺตุํ วฏฺฏติฯ

3. นยมุขมาติกาวณฺณนา

[3] ตีหิ สงฺคโห, ตีหิ อสงฺคโห; จตูหิ สมฺปโยโค, จตูหิ วิปฺปโยโคติ อยํ จตูหิ ปเทหิ นิกฺขิตฺตา นยมุขมาติกา นามฯ อยญฺหิ สพฺเพสุปิ ปญฺจกฺขนฺธาทีสุ เจว กุสลตฺติกาทีสุ จ มาติกาธมฺเมสุ, ตีหิ ขนฺธายตนธาตุปเทเหว สงฺคโห จ อสงฺคโห จ โยเชตพฺโพฯ ตถา จตูหิ อรูปกฺขนฺเธหิ สมฺปโยโค จ วิปฺปโยโค จฯ เอตานิ อิเมสํ สงฺคหาสงฺคหาทีนํ นยานํ มุขานีติ ทสฺเสตุํ ฐปิตตฺตา นยมุขมาติกาติ วุจฺจติฯ

4. ลกฺขณมาติกาวณฺณนา

[4] สภาโค , วิสภาโคติ อยํ ทฺวีหิ ปเทหิ นิกฺขิตฺตา ลกฺขณมาติกา นามฯ อยญฺหิ สภาคลกฺขเณหิ ธมฺเมหิ สงฺคหนโย, วิสภาคลกฺขเณหิ อสงฺคหนโย, ตถา สมฺปโยควิปฺปโยคนโย โยเชตพฺโพติ สภาควิสภาคลกฺขณวเสน สงฺคหาทิลกฺขณํ ทสฺเสตุํ ฐปิตตฺตา ลกฺขณมาติกาติ วุจฺจติฯ

5. พาหิรมาติกาวณฺณนา

[5] สพฺพาปิ ธมฺมสงฺคณี ธาตุกถาย มาติกาติ อยํ ฉสฏฺฐิ ติกปทานิ, ทฺเว จ ทุกปทสตานิ สงฺขิปิตฺวา นิกฺขิตฺตา พาหิรมาติกา นามฯ อยญฺหิ ‘‘ปญฺจกฺขนฺธา…เป.… มนสิกาโร’’ติ เอวํ ธาตุกถาย อพฺภนฺตเร อวตฺวา ‘‘สพฺพาปิ ธมฺมสงฺคณี’’ติ เอวํ ธาตุกถาย มาติกโต พหิ ฐปิตตฺตา พาหิรมาติกาติ วุจฺจติฯ

เอวํ มาติกาย ปญฺจธา ฐิตภาวํ วิทิตฺวา อิทานิ ‘สงฺคโห อสงฺคโห’ติอาทีสุ สงฺคโห ตาว ชาติสญฺชาติกิริยาคณนวเสน จตุพฺพิโธฯ ตตฺถ – ‘‘สพฺเพ ขตฺติยา อาคจฺฉนฺตุ, สพฺเพ พฺราหฺมณา, สพฺเพ เวสฺสา, สพฺเพ สุทฺทา อาคจฺฉนฺตุ’’, ‘‘ยา จาวุโส วิสาข, สมฺมาวาจา, โย จ สมฺมากมฺมนฺโต, โย จ สมฺมาอาชีโว, อิเม ธมฺมา สีลกฺขนฺเธ สงฺคหิตา’’ติ อยํ ชาติสงฺคโห นามฯ ‘‘เอกชาติกา อาคจฺฉนฺตู’’ติ วุตฺตฏฺฐาเน วิย หิ อิธ สพฺเพปิ ชาติยา เอกสงฺคหํ คตาฯ ‘‘สพฺเพ โกสลกา อาคจฺฉนฺตุ, สพฺเพ มาคธกา, สพฺเพ ภารุกจฺฉกา อาคจฺฉนฺตุ’’, ‘‘โย จาวุโส วิสาข, สมฺมาวายาโม; ยา จ สมฺมาสติ, โย จ สมฺมาสมาธิ, อิเม ธมฺมา สมาธิกฺขนฺเธ สงฺคหิตา’’ติ (ม. นิ. 1.462) อยํ สญฺชาติสงฺคโห นามฯ ‘‘เอกฏฺฐาเน ชาตา สํวฑฺฒา อาคจฺฉนฺตู’’ติ วุตฺตฏฺฐาเน วิย หิ อิธ สพฺเพปิ สญฺชาติฐาเนน นิวุตฺโถกาเสน เอกสงฺคหํ คตาฯ ‘‘สพฺเพ หตฺถาโรหา อาคจฺฉนฺตุ, สพฺเพ อสฺสาโรหา, สพฺเพ รถิกา อาคจฺฉนฺตุ’’, ‘‘ยา จาวุโส วิสาข, สมฺมาทิฏฺฐิ, โย จ สมฺมาสงฺกปฺโป, อิเม ธมฺมา ปญฺญากฺขนฺเธ สงฺคหิตา’’ติ (ม. นิ. 1.462) อยํ กิริยาสงฺคโห นามฯ สพฺเพว เหเต อตฺตโน กิริยากรเณน เอกสงฺคหํ คตาฯ ‘‘จกฺขายตนํ กตมกฺขนฺธคณนํ คจฺฉตีติ? รูปกฺขนฺธคณนํ คจฺฉตี’’ติฯ หญฺจิ จกฺขายตนํ รูปกฺขนฺธคณนํ คจฺฉติ, เตน วต เร วตฺตพฺเพ – ‘จกฺขายตนํ รูปกฺขนฺเธน สงฺคหิต’’นฺติ (กถา. 471), อยํ คณนสงฺคโห นามฯ อยมิธ อธิปฺเปโตฯ ตปฺปฏิปกฺเขน อสงฺคโห เวทิตพฺโพฯ เตสํ วิกปฺปโต สงฺคหิเตน อสงฺคหิตาทีนิฯ เอกุปฺปาเทกนิโรธเอกวตฺถุกเอการมฺมณตาวเสน สมฺปโยโค, ตปฺปฏิปกฺขโต วิปฺปโยโคฯ เตสํ วิกปฺปโต สมฺปยุตฺเตน วิปฺปยุตฺตาทีนิฯ ตทุภยสํสคฺควิกปฺปโต สงฺคหิเตน สมฺปยุตฺตํ วิปฺปยุตฺตนฺติอาทีนิฯ ปญฺจกฺขนฺธาติอาทีนิ ปน ขนฺธวิภงฺคาทีสุ วุตฺตนเยเนว เวทิตพฺพานิฯ ผสฺสาทโย ปเนตฺถ สนฺนิฏฺฐานวเสน วุตฺตสพฺพจิตฺตุปฺปาทสาธารณโต วุตฺตาติฯ

มาติกาวณฺณนาฯ

2. นิทฺเทสวณฺณนา

1. ปฐมนโย สงฺคหาสงฺคหปทวณฺณนา